voedige olie die men uit de Olyf boom-beziën haelt, is wel voor de kostelykste en voordeeligste geacht, maer die boomen kunnen in onze matige luchtgesteldheid niet aerden. Aengaende de olie om te branden, en voor de wollespinners of fabrieken, draci- en yzerwerken te gebruiken, wordt die van beukennoten voor de beste geacht, dewyl die olie nooit het yzer doet roesten.

Het komt met het doel van het werk niet overeen, hier omtrent in meer bezonderheden te treden, maer de timmerlieden en slotmakers gebruiken eene soort van olie om het yzerwerk voor roest te bewaren, die zy uit het merg der beenen van de ossen en ander hoornvee halen. Het is te verhopen dat de scheikundigen zich verder met opzoekingen zullen onledig houden, en planten die olie inhouden zullen vinden, welke tot heden nog niet bekend zyn.

VIER-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.

OVER DE PLANTEN WELKE SPINBARE STOFFEN INHOUDEN, DIE TOT DE

HUISHOUDELYKE GEBRUIKEN KUNNEN DIENEN.

Nadat een behendige akkerman, de aerde onder zyn bedwang heeft gehouden, moet hy nog trachten de beste en voordeeligste vruchten die winst kunnen geven, te teelen; want de Voorzienigheid heeft op de aerde nog veel gewassen geschapen, die spinbare stoffen inhouden, welke tot nut der menschen dienen; de draedachtige spinbare stoffen zyn zoo overvloedig in de natuer verspreid, dat er weinig boomen of planten zyn die in de schors, bladen of vruchten die niet meer of min inhouden. Al de opzoekingen en nasporingen door de natuerkundigen gedaen over de sterkte, lengte en fynheid van draed van ieder dezer gewassen, zouden meer dan een boekdeel uitmaken; daerom zal ik my bepalen met enkelyk eenen kortbondigen uitleg van de bezonderste planten die meest spinbare stoffen inhouden, te geven.

Veel landstreken zyn op den aerdbodem verspreid, alwaer de inwoners door de heete, drooge of te koude luchtgesteldheid geen Vlas of Kemp kunnen winnen. De aziatische volkeren gebrui

ken sedert zeer oude tyden de vezelachtige of zydachtige schorsen van eenige planten, om hunne stoffen mede te weven, die zy weten op eene wyze te bereiden, dat die als fyne zyde of het schoonste katoen verbeelden. De inwoners van eenige noordelyke streken van Europa, bovenal de zweedsche volkeren, vinden in de schors der stengen die de hoppe ranken bewimpelen, eenen draed waermede zy den Kemp en het Vlas vervangen. Wanneer in een land de gesteldheid der gronden, het klimaet of andere omstandigheden aen den kweek van die spinbare stoffen tegenstrydig zyn, moeten natuerlyk de volkeren zoeken zich naer andere gewassen te wenden, die het Vlas en den Kemp kunnen vervangen, waervan de volgende uitzonderlyk ten dien einde bestemd zyn.

De katjes van de witte katoen Wilge (Salix alba), van welke men den dons by het bloeijen kan vergaderen, en wel gekaerdeerd tot het spinnen bereiden, wordt gebruikt om watte tot het voeren van kleederen en wieken van keersen te maken.

Het is sedert veel jaren alom bekend, dat de witte Moerbeziënboom niet alleen door zyne bladeren de deugd bezit om Zydewormen te kweeken, maer dat de schors zich zeer wel tot het spinnen schikt, om alle soorten van fyne en grove stoffen mede te maken; waerom hy derhalve van sommigen Zydeboom wordt genoemd.

Het garen der schors van de Bremplant (Genista) is van over zeer oude tyden bekend, daer veel inwoners van de zuidelyke deelen van Europa, daermede verscheidene soorten van stoffen bereiden en vogelnetten maken.

De Sida abutilon, is eene éénjarige kruidplant, die in Zwitserland en de Alpische gebergten alle jaren in de velden wordt gezaeid, en op de wyze van den Kemp bewerkt; men bekomt er eenen sterken draed van om koorden en allerlei stoffen mede te maken. De schors van de Lindeboomen is om hare spinbare stoffe zeer geacht, om alle slach van koorden mede te draeijen en matten te vlechten. De schors van veel verscheidene soorten van Wilgenhout is ook zeer dienstig, daer zy veel in de noordsche landen word gebruikt om vischnetten, natwerken en vloertapyten te

maken.

De schors der Olmboomen is zeer zacht en vezelachtig, zy schikt zich zeer wel tot het spinnen, om stoffen te maken, maer is toch zoo sterk niet om koorden mede te draeijen.

De Nederpalmboom (Chamaerops humilis) is in de Indiën om zyne zachte, draedvormige, vezelachtige stoffe zeer vermaerd. De Wolboom (Bombax pentandrum) doet zich ook door zyne wolachtige fyne draedstoffe, in de warme gewesten onderscheiden.

De Vlas-Lelie van Nieuw-Holland (Phormium tenax) geeft eenen allerfynsten spinbaren draed, die zeer wordt geprezen om alle fyne stoffen mede te weven. De syrische Zwaluwwortel-bast verdient om zyne sterke spinbare stoffe alhier gekweekt te worden.

Ik zal hier niet spreken van al de spinbare deugden die men in de Katoenplanten (Gossypium herbaceum) ontmoet, en waeruit men zooveel fyne en grove draden spint, om alle slach van stoffen mede te weven, dewyl dit katoen van eenieder te wel is bekend.

De Vygeboonplant (Lupinus perennis) van Amerika, geeft ook door hare zachte schors eenen spinbaren draed.

Zeer veel andere planten die hier en elders in het wilde groeijen, en waerop men dikwils geen acht neemt, houden nogtans eenen spinbaren draed in, zoo als, by voorbeeld, de groote Netel (Urtica dioica), waeruit men eenen bast kan trekken, welken veel inwoners van de noordsche landen gebruiken om vischnetten en koorden te maken en stoffen te weven.

De Priembrem (Spartium junceum), die in België, Frankryk en elders zeer gemeen wast, geeft door zynen bast eenen groven spinbaren draed.

Het Priemgras (Stipa tenacissima), dat in de bosschen veel wast, bezit ook eenen groven spinbaren draed.

De spinners van fyne draden, vinden ook in de schors van de Agave, een stoffe om allerlei fyne werken te maken. De natuerkenners hebben ook een groot getal planten onder de familie der Hondendood gevonden, welke eene zachte spinbare stoffe bezitten, . waervan de bast van den grooten Maegdepalm (Vinca major), die in de bosschen groeit, deel maekt, en waeruit men een zeer fynen draed kan bekomen.

De Periploke van Griekenland of de Zydeboom van Virgi

nië (Periploca graeca), die in België zeer wel in de vrye lucht onze koude winters kan wederstaen, geeft door zyne bastachtige gevezelde stoffe eenen zeer fynen zydachtigen draed.

De kempachtige Hondendood plant, met grasachtige bloemen (Apocynum cannabinum), geeft eenen zeer sterken draed, die tot het spinnen en weven zich zeer wel voegt. Deze kruidplant zou alhier te lande ook moeten gekweekt worden. M. Thouin die ze ook aen de fransche landbouwers aenbeveelt, schryft er met grooten lof van, en zegt dat zy aen de kweekers zeer voordeelig is.

VYF-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.

OVER DE GELEGENHEID EN WAERDE DER GRONDEN; WATER EN STOFFEN DIE DE PLANTEN INZUIGEN.

De deugd en waerde der gronden in België, hangt niet alleenlyk af van de natuer der aerde en hare inwendige eigenschap, maer ook van hunne gelegenheid en andere omstandigheden die somwylen op die gronden eenen grooten invloed kunnen maken. De oppervlakkige vorming, de bergachtige, waterpas of hellende ligging, met de evenredigheid der verschillende grondstoffen, die van boven of somtyds 1 meter diep in de aerde zyn geplaetst, kunnen ook eenen grooten invloed op de landeryen hebben. De zandachtige, drooge gronden, die in lage, platte, effene velden liggen, behouden langer hunne vochtigheid dan degene die op hooge, bergachtige plaetsen gelegen zyn, alwaer de vochtigheid te ras afloopt, en de vruchtbare stoffen van den grond door het water worden medegesleept; die laetste zandige gronden zyn geene Tarwelanden; daerom moet een eigenaer die onderscheiden, en hy zal bevinden dat in veel dorpen van Oost- en WestVlaenderen, zoo als, by voorbeeld, te Calken, Laerne, Overmeire, Uytbergen, Beerlare, enz., waer lage, zandachtige gronden gelegen zyn, men de beste witte Tarwe, schier van gansch Europa kan winnen. Nogtans wil ik niet zeggen dat al de landen van Oost-Vlaenderen zwaer genoeg zyn om Tarwe te winnen, want vele omstreeks Gent gelegen, zyn te schrael, te ligt en

onbekwaem om Tarwe voort te brengen. Dusdanige gronden die te mager en schrael zyn, worden ook omstreeks Eecloo gevonden, alwaer men toch de beste Rogge kan winnen.

Integendeel de potaerdachtige en styve leemachtige gronden, die in platte, lage streken gelegen zyn, waerdoor de vochtigheid van regen en sneeuw 's winters niet kan dringen, hebben veel meer hinderpalen dan degenen die op de bergen gelegen zyn, alwaer het water wel niet doordringt, maer toch van de hellende bergen gemakkelyk kan afloopen, terwyl dit water de lage potaerde somtyds geheel bedekt, en de vruchten doet mislukken. Want het klimaet dier gronden hangt zienelyk af van de vochtigheid, die gemeenelyk koud is, vervriest, en langzaem moet opdroogen, waerdoor die landen meer tyd moeten hebben om den natuerlyken aerd, der noodige warmte te bekomen. Zonder twyfel komt die koude uitwaseming van het water, dat te lang op dien grond blyft staen, en door den dampkring en zon moet opgenomen worden, dewyl dit door de potaerde in den schoot der aerde niet kan dringen.

Het water is wel het noodzakelykste middel tot voedingstoffe by veel planten, doch hetzelve is geenzins de hoofdstoffe van die voeding, maer het dient tot opslorpingsmiddel of scheidingsap der lichamen, welke door de planten verbruikt moeten worden; want de ondervinding heeft wel bewezen, dat eene plant die men in overgehaeld of gekookt water doet groeijen, van allen vreemden invloed beschut, al ras zal versterven; water alleen, dat geene andere stoffen bevat, dient dus ter voeding van de planten niet, als dit niet met koolstof of zoute gazsoorten of in verbinding van zuerstoffen vermengd is. Men weet dat het koolzuer zeer overvloedig in de natuer verspreid is; dat hetzelve veel gevonden. wordt in den schoot der aerde, en ook veel in de onderscheidene mestsoorten; dat het water, daer hetzelve hierin zeer oplosbaer is, meest altyd eene zekere hoeveelheid er van bevat. In den staet van zuer is het dus, dat de koolstof in de planten kan worden opgenomen; de zuerstof stelt ook een gedeelte daer van de zelfstandigheid der planten; de planten werpen zoo als het blykt niet de zuerstof des kolenzuers uit, maer behouden er een zeker gedeelte