nit quod usus approbavit. Nam diuturni mores, consensu utentium comprobati, legem imitantur. Inst. §. 9, de jur. nat. et gent.

J. 1. Inveterata consuetudo pro lege non immeritò custoditur. Et hoc est jus quod dicitur moribus constitutum L. 32., §. 1, ff. de legibus.

jus habetur, quod in tantùm probatum est, ut non fuerit necesse scripto id comprehendere. Usus) Uso, legislatore il più ordinario delle nazioni. Beccaria, Tratt. dei Delitti n. 42.

Diuturni) Propria hæc sunt epitheta consuetudinis, ut dicatur, diuturna, longa, inveterata, oportet etiam ut sit certa, vulgata, à legislatore non improbata.

Legem imitantur) Id est, legis vim et effectum habent. Infrà J. 1. Quin etiam aliquandò plus valere, et in rebus majoris momenti versari leges quæ moribus comprobatæ sunt, quàm quæ scripto constant, testatur l. 32, ff. de legibus, de quâ suprà diximus, reg. 36.

J. I. Moribus constitutum) « Quæ verò "more aguntur, de iis nihil est præcipien"dum; illa enim ipsa præcepta sunt. " Cic. de ofic. lib. 1, n. 148.

2. Mos namque retinendus est fidelissimæ vetustatis. L. 18, C. de testam. 52. De quibus causis, scriptis legibus non utimur; id custodire oportet quod moribus et consuetudine inductum est. L. 32, ff. de legibus.

J. 1. Et si quâ in re hoc deficeret, tunc quod proximum et consequens ei est.

d. l. 32.

J. 2. Sed si nec id quidem appareat, tunc jus quo urbs Roma utitur, servari oportet. d. l. 32.

J. 3. (Attamen) non tam spectandum quid Romæ factum est, quam quid fieri debeat. L. 12, ff. de offic. præsidis.

53. Consuetudinis usûsque longævi

2. Fidelissimæ vetustatis)... Optima rati ea, quæ magno assensu recepta sunt.. Nec ad rationem, sed ad similitudinem vivimus. Senec de vitâ beatâ, c. 1.

53. Non usque adeò) Imò usus et mores legem superant, (suprà reg. 36.) Solve: specialis consuetudo generalem legem tollere non potest, ut hic: specialem potest. l. 32, ff. de legib. 1. 13, ff. comm. præd. Generalis generalem potest. d. l. 32, et ibi Gothof. Adde Vinnium ad §. 9. Inst. de jur, nat. et gent.

non vilis auctoritas est; verùm non usque adeò sui valitura momento, ut aut rationem vincat, aut legem. L. 2, C. quæ sit long. cons.

54. Quùm de consuetudine civitatis, vel provinciæ confidere quis videtur, primùm illud explorandum arbitror, an etiam contradicto aliquandò judicio consuetudo firmata sit. L. 34, ff. de legibus.

Heineccium ibid. §. 71. J. Voet ad pandectas. n. 37. Arias de Mesa. variar.

tit 3

lib. I,
resolut. lib. 2, cap. 29, n. 14.

TITULUS II.

De Regulis Juris generalibus.

CAPUT PRIMUM.

De Regulis ipsis.

55. REGULA est, quæ rem, quæ

De regulis ipsis) Extat Heineccii, Curiosa observatio de Paræmiis (id est, regulis) ad jurisprudentiam veterum Germanorum pertinentibus. tom. 3 Operum, pag. 184.

55. Regula) Regula ab eo dicta est, quòd rectè ducit, nec aliquandò aliorsùm trahit. Alii dixerunt regulam dictam vel quòd regat, vel quòd normam rectè vivendi præbeat, vel quia distortum pravumque corrigat. Isidor. Origin. VI, c. 16.

Rem) Seu jus quod de aliquâ re observatur. (Photier) Nam regulæ, de facto non respondent, sed de jure. Gothofred.

Non ex regulâ) Rectè jubetur, ut non ex regulis jus sumatur, sed ex jure quod est,

est, breviter enarrat. Non ex regulâ jus sumatur; sed ex jure quod est regula fiat. L. 1. ff. de reg.juris.

1. Per regulam igitur brevis rerum narratio traditur; et, ut ait Sabinus, quasi causæ conjectio est; quæ simul quùm in aliquo vitiata est, perdit officium suum d. l. 1, J. per regulam.

56. Plerumque sub auctoritate juris scientiæ, perniciosè erratur. L. 91, §. 3, ff. de verbor. oblig.

J. 1. Omnis definitio in jure civili pe

regula fiat. Neque enim ex verbis regulæ petenda est probatio, ac si esset textus legis. Regula enim legem (ut acus nautica polos) indicat, non statuit.

J. 1. Causa conjectio) Causæ conjectio fiebat à litigatoribus, qui cùm ad judicium venissent, antequàm ageretur causa, rem per indicem exponebant, et causam in breve suam cogebant: (Faber).

Vitiata est) Regula vitiari dicitur cùm malè applicatur, id est ad aliquem casum quo res modicâ circumstantiâ aberret à vero regulæ subjecto. (Gothof. Poth.)

56. Erratur) Scilicet quùm jus cum æquo et bono pugnat; ut in specie d. l. 91, §. 3. J. 1. Definitio) Id est, regula, sententia