kleine Kampernoeliën zyn, die zich op de planten voortzetten en ten nadeele van die gewassen leven. Deze ziekte werd voornamelyk aen den dauw, mist of nevel toegeschreven, omdat zy weinig van den koornbrand of meelbrand verschilt, en zich meest by regenachtige jaren vertoont op de koorns in de velden, die aen de moerassen, bosschen of palen gezaeid worden.

Wanneer de stroohalmen en bladen maer weinig van den roest zyn aengetast, schynt die ook weinig indruk op de voortbrengsels der granen te verrigten; maer wanneer er vele van die vlekjes op de bladen zyn, verslinden zy het grootste gedeelte van het levende sap, tot de voeding der stengels en vrucht bestemd, die altyd kleiner blyven; het graen misgroeit en versterft in de aren eer het de geheele rypheid verkregen heeft.

Alle middelen tot heden voorgesteld om het Koorn tegen deze ramp te behoeden, zyn nutteloos geweest; kundige landbouwers hebben enkelyk bemerkt dat het Koorn in drooge, vlakke, opene velden, aen de winden en zonne blootgesteld, gezaeid, min aen deze kwael onderworpen was, dan hetgene welk aen de moerassen, bosschen, staende waters, enz., gezaeid was.

De hooiverroesting, waeraen de grasplanten die in de meerschen groeijen, sommige jaren door de overstrooming van het water onderworpen zyn, wordt ook van veel landbouwers ten onregt met deze ziekte verward; dit is eigenlyk geene kwael, maer komt voort van het water, dat te langen tyd op de meerschen blyft staen, het gras bederft en eene stinkende hoedanigheid aen het hooi doet verkrygen, welke aen de kruidetende dieren somtyds eene ziekte veroorzaekt; maer dit hooi, met eenen vlegel wel gedorschen of met eenen stok de verroesting uitgeslagen, verschaft weder een aengenaem voedsel; en als dit te zeer verrot is, kan men het voor strooisel der dieren gebruiken, daer het een goed mest om de landen te vetten verschaft.

ACHTSTE HOOFDSTUK.

OVER DE KALANDERS, KOORNWORMPJES EN KOORNBYTERS.

De kalanders, onder de familie van de schilddiertjes (Coleoptera tetramera) gesteld, zyn sedert verscheidene eeuwen bekend en brengen eene kleine soort van wormpjes voort, die ten nadecle van het koorn leven en somwylen zeer groote schade aen de landbouwers veroorzaken, daer zy geheele hoopen koorn zoodanig verslinden, dat er op de graenzolders byna niets meer dan de zemels of pellekens overblyft.

Sedert eenige jaren hebben de natuerkenners veertien soorten van die kalanders bemerkt, die allen, volgens de zaedkorrels der gewassen die zy aentasten, verschillige benamingen hebben. Men noemt heden kalanders de wormpjes die het graen aenranden, en deze hebben hunne saizoenen, gelyk alle andere insekten die van gedaente veranderen, en by het warm jaergetyde gestadig tot hunne vermenigvuldiging werken. Nadat zy het groot doel der natuer vervuld hebben, verdwynen zy, zoo als de andere insekten, die eijers baren en wormpjes worden genoemd. Het is gewoonlyk nadat zy door de warmte uitgebroeid zyn, dat zy meest beginnen de granen te verslinden, en eene ware ramp voor de landbouwers en graenkoopmans zyn. Deze graenkalanders zyn wormpjes zonder pootjes, met negen ringjes op het lyf, den kop fyn geschulpt, met een kinnebak voorzien; hun lyf is rond, omtrent 2 streepjes dik en 1/2 streep breed; het kleur van de koornkalanders is gemeenlyk bruinachtig zwart; zy zyn zonder vleugeltjes of hoorntjes bekroond. Met de eerste warmte der lente of met het beginne van de maend mei, komen de kalanders, die op de graenzolders verborgen zyn, uit de planken, balken, muren, enz., op de hoopen koorn gekropen, alwaer zy paren en het wyfken hare eitjes aflegt; maer deze paring kan maer by eene warmte van 8 of 9. graden geschieden, want als het koud op den zolder is, blyven zy gemeenlyk zonder beweging; maer in de gestelde warmte van 8 of 9 graden, kruipen de wyfkens altyd 10 of 12 centimeters diep in den hoop koorn om

hare eitjes te baren; zy leggen nooit meer dan een eitje op ieder graentje af, dat ook altoos in het groefje zeer by het kiempje geschiedt en waerop het door een slach van gom vastgemaekt is.

De jonge kalanders of kleine wormpjes kruipen, volgens de warmte, den zesden of zevenden dag uit de eitjes, en gelyk zy zich op de fynste deelen der graentjes bevinden, beginnen zy aenstonds te knauwen en voedsel naer hunne gesteldheid te vinden; gemeenlyk in twintig dagen hebben dit wormpjes geheel het binnenste meel van dit graentje verslonden. Zy vormen alsdan een nimfje, dat na tien of veertien dagen uit het pelleken of bewimpeling van het graentje door het gaetje kruipt. Vier of vyf dagen nadat zy uit die bewimpeling gekropen zyn, paren de jonge mannekens weder met de wyfkens, die op nieuw beginnen eitjes te baren; hetgeen dikwils nog binnen den zomer, eer de koude begint, een of twee malen op dezelfde wyze geschiedt; want volgens de tabellen van verscheidene waernemers, is de vermenigvuldiging der kalanders op zoo eene wyze geschikt, dat ieder paer binnen de vyf zomermaenden, het is te zeggen, van den 1 mei tot het einde van september, meer dan zes duizend kalanders kan voortbrengen; wel te verstaen nogtans als dat enkel paer zich in eene warmte van 14 of 15 graden bevindt : men moet dus niet verwonderd wezen van somtyds eenen grooten hoop koorn in weinige maenden verslonden te zien.

nen,

Om de tegenwoordigheid der kalanders in het koorn te kenheeft men maer eene handvol graen van den hoop te nemen; men zal zeer wel de kleine gaetjes van die wormpjes in het graen bemerken, en met daerin te blazen, zullen de ledige van de hand vliegen, of in het water geworpen, zullen de hollige boven zwemmen. Men vindt gewoonlyk de kalanders op de graenzolders meer naer de zuidkanten en warme muren, dan naer de noorderzyde der hoopen koorn; zy zoeken ook altoos de donkerste plaetsen van den hoop, alwaer zy rust vinden, want de groote klare lucht en loopende koude winden doen hen gemeenlyk vlugten; maer zy kunnen aen eene warmte van 60 graden wederstaen; en eens die wormpjes binnen de graentjes gesloten, zyn zy byna van allen uitwendigen invloed bevryd. Men kan twintig mael

den hoop koorn verschieten, zonder dat zy zich daerover bekommeren, indien zelfs de graenzolders met sterkriekende geuren van terpentyn of doodelyke gaz vervuld zyn, kan dit hun niet meer hinderen. Het is maer de groote koude en de groote warmte die hen kan verdelgen; maer gelyk die warmte van 70 graden moet zyn, verdroogt zy de uitspruitende krachten van de granen, die voor het zaeijen niet meer kunnen gebruikt worden, maer enkelyk voor de bewaring en voeding der menschen dienen; niet te min is het brood daermede gebakken, zoo smakig niet.

Het is dan vóór het begin van het uitbroeijen der wormpjes van de kalanders, dat de landbouwers en graenkoopmans moeten zorgen die te verdelgen; gelyk de kalanders, als de koude begint, niet meer bekwaem zyn te eten noch eijers te baren of zich voort te zetten, heeft men dan in 't algemeen voorgesteld de warmte door koude te vervangen, en eenen wind- of luchtgever op de graenzolders te plaetsen, die vóór het paren in mei en voorts in den zomer op tyd in beweging gebragt, die insekten doet vlugten en versty ven, hun belet hunne eitjes te leggen en nadeel aen het graen toe te brengen. Derhalve is het ook zeer prysbaer langs beide zyden der graenzolders vensters te maken, waer een loopende wind doorvliegt; de granen, terwyl de kalanders paren, dikwils door de ziften of windmolen gedreven en met de schup verschoten, geeft ook somtyds een voldoende uitwerksel; want de kalanders beminnen eeniglyk de rust, en de gedurige omroering der granen kwelt hun. Zy eindigen met den hoop koorn te verlaten en naer de muren, enz., te kruipen, waer men die met eenen bessem kan byeen vagen en met de voeten dood stampen, hetgeen hoogst gemakkelyk is, dewyl die diertjes eens geraekt, langen tyd zonder beweging blyven. Het voordeeligste om al deze gemelde middelen te bewerken, heb ik gezegd, is die t'einde april of met het beginne van mei te verrigten, want nadat de kalanders hunne eijers hebben afgelegd, is het altoos zeer moeijelyk die te verdelgen. Men heeft nog onlangs een nieuw middel voorgesteld om de kalanders te beletten hunne eitjes in het koorn af te leggen, welk enkelyk hierin bestaet, van het droog uitgedorschen koorn met het beginne van april in zakken van

omtrent 2 hectoliters grootte te vullen, en die op horden of kleine nieuwe latten, omtrent 10 centimeters hoogte van de planken, op den zolder te plaetsen en staken tusschen te voegen de kalanders die zich op de zolders bevinden, kunnen door het lynwaet van die zakken niet byten, om hunne eitjes af te leggen, die de groef van het graentje moeten hebben om te kunnen uitbroeijen; de wormpjes die zonder pootjes zyn en denzelfden dag hunner geboorte moeten eten, moeten op deze wyze allen van gebrek

sterven.

De Koornkalanders tasten meest de Tarwe, Rogge en ook de Spaensche Tarwe aen; de Gerste en Haver, die met bare dikke pellen of bloeikaf rond blyven, worden zelden van die wormpjes aengetast. Het koorn, door de kalanders beschadigd, door den windmolen of wanning gezuiverd en gemalen om brood mede te bakken, doet den mensch geen hinder, maer behoudt toch min voedsel en eenen slechteren smaek, dan het zuiver koorn dat van geene kalanders is aengetast.

De Ryskalanders verschillen zeer weinig van de Graenkalanders, ten zy door eenige kleine roode vlekjes, die zy op de schildjes hebben; anderzins hebben zy dezelfde gedaente, grootte en wyze van leven; maer moeten tot hunne voortteeling veel meer warmte dan de koornkalanders hebben.

De kalander der grasplanten heeft boven op het lyf een donkergroen blauwachtig kleur en is van onder zwart; hy is een weinig dikker dan de voormelde; zyne wormpjes leven in de koolstengen, die zy op alle wyzen doorboren. Er is maer een middel om die te verdelgen, dat is van terwyl die kalanders paren, onder iederen koolstruik eenen handdoek te spannen, er dit ongedierte te doen opvallen en verder te verbranden.

De Pruimkalanders zyn zwart, hunne hoorntjes zyn roestachtig; zy hebben twee bobbeltjes op het lyf met het schildje gestreept, en zyn 1 streep lang. Zy leggen hunne eitjes op de pruimelaersbladen; de kleine wormpjes van die eitjes vormen op die bladen een roodachtig bobbeltje, waeruit zeer veel insekten komen, die de bladen en vruchten hinderen.

De Hazelnootkalanders hebben de pootjes geland en eenen