brood niet konden krygen, moesten ongetroost weg gaen; de municipaliteit of stadsregering, had in alle steden bakkeryen gesticht, alwaer men brood tegen assignaten kon krygen, maer welk stonk en van geene menschen etelyk was.

Te Gent en in veel andere steden had men tegen het midden van november 1794, byna in geene drie maenden graen ter merkt zien brengen. Het was nogtans niet dat de granen mislukt waren; maer men wilde dit toeschryven aen de vrees der boerelieden, van hunne paerden en wagens door de Franschen te zien geprest worden. Het graen was dan in de steden zoo duer, dat de fransche staetsregering verpligt was het maximum op de granen te stellen: op Nieuwjaerdag 1795, deed de municipaliteit in alle steden afkondigen, dat al de molenaers gehouden waren het onder hen berustende graen aen de bakkers weêr te geven; want men scheen de molenacrs te verdenken, den graenvoorraed der bakkers in bewaring te houden. In hoe verre dit vermoeden gegrond was, blykt niet, maer wel dat het maximum, aen hetwelk de granen mogten verkocht worden, het papieren geld en de veelvuldige afeischingen of requisitiën en gedwongene leeningen, de hoofdoorzaken der schaerschheid van de granen waren, daer zy, al de boeren in eene gedurige vrees houdende, den toevoer der levensmiddelen verhinderden; want toen twee maenden later het maximum en de requisitiën werden afgeschaft, daervan bescheed werd gegeven in al de omliggende dorpen ten platte lande, en de boerelieden werden uitgenoodigd met hunne eetwaren vry naer de stad te komen, zag men de granen en andere eetwaren in overvloed ter merkt brengen.

By het volgende jaer was de Rogge op de merkt van Gent zoo goedkoop, dat het Roggebrood meer dan tot de helft in prys verminderde; dit duerde zoo tot in 1811, wanneer de Tarwe in Frankryk door de hitte mislukt zynde, men verpligt was granen in België en elders in de Nederlanden te halen; toch by dit mislukken der granen was er eene volkomene rust, want Napoleon, om alle wanorders te beletten en de bekommering der volkeren eenigermate te bedaren, nam buitengewoone maetregelen hy stelde een maximum of hoogste prys aen welke men de granen

mogt verkoopen; daerby werden al de fransche havens voor den vryen invoer der granen en andere levensmiddelen open gesteld, waerdoor de graenpryzen merkelyk daelden. In het jaer 1812, was in october de Tarwe en Rogge zoo overvloedig wel gelukt en zoo goedkoop, dat het brood meer dan de helft in prys verminderde; het was in geheel het fransch keizerryk een vruchtbaer jaer, met overvloed van Rogge Tarwe, Gerste, Haver, enz., na welk 1813 volgde, dat ook zeer voordeelig in graenoogst was.

DERTIENDE HOOFDSTUK.

OVER HET ZAEIJEN, ROOTEN EN BEWERKEN VAN HET Vlas.

Het is niet noodig het groot voordeel en de nuttigheid van het kostelyk Vlas hier aen te halen, dewyl dezelve alreeds beter zyn beschreven dan ik zou kunnen doen; ik zal enkelyk trachten aen te toonen hoe het best kan gewonnen worden. Men weet zeer wel dat in geene vreemde landen en zelfs in onze provintiën Braband, Henegouwen, Antwerpen, enz., waer ook Vlas wordt gezaeid, het zoo goed en fyn van stoffe is, als hetgene welk in Oost- en West-Vlaenderen gewonnen wordt, waeruit het fynste voor de linnenfabrieken van Engeland, Frankryk, enz., met groote onkosten getrokken wordt; maer ook de handelwyze is dezelfde niet buiten Vlaenderen is het algemeen gebruik van het Vlas te velde veel te ryp te laten worden, daerenboven de gronden slecht te bewerken, het eigen inlandsch gewonnen zaed te gebruiken en het Vlas dun te zaeijen.

Om goed fyn Vlas te winnen, moet men een jaer of twee te voren voor den grond zorgen, en daertoe den besten kiezen waerop in geene zeven jaren Vlas heeft gestaen. In zware, styve, natte landen, moet men den grond zeer diep omspaeijen, en de aerde wel breken en roeren, om de natte te doen doorzinken en den vryen doorgang aen de Vlaswortelen te geven, welke meer dan 33 centimeters diep hun voedsel uit de aerde trekken, of omtrent half zoo diep in den grond loopen, als de hoogte die het Vlas

boven den grond groeit. In de ligte landen begeert het Vlas ook eenen diepbewerkten grond, en wilt eene zachte, fyn gebrokene aerde. Zoo in de ligte als zware landen, is het ook niet onverschillig welke gronden men kiest; want in de ligte landen wordt het Vlas veel na de Rogge en Rapen gezaeid, en in de zware landen neemt men veel die waer Haver of Aerdappelen, en somtyds waer het jaer te voren Tarwe gestaen heeft, die men met november in bedden bewerkt, met den winter laet braek liggen en omtrent maert zeer diep omploegt, waerin men met weinig vette zeer goed, fyn Vlas wint.

Wanneer men de ligte gronden, alwaer Rogge gestaen heeft, voor het zaeijen van Vlas schikt, moet men, vooraleer er Rapen in te zaeijen, het land wel mesten, en die Rapen vóór den 10 of 15 december trachten te weren; dan brengt men op dien grond omtrent 18 voeren koemest per hectare, dat men wel open strooit, en in kleine hoogverhevene bedden omploegt; vervolgens laet men dit land tot in het begin van maerte liggen, om er alsdan eene tweede beploeging aen te geven en de egge door te trekken, om het klein te breken en van het onkruid te zuiveren; gemeenelyk t'einde maert of omtrent april geeft men het eene derde bewerking met den ploeg, waerop men er vette uit eenen geteerden hoop mest, daertoe bereid, huismest of ale, overstrooit. Kan men dergelyk mest niet genoeg bekomen, men neemt in stede hollandsche assche of houtassche van de beste soort. Het land hiermede wel bestrooid zynde, moet men er de egge doortrekken of die vette inslepen; dan zes of acht dagen daerna het Vlas zaeijen, met de omgekeerde egge kruiswyze inslepen en met de rolle het gezaeid land effen hard toeleggen.

Tot het zaeijen moet men trachten van het beste Rigaszaed te bekomen, of wel dat het eerste jaer uit het Rigaszaed in het land van Waes of omstreeks Dendermonde gewonnen is. Verder moet men alle twee jaren van zaed veranderen, en trachten het Vlas behoorlyk dik te zaeijen, omdat het anders te grofpylig wast. Men mag er geene andere vruchten dan Wortelen of Klavers in zaeijen.

Men rekent gemeenlyk 12 kilogrammen Klaverzaed of 3 1/2 ki

logrammen Wortelzaed per hectare om in 't Vlas te zaeijen, dat men te samen met het lynzaed ligt oversleept en met de rolle wel toelegt, om alzoo beter in de ligte landen zyn vocht te behouden; maer in de zware landen van het land van Aelst en elders wordt de grond niet zoo hard toegedaen, omdat de minste regen die te hard zou sluiten en den voortgang van het Vlas zou kunnen hinderen; derhalve in zware gronden wordt het Vlas meest op bedden van omtrent 4 meters breed gezaeid, opdat de regen er zoude kunnen afloopen, terwyl men dit in ligte landen op vlakke gronden zonder eenige verdeeling van bedden zaeit en met de rolle hard toelegt. Voor het bezaeijen van 1 hectare land, moet men gemeenlyk 184 kilogrammen lynzaed gebruiken, min of meer, naer de deugd van het zuiver onvervalscht Rigas- of éénjarig inlandsch zaed; en ook volgens den goeden aerd van den grond; maer toch is het altyd beter wat te dik dan te dun te zaeijen, want, zoo als nog gezegd is, het Vlas verliest by de dunne zaeijing zyne fynte.

Er is zeer veel aengelegen goed zaed te gebruiken : het zwaerste zaed, van gelyke grootte en dat een helder bruin kleur heeft, is altyd het beste om te zaeijen. Het lynzaed dat versch van Riga komt, is altyd verkieslykst, en als het Vlas daervan het eerste jaer gezaeid, goed en schoon ryp zaed geeft, acht men het ook in sommige streken goed om het volgende jaer te zaeijen.

Alle landstreken, heb ik gezegd, hebben hunne wyze van zacijen en hunne landen te schikken, en die met verschillige vette te bereiden in het distrikt van Kortryk wordt het schoonste Vlas van gansch België gewonnen, dat by de vreemdelingen, om de fynheid zyner stoffe, wordt geacht en meest wordt gebruikt om kantegarens te spinnen; daer waer dat schoon kostelyk Vlas groeit, gebruikt men alleen oliekoeken van koolzaed en koe- met paerdenale gemengd. Men neemt daer gemeenlyk voor 1 hectare land, waerin zich nog eene goede halve vette van eene voorgaende vrucht bevindt, tot 1500 of 1550 oliekoeken; men werpt die in eenen alput, waerin men ze tien of veertien dagen laet weeken of smelten, dan wel met de ale en water onder een roert, en den grond tot het zaeijen van Vlas geschikt, mede overgiet. Voor

natte gronden doen sommigen die Koolzaed-oliekoeken met Heulzaedkoeken te samen stampen, om alzoo op die natte koude landen te strooijen, hetgeen den grond zeer verwarmt; op deze vette sproeijen zy hunne ale, die zy drie of vier dagen laten indroogen, waerna zy er de omgekeerde egge verscheidene mael doortrekken, met de rolle den grond sluiten, en zeer vroeg, somtyds van in maerte, hun Vlas zaeijen. Omstreeks Rousselaere en Iseghem zaeit men veel het Vlas in de Haverstoppelen, die men vóór den winter omploegt, waerop sommigen dezelfde hoeveelheid oliekoeken gebruiken als de landbouwers rondom Kortryk anderen strooijen er omtrent 70 of 75 vatten assche per hectare over; sommigen vetten dit land vóór den winter met schaepmest, zoo als in de zware landen van het arrondissement Yperen, hetgeen men zegt voor killige of natte gronden zeer goed te wezen; maer in drooge landen wordt het schaepmest misprezen, dewyl dit het Vlas te vroeg doet rypen.

In den omtrek van Thielt, zaeit men ook Vlas na Haver, waer men den grond voor het zaeijen van die Haver diep doet omspitten, dan vóór den winter ook de Haverstoppelen omploegt en schier maer alleen met oliekoeken en ale vet. Sommigen hebben aldaer sedert eenige jaren de gewoonte aengenomen van hun Vlas met het beginne van mei te zaeijen; zy zeggen dat de stoffe in hunne gronden alzoo beter en zachter is, hetgeen ik niet zal betwisten; maer nogtans in alle gewesten waer vroeg gezaeid wordt, ziet men het schoonste Vlas groeijen en de beste stoffe winnen; toch als de grond niet wel gemest en door de vette daerop gestrooid niet wel verwarmd is of geene navette heeft, om het Vlas wel ras te doen opgroeijen, hebben deze die in dergelyke gronden laet zaeijen, min voor de koude nachten te vreezen. In het land van Waes en omstreeks Dendermonde, wordt meest huiskensmest of beer, assche en somtyds Kemp-oliekoeken gebruikt, voor het vetten der Vlasakkers. Elk handelt aldaer volgens de landen, den goeden staet van navette en den aerd der gronden die aldaer zeer verschillig zyn voor de killige gronden, gebruiken zy meest assche of Kemp-oliekoeken en dikwils ook Koolzaed-oliekoeken; in de ligte landen wordt er veel koemest,