eerst door de Romeinen, vóór Jesus Christus geboorte, in België werd gebragt en alom verspreid. Gelyk veel kundige mannen over het kweeken en het nut der Tarwe boek deelen hebben geschreven, denkt het my nutteloos te zyn dit te herhalen, te meer daer de wyze van die te kweeken en gebruiken van eenieder zeer wel bekend is. Deze soort van Tarwe groeit met samengevoegde aren, ineen gesloten en gebaerd, en wordt meest in october gezaeid.

De Zomer-Tarwe (Triticum aestivum van Linnaeus) is oorspronkelyk van Napels, en sedert verscheidene eeuwen in België genaturaliseerd.

De gezwollene Tarwe (Triticum turgidum van Linnaeus) wordt van over zeer oude tyden in België gezaeid.

De gemeene roode Tarwe (Triticum polonicum van Linnaeus) komt van Polen, en wordt veel in Duitschland en elders vóór den winter gezaeid.

De Spelt-Tarwe (Épeautre, Triticum spelta van Linnaeus) is ook van over zeer oude tyden in België bekend; men vindt er eene medesoort van, die kleine Spelt wordt genoemd en meest in de lente wordt gezaeid, bezonderlyk in vochtige landen. De Speltplanten zyn tweeslachtig (hermaphroditus); het manneken bloeit met middenknopjes, het wyfken heeft de bloeiblaedjes met een zwart vlekje tusschen de boventopjes geteekend.

Men heeft sedert 1814 nieuwe Tarwe van Lamas, in Amerika, verkregen, die in Frankryk veel wordt gezaeid en vroeg in den zomer hare rypheid verkrygt; maer wel aen de Tarwe van Philadelphia gelykt, die met lange gebaerde aren maer weinig gesloten groeit.

. De Tarwe van Talavera wordt in Engeland zeer geacht, en men begint die ook in veel streken van België te zaeijen.

THEEBOOM, Thee, in 't fransch The, in 't latyn Thea, is door Jussieu onder de familie der Oranjeboomen gesteld, en onder de 13e klasse van Linnaeus, Polyandria monogynia, planten die van twintig tot honderd meeldraden, op het vruchtbeginsel vastgehecht, en maer één stampertje hebben. Men vindt heden

zeer veel soorten van den Theeboom, die in Oost- en West-Indiën en elders in de warme landen natuerlyk wassen.

De Bou-Theeboom (Thea bohea van Linnaeus) is een allerschoonst heester-houtgewas van China, dat getakkeld, met korte bladstelen en altoosblyvende, gladde, eironde bladen, stomp geland, meer dan 1 meter hoog groeit, en alhier meest in september bloeit, met zeer veel okselvormige witte bloemen, die zes bloembladen in de kransen hebben; de vruchten en de zaden kunnen in de oranjehuizen wel hunne rypheid verkrygen; sedert eenige jaren wordt die alreede in Zuid-Frankryk in de vrye lucht geplant, en op de wyze van de Oranjeboomen, door het zaed, uitloopers, inleggers en afzetsels vermenigvuldigd.

De groene Theeboom (Thea viridis van Linnaeus) is ook van China, maer verschilt door zyne bloemen, die negen bloembladen in de kransen hebben.

Men vindt de volgende soorten van Thee, die in China en elders in de warme eilanden wassen : Fine Thee, Poudre à canon, Hayswen-Skine-Thee, Tonkai, Songlo-Thee, Peckao, SoatehongThee, Uxem-Thee, Congo-Thee, Campoy-Thee en Bohe-Thee.

De Thee werd eerst door de hollandsche oost-indische Handel-. maetschappy, in 't jaer 1641, in Europa van China overgebragt; weinig daerna heeft de vermaerde doctor Tulpius, die alsdan burgemeester te Amsterdam was, die kostelyke plant voor de gezondheid zyner landgenooten aenbevolen, en al de eigenschappen die zy inhoudt, kenbaer gemaekt; zy werd als een heilzaem middel in Holland aengenomen; eenigen tyd daerna heeft de doctor Bontekoe, leeraer en geneeskundige in het hier voren keurvorstendom van Brandeburg, al de nuttige voordeelen, de eigenschappen en hoedanigheden van den Thee beschreven, in een. werk waerin hy alle poogingen heeft aengewend om den Thee in Europa te verspreiden en die vreemde bladen te doen gebruiken, die, zegt hy, het leven der menschen verlengen en een der beste hulpmiddels tegen de afgaende koortsen zyn. De doctor en zeer vermaerde hooglceraer Hufeland verzekert dat de Thee, zuiver met rhum gemengd en met matigheid gedronken, een behoedmiddel is tegen alle besmettelyke ziekten. De doctor

Cranaen zegt dat de Thee, in het kokende water geweekt, zeer gezond is, in al de deelen des lyfs eene aengename, zachte warmte verspreidt, de waterzucht kan genezen en goed is om de verstopte lever en milt te openen en de pyn des hoofds te verdryven; maer er is in al deze verhalen, zegt de doctor Murry, meer ligtgeloovigheid dan waerheid. Ten tyde van den wydvermaerden hoogleeraer Boerhaave ontstond er in Holland, ten opzigte van den Thee, een groote twist, want de doctors Cranaen en Bontekoe, die den Thee zoodanig hadden aengeprezen, werden van veel andere doctors en kundige leeraers beschuldigd van te veel die plant ten voordeele der hollandsche handelmaetschappy te hebben geroemd, en er krachten te hebben aen toegeschreven, die zy ten geheele niet bezat. De hoogleeraer en geneeskundige Boerhaave bestreed, in een beknopt werk, de krachten van den Thee, en het gebruik werd veel verminderd; nogtans de doctor Gimmerman beveelt het gebruiken van den Thee aen degenen die aen de koude lucht en dampen blootgesteld zyn, omdat hy, door zyne natuerlyke warmte, de uitzweeting verhaest en de vermoeijenis des lichaems en pyn in 't hoofd verdryft, de macg aendryft, den eetlust verwekt, en matig gebruikt, de ingewanden door het zweeten van slymen ontlast. De doctor Geoffroy beveelt ook den Thee voor den overvloedigen buikloop en om als tegen vergiftig middel te gebruiken; hy is zeer goed, zegt hy, voor degenen die met den steen en graveel gekweld zyn. De doctor Morat beveelt ook in sommige ziekten den Thee, maer enkelyk 4 grammen in 1/2 liter gekookt water geweekt; want de groote theedrinkers zyn mager en zwak, krygen zwarte tanden en zyn bleek en loodachtig van kleur. De Franschen drinken weinig Thee, en hebben het gebruik daervan aen de Chinezen, Engelschen en Hollanders overgelaten. De kruidkundige M. Gallais en veel eerweerdige Paters, die als zendelingen de reis naer China hebben gedaen, komen in hunne verhalen zeer wel overeen, en zeggen dat de Chinezen, om gewigt en eenen welriekenden geur aen hunnen Thee te geven, dien met verscheidene soorten van andere welriekende bladen bewerken, en bezonderlyk met de Olyfbladen

en bloemen van de Kamellia sasanqua, Magnolia yulan, Nyctantes sambac, gesternde Anys, enz., vermengen. Veel kundige mannen schryven dat er maer twee soorten van Thee in China groeijen, en dat al de andere namen van de wyze der bewerking en gereedmaking en van de gedeelten der provintiën alwaer die Thee wordt bereid, voortkomen, en dat iedere Theeboom drie soorten en verschillige kleuren voortbrengt. De eerste Thee zyn de nieuwe bladen, die op de jonge Theeboomen geplukt worden; de tweede soort zyn de bladen die nadien op die boomen uitspruiten; eindelyk, de derde soort zyn de bladen die de laetste uitschieten. De bladen op de toppen der takjes zyn zacht, in het midden een weinig ruw en op het onderste der takken grover. Nadat de Chinezen naer behooren de verschillige keuzen van die soorten hebben gedaen, leggen zy de bladen in damppotten, om de groeikracht in het water daeruit te doen dampen; daer deze zoo scherp en bytende is, dat de menschen die tot de bewerking worden gebruikt, dikwils van den geur alleen ongemakkelyk worden; nadien strooijen zy die bladen op koperen of yzeren en ook op aerden gebakkene platen, om ze op die wyze door het vuer te doen krimpen, roesten en krullen; zy worden met de hand ineen gerold, tot dat zy geheel droog zyn. De fyne groene Thee wordt in de schaduwe gedroogd en de zwarte ook wel in de zonne. De Thee, die door de lucht zynen welriekenden geur verliest, wordt van de Chinezen in kassen of tonnen wel toegesloten, verzonden. De kunstscheiders hebben door de ontleding van den Thee bewezen dat hy veel galnootzuer, runne en eene harsachtige gom inhoudt, waerin het galnootzuer zoo overvloedig is, dat de Thee met yzerzwavelzuer bereid, zeer goeden inkt voortbrengt; te veel daervan ingenomen, kan dus de gezondheid hinderen.

De Thee die men alhier meest in den handel vindt, is de zwarte en groene Thee, die heden in veel verscheidene eilanden wordt gekweekt. De Nederlanden hebben sedert menigvuldige jaren in Batavia en elders groote plantagiën aengelegd, die in deugd den Thee van China evenaren.

THUNBERGIA, in 't fransch Thunbergia, in 't latyn Thunber

gia, is door Jussieu onder de familie van de Berenklauwplanten gesteld, en onder de 14a klasse van Linnaeus, Didynamia`angiospermia, tweemagtigen, planten die met twee lange en twee kortere helmstyltjes bloeijen en zaed voortbrengen dat in een zaedhuisje besloten is.

De Thunbergia met riekende bloemen (Thunbergia fragrans) is een nieuw klimmend heester-houtgewas van de Indiën, dat in het land zyner af komst verscheidene meters hoog klimt, en alhier in de warme serren maer omtrent 1 1/2 meter hoog groeit, met eironde, hartvormige bladen, die van boven groen en langs onder viltig zyn; bloeit in den zomer, met zeer lieflyke, groote, witte, dubbele bloemen met groenachtige geaderde vliesjes, die in de Indiën eenen aengenamen reuk verspreiden en alhier nogtans reukloos zyn.

De Thunbergia capensis van Linnaeus, is sedert langen tyd alhier bekend.

--

haw

Onze bloemisten hebben enkelyk sedert eenige jaren de volgende soorten van de Indiën bekomen de Thunbergia alata, aurantiaca, leucantha, coccinea, - grandiflora, tayneana en T. versicolor, met hare schoone bloemen, die in het jaer 1843 alhier overgevoerd en in 1844 door Alex. Verschaffelt in den Casino ten toon werd gesteld.

Deze schoone gewassen, die met hunne bladen en bloemen de lusthoven versieren, kunnen, als zy vroeg bloemen en het zaed zyne rypheid verkrygt, op teilen, in den fynen heigrond, in de warme serren worden gezaeid, en vatten ook gemakkelyk door inleggers en afzetsels wortel; maer de grond waerin zy worden gezaeid, moet vochtig gehouden zyn. De krachten dezer lieflyke gewassen zyn my niet bekend.

TOOVERESKRUID, Stevenskruid, in 't fransch Circée, in 't latyn Circaea, is onder de 6o klasse, 9° sectie van Tournefort gesteld, der roosvormige bloemplanten; door Jussieu onder de familie van het Ezelskruid, en onder de 2o klasse van Linnaeus, Diandria monogynia, planten die met twee meeldraedjes bloemen en maer één stampertje hebben.