Een erfenis van heilig hout: de neerslag van het teruggevonden kruis in tekst en beeld tijdens de Middeleeuwen

Een erfenis van heilig hout is een bewerkte en ingekorte versie van het proefschrift dat kunsthistorica Barbara Baert in 1997 aan de KU Leuven verdedigde. Het centrale onderwerp is de legendevorming rond het H. Kruis en hoe deze haar weerslag heeft gevonden in de middeleeuwse literatuur en iconografie. In vijf afzonderlijke hoofdstukken komen daarbij drie componenten van de Kruislegende aan bod. Ten eerste is er de zgn. Kruisvinding: op het einde van de vierde eeuw ontstond de overtuiging dat het kruis en de nagels werden teruggevonden door Helena, de moeder van keizer Constantijn, waarna deze in de Judas Cyriacus-legende (vijfde eeuw) de jood Judas als antagonist krijgt toegewezen. Via de invloedrijke Legenda Aurea van Jacobus de Voragine (13e eeuw) bereikt het thema van de Kruisvinding in de laatmiddeleeuwse iconografie een kwantitatief hoogtepunt. Een tweede component is die van het Kruisverheffingsfeest, dat in de Byzantijnse kerk plaatsvindt op 14 september en in de zevende eeuw werd overgenomen door Rome. Het kruis wordt een aantal malen in de hoogte gehouden en op die manier wordt de restitutie door de Byzantijnse keizer Heraclius van een geroofde kruisreliek aan de H. Grafkerk herdacht. In de Karolingische periode worden de Kruisvinding (gevierd op 3 mei) en de Kruisverheffing liturgisch, inhoudelijk en theologisch met elkaar verbonden. En ten slotte is er de Kruishoutlegende, die verhaalt hoe Seth een boom plantte op het graf van Adam, waarna het hout van deze boom via allerlei omzwervingen zijn bestemming vond als het kruis van Christus. In een zesde hoofdstuk bespreekt de auteur een aantal weinig bekende monumentale beeldencycli uit het laatmiddeleeuwse Italië en Duitsland waar in de drie legenden gecombineerd worden en die hun hoogtepunt kenden in de tweede helft van de 15e eeuw. Een erfenis van heilig hout is een bijzonder degelijke, maar ook ietwat droge studie die zich richt op een gespecialiseerd en geschoold lezerspubliek met meer dan een middelmatige belangstelling voor het behandelde thema. [Eric de Bruyn, 08.01.2002] - Copyright (c) Vlabin-VBC16/10/2006.