plaets heeft als men die boomen in september digt aen de stammen afsnoeit, wanneer het loopen van de sappen en terpentyn begint op te houden, en zy nog voor den winter sappigen terpentyn genoeg geven om de wonde zelve te bedekken, hetgeen belet dat de regen en lucht er nog invloed kan op hebben. Sommigen, om het vloeijen van het sap uit de wonden te beletten, kappen de takken met knoesten (chicots) omtrent 10 of 12 centimeters van den slam af, en denken dat het gelaten knoestje of stokje zal verleren en zonder schade in den boom wassen : dit zyn die stekjes, welke men menigmael in die boomen vindt, waermede men nooit effen werk kan maken en die weeren veroorzaken, welke men by het schaven in de denenplanken ontmoet. Het is ook zeer prysbaer die boomen maer alle vyf of zes jaren op te snoeijen of te wachten tot dat de oude wonden geheel overwassen zyn, en ook. telkens maer de onderste takjes af te houwen.

Geheel anders is het met de boomen gelegen, welke 's winters hunne bladen laten vallen en in onze landstreken zeer weelderig groeijen by het snoeijen moet men altyd vroeg in de lente niet verre van den stam, maer digt en kort daer tegen de takken afkappen, omdat deze boomen de afgehouwene plaets door het rondom wassende hout en de schors in weinige jaren dekken, en eer dan zy zouden kunnen verrotten of verkankeren; helgeen ook gebeurt al ware de plaets, daer de tak afgekapt is, eenige centimeters door het midden breed; niet dat ik wil zeggen dat het even goed is eenen dikken tak van eenen ouden boom af te kappen, waerdoor hy kan verrotten; neen, maer dat het somtyds noodzakelyk is zulke dikke takken af te kappen, om de boomen eene meerdere lengte en hoogte van stam te doen verkrygen. Indien het noodig is zulke dikke takken van eenen fruitboom af te houwen, moet men trachten de woude aenstonds met griffellak toe te stoppen. Om schoone, regte alleenstaende boomen te kweeken, moet men die van jongs af beginnen te snoeijen en zorgen van al de onnoodige takken te weren, die den groei der jonge boomen kunnen hinderen; doch als men er ontmoet die, door de onachtzaemheid van een ander verzuimd zynde, reeds groot geworden zyn en dikke takken hebben, dan moet men met

voorzorg te werk gaen, en er niet te veel groote takken te gelyk van weg snoeijen, bezonderlyk als die boomen eenigen ouderdom verkregen hebben; maer men kan die van langerhand en niet op eenen keer, digt tegen den stam afkappen; dan twee of drie jaren hierna zal men ook de andere overgeblevene dikke takken afhouwen, en verder allengskens sommige takjes inkorten, welke nog zullen uitschieten: anders zou de boom te veel lyden, door aenstonds al zyne takken te verliezen. Door die wyze van snoeijen, zal de boom hooger opschieten; maer men moet zorgen dat hy zooveel top- of kapkruin behoudt, als de lengte van den stam, opdat zy omtrent de helft van den geheelen boom zoude uitmaken.

Eindelyk, by het snoeijen der jonge of oude boomen zal men in 't algemeen in het oog houden, van geenen boom op een jaer geheel af te snoeijen, gelyk men hem zou willen hebben; men zal, eer men begint, dien boom aendachtelyk nazien, en overwegen hoe verre hy zou mogen of kunnen gesnoeid worden, om hem tot zynen besten welstand te brengen; dit met aendacht gedaen hebbende, zal men het eerste jaer twee of drie van de dikste takken afhouwen, hetzy deze de benedenste of de bovenste waren; het volgende jaer, of ook twee of drie jaren hierna, zal men wederom de dikste takken af kappen, zoo verre als men gaerne dien boom snoeijen zou, en aldus zal men allengskens de dunne ook afhouwen en sommige uitstekende takken inkorten, opdat die boom te beter zou opschieten en langer van slam worden.

Men zal ook menigmael uit de jonge geplante pootsels, als zy treuren, de takjes afkappen en op zoo eene wyze snoeijen, dat zy eenen nieuwen top schieten. Nooit mag een kweeker te lang wachten van de boomen te beginnen snoeijen; dit geschiedt gevoegelyker als zy nog jong zyn, omdat zy alsdan veel beter opschieten en omwassen, en de arbeid en kosten ook veel minder

zyn.

By dit alles mag men niet vergeten dat veel fruitboomen alle jaren in de lente van hunne jonge wilde looten, die dikwils uit de takken schieten, moeten gezuiverd worden, om goede vruchten te bekomen. De onkosten hiervan zyn niet groot, en men wint die toch altoos dubbel in de aengenaemheid der vruchten.

TWAELFDE HOOFDSTUK.

OVER DE AERDAPPELKWAEL OF BESMETTING EN DURE TYDEN IN BELGIE ONTSTAEN.

Wy hebben in den loop van dit werk bewezen, dat de planten, zoo wel als de menschen en dieren, somtyds ook aen ziekten onderhevig waren; wy vinden eerst de ziekte der aerdappelen van het jaer 1775, van welke onze jaerboeken gewag maken, en die door den heer Van Bavegem, doctor te Baesrode (Oost-Vlaenderen), in zyne memorie beschreven is; eene ziekte die men alsdan den krul noemde, omdat de bladstelen en bladen van de aerdappels krulden. Sedert dit tydstip is die verhandeling in alle landbouwkundige werken overgeschreven, en te zeer bekend om er hier nog verder gewag van te maken. Van daer komen wy over tot het jaer 1816, wanneer de maenden juny, july, augusty en september zoo regenachtig waren, dat men den graenoogst niet dan met groote moeite en zwaer beschadigd kon binnen schuren. Door dien aenhoudenden regen en dampige lucht, waren de aerdappels mislukt en ten deele in de vochtige akkers en lage landen verrot; deze die men nog kon inoogsten, waren van zeer geringe hoedanigheid, waeruit eene ongemeene duerte en een wezenlyke hongersnood ontstond. De Tarwe en Rogge bereikten de hoogste pryzen, tot welke men ze immer in deze eeuw heeft zien staen; de aerdappelen, die voor de menschen eetbaer waren, werden van 14 tot 15 francs den zak verkocht, prys waeraen zy nooit gestaen hadden. Deze duerte van granen en aerdappelen maekte eenen nadeeligen invloed op al de andere eetwaren.

In onderscheidene steden van België, Holland, Frankryk, enz., werden de graenhandelaers en bakkerswinkels aengevallen en geplunderd. Om de behoeftige en werkende klassen te ondersteunen, deed Willem I, koning der Nederlanden, voor vier millioenen guldens granen, die hy in Rusland had doen koopen, ter markt brengen; dan men het begin van het jaer 1817, zag men de graenpryzen merkelyk dalen, en al de andere eetwaren aen den gewoonlyken prys komen. Van het jaer 1817 tot in 1833,

zag men de pryzen der granen beurtelings ryzen en dalen; de Tarwe werd van 16 tot 20 francs, en de Rogge van 9 tot 14 fr. den hectoliter verkocht. Toen de wet van 1834 was uitgegeven, om, zeide men, de graenpryzen te verbeteren en den landbouwer eenig gewin te verschaffen, toefde men niet te bemerken, dat men slechts de belangen der grondeigenaers had bevoordeeld, die uit de verbetering der graenpryzen gelegenheid namen, om de landbouwers hoogere pachtloonen af te dwingen; door deze verhooging van pacht, was op zes jaren tyds de gemiddelde prys der Rogge zoo hoog gestegen, dat hy dengenen der Tarwe evenaerde, terwyl de prys van de Tarwe byna verdubbelde; nogtans was er geen merkelyk slechte oogst geweest. In 1839, bereikte de Tarwe den prys van 25 francs den hectoliter, en was de invoer byna bestendig vry. Ondertusschen bespeurde men sedert dien in de pryzen van Tarwe en Rogge, eene gedurige neiging tot dalen, en er was veel kans dat het brood, tot vreugde en voldoening van burgers en werklieden, wederom goedkoop zou geworden zyn; maer die hoop duerde niet lang, door de verschrikkelyke aerdappelziekte, die zich in 1845 vertoonde. Welhaest zocht elke professor en landbouwkundige den oorsprong van die ziekte, naer zyn vermogen uit te le leggen; sommigen deelden in het gevoelen dat de oorzaek van het kwaed moest gezocht worden in een microscopisch mos of schimmel, van het geslacht der Kampernoeliën, onder den naem van Botrydis bekend, die zoodanig klein zyn, dat dezelve met het bloote oog niet kunnen onderscheiden worden, en men een vergrootglas moet gebruiken, om die Botrydis, die eenigzins maer grauwe vlekjes zyn, door de vochtigheid gevormd, te kunnen bemerken of zien. Anderen aenzagen die plaeg als een kwaed luchtverschynsel, en beweerden dat zy den 24 july 1845, wezende de eerste der Hondsdagen, onder de gedaente van eene witte wolk over het land was gekomen. Sommigen noemden deze kwael drooge kanker, en zeiden dat het ten uiterste gevaerlyk was de aerdappelen te eten, welke van dezelve waren aengetast, want dat zy den stank van versch gesnedene Kampernoeliën hadden, en dat de dieren weigerden er van te eten, hetgene vervolgens toch geheel; anders

werd bevonden, dewyl meest al de landbouwers in onze gewesten er hunne beesten mede hebben gevoederd, zonder dat zy er eenig kwaed gevolg van hebben beproefd. De aerdappelziekte is ook gedurende den loop van dien tyd myne bezondere studie geweest, ten einde de oorzaek van dezen ramp te leeren kennen : na vele opmerkingen, heb ik wel ondervonden dat het geene natuerlyke ziekte was, waermede de aerdappelen besmet waren, macr enkelyk eene kwael die meest van den dampkring was voortgekomen. Vóór dat die ziekte zich begon te vertoonen, hadden wy, byna van den 10 tot den 22 july gedurende, eene dampachtige bedekte lucht. De zon schoot daeruit omtrent den middag hare zoo heete stralen, dat het weêrglas om een of twee uren des namiddags, in de zonne geplaetst, tot 36 centigraden boven zero klom; dan verduisterde weêr de zon, en begon de koude regen zich tegen den avond en geheel den nacht weder te doen gevoelen, op zoo eene wyze dat somtyds 's morgens om zes of zeven uren, het weêrglas tot vyf of zes graden boven zero was gedaeld. Aen zulke veranderingen van koude en heete luchtgesteldheid, konden de aerdappelen met veel andere éénjarige zomervruchten niet wederstacn; die verandering van dampkring binnen de 24 uren, had niet alleen de aerdappelplant genaekt, maer zeer veel andere gewassen en moeskruiden aengetast, zoo als de Dahlias, Melde, Erten, Spruitkoolen, Spinagie, Labboonen, enz. Veel andere kruidplanten, die zwakke en malsche bladen dragen, en veel aren van de Rogge, waren door dien kouden regen gevlekt, en min of meer met eene hoeveelheid ongedierten besmet; zelfs de planten die gewolde, ruwe, oneffene bladen dragen, zoo als de Sny- en Struik boonen, Peren onder de aerde, Helianthus tuberosus, enz., waren al eenigzins beschadigd.

De Elzenbladen waren in veel streken bruin, en met veel zwarte wormpjes bedekt, die ze ten decle opvraten. In de velden die rondom met hooge boomen waren beplant, die de aerdappelen tegen de heete zonnestralen en koude regens beschaduwden, heb ik gevonden dat die weinig of geene grauwe vlekjes of wormpjes hadden, terwyl in 't midden van denzelfden akker, de aerdappelen daer geheel van aengetast waren.