Pagina-afbeeldingen
PDF
ePub

dikwils door onachtzaemheid toegebragt, in den grond beschimmelen, rondom de schors witachtig zyn, maer in 't midden een zwart kleur krygen; men bemerkt ook somtyds dat de kwael door den stand en vochtigen grond kan voortkomen; maer als deze door de kwetzuren voortkomt, zal een behendige hovenier welhaest die beschimmelde wortels van de aerde ontblooten, al de beschadigde deelen tot op het levende hout zuiver afsnyden, met goede aerde die weder bedekken, en by tyds eene vette besproeijing daeraen toebrengen, volgens dat hy ziet dat dit noodig is om den boom, welke door die kwael verzwakt is, zyne groeikracht te doen hervatten. Wanneer al de wortels daervan zyn aengetast, is het beter den boom geheel uit te roeijen, om geen nutteloos werk te verrigten, en dien door eenen anderen te vervangen, want de beschimmeling verzwakt ongevoeliglyk de boomen, en mynt hen tot eene geheele versterving uit. Deze ziekte kan somtyds wel den boom eenige jaren van de geheele verrotting wederhouden; maer de boom kwynt, de knopbotten zyn zwak en weinig gevoed, de bloemen eer zy hare vruchten maken vallen gemeenelyk af; wanneer zy nog vruchten kunnen verkrygen, zyn die klein, dikwils met wormpjes doorsteken, zonder smaek, en vallen vóór hare rypheid af; de bladen verliezen hun groen kleur, worden geel en vallen vroeger in den herfst dan die van de gezonde boomen af.

De kanker is ook eene ziekte der boomen, die door het scherp inbytend vocht de organen hindert, en verscheidene deelen der groote boomgewassen verwoest.

De kanker is dikwils het gevolg van de vochtigheid des gronds; maer eene blutsing of eene wonde slecht genezen, kan ook den kanker veroorzaken. Het beste middel voor een hovenier om dien te verhelpen, is de wonde af te krabben en met griffellak wel te sluiten. Voor dezen trachtte men den kanker te genezen met koedrek, hooi en koolassche daerop te leggen en boven een doek van wolle of linnen op te binden; maer sedert dat het griffellak uitgevonden is, waermede men zeer wel dit doel bereikt, zyn de oude middelen verworpen. Wanneer de kanker alreeds het binnenste des booms heeft verrot en geene af krabbing mogelyk is,

tracht men het verrot hout daeruit te halen; men steekt dan in die wonde een stuk zwam met wel sulferbloem bepoeijerd, en steekt het vuer daeraen om dit verrot hout te verbranden; men stopt dan deze wonde met een wollen stopsel, dat men met moortel van koolassche en potaerde gemaekt wel bedekt, en volgens noodzakelykheid kan vernieuwen tot dat die wonde zuiver toe en geheel genezen is, en de boom, met eenige vette rond de wortels te geven, dikwils zyne groeikracht hervat.

§ 6. Over de spoor of bederf der Rogge.

Eene kwael welke op de Rogge verschynt, en voor de gewigtigste wordt aenzien, is de spoor of bederf in de Rogge, die nogtans ook somtyds veel andere grasplanten besmet, maer toch bezonderlyk meest de Rogge aentast. Deze ziekte wordt gemeenlyk Spoor genoemd, omdat de granen daervan aengetast, langer en krommer dan de andere zyn, en aen de spoor van eenen haen gelyken; men vindt somtyds aren welke maer een graentje bedorven hebben, en andere waer er twee, drie, vier en wel tot vyftien gespoord zyn. Wanneer er maer weinig graentjes in een Roggeacrtje bedorven zyn, schynt dit daervan niet te lyden; maer als er zich te veel in een aertje bevinden, is het ineengekrompen, en de stroohalmen zyn zwak, en worden gemeenlyk voor hunnen tyd ryp. Alle poogingen die de natuerkenners tot heden hebben aengewend om den oorsprong dezer kwael te ontdekken, zyn gansch vruchteloos geweest. Men bemerkt 1° dat die spoorkwael zich bezonderlyk vertoont in de vochtige koude landen, by regenachtige jaren en dompachtige bedekte luchten, die by het bloeijen de wassing beletten; 2o dat de Rogge die in february of macrte wordt gezaeid, daeraen meer dan degene in den herfst gezaeid, onderworpen is; 3° dat de velden aen de vrye opene lucht en winden blootgesteld, er min aen onderworpen zyn dan de lage beslotene velden, met hagen, kanten en boomen omringd; 4° dat die kwael ook meer in nieuwe omgeploegde landen dan in de oude bewerkte gronden verschynt.

Men kan dacruit vermoeden dat de hoeveelheid der spoorziekte bovenmate veranderlyk is, en waerlyk niets is er regelmatig ten

dien opzichte bepaeld, het is gemeenlyk met het begin des zomers dat die ziekte zich vertoont, het is te zeggen, na het bloeijen en langen tyd nadat de vruchtmaking geëindigd is; echter is het tydstip van de verschyning ook zeer veranderlyk.

Sommigen zeggen dat die kwael door de insekten veroorzaekt wordt; anderen gelooven dat die door de kleine wormpjes, die men somtyds in de aren bemerkt, voortkomt. Sommigen hebben geschreven dat zy van de beschimmeling in de vochtige koude aerde voortkomt, terwyl zeer veel ervarene landbouwers die kwael aen den mist en nevel toewyzen, en waerlyk men ziet die meest alhier te lande by donkere regenachtige jaren en in vochtige velden, waer de zon, door mist en damp verhinderd, zich binnen het bloeijen en vruchtmaking der Rogge weinig vertoont.

Kortom, volgens verscheidene waernemers, zyn die besmette granen by gebrek van bevruchting, zacht en monsterachtig; maer waerom vindt men in de Roggenaren zooveel graentjes die op de twee einden misbloeid zyn, waerin men nogtans geene spoorziekte noch bedorven graentje bemerkt? Het blykt dat velen die over de kwael hebben geschreven, nog over derzelver oorzaek in de onwetendheid zyn.

De landbouwers weten maer te wel hoe zeer die kwael aen den oogst der Rogge nadeelig is, en hadde men nog maer alleen de vermindering van den oogst te vreezen; maer het brood met die besmette Rogge gebakken, heeft een erger gevolg voor de arme landlieden die daervan moeten eten, daer die Rogge in het binnenste een donker wit meel van eenen zeer zuren scherpen aerd heeft. Wanneer dit bedorven graen met andere gezonde Rogge in meel gemalen wordt, veroorzaekt het brood dat daervan komt, dikwils eene schrikkelyke ziekte, die men gemeenlyk te lande het koud vuer en droogen kanker noemt, en somtyds eene vreeslyke verwoesting onder de menschen en dieren, die van dit brood eten, voortbrengt; maer veel behendige landbouwers die wel die gevaren kennen, zoeken altoos middelen om die bedorvene Rogge van de gezonde te scheiden, hetzy door eene zift met breede gaetjes van kalfsvel gemaekt, hetzy met de besmette Rogge verscheidene malen door den windmolen te dryven, alwaer die kleine

bedorvene graentjes met het kaf doorvliegen; maer als die voor de merkt is geschikt, wordt zy zoo nauwkeurig niet nagezien. Sommige ervarene landbouwers hebben bemerkt dat de Rogge, vóór het zaeijen, op de wyze van de Haver, Gerst en Tarwe gekalkt, nooit zooveel van die kwael besmet was, hoewel nogtans deze ziekte zeer verschillig van het grym of masscher der Tarwe en koornbrand der Haver is. Intusschen dat men van de poogingen der landbouwers en waernemers eenige middelen tot voorkomen van die kwael mag verwachten, mag men geene voorzorg sparen om alle jaren nieuwe zuivere Rogge te zaeijen en ook van zaeigraen te veranderen.

S7. Over den honigdauw of zoeten honig.

De honigdauw is eene gesuikerde stoffe, die somtyds gansch de planten bedekt, in het water niet smelt, aen den zoeten honig wordt vergeleken, maer toch meer aen de manna gelykt, en die de bladen, bloemen, stengels en zelfs de botjes van het meestedeel der planten by heete zomers uitzweeten. Volgens vele natuerkenners is de slymerige zoete honigstoffe, welke op de bladen enz. van zekere gewassen verschynt, een voortbrengsel van de planten zelve, welk by het uitvloeijen haer zeer nadeelig is; 1° zy berooft die planten, die alreeds door de uitzweeting verflauwd zyn, ten deele van hare zelfstandigheid; 2° zy belet de opslokking van den gaz des dampkrings, enz. De biën, mieren en aerdvlooijen, die op den zoeten honigdauw zeer verlekkerd zyn, pompen ook het sap en ten zelfden tyde de groeikracht uit die planten.

De zwakke planten die in drooge magere gronden wassen, zyn meest aen het uitzweeten van dezen honigdauw onderworpen; maer toch de zeer heete drooge zomers, maken bezonderlyk eenen grooten indruk op dit uitzweeten; want dan ziet men ook veel de kloekste planten daervan aengetast; waeruit men kan besluiten dat de honigdauw eene ziekte is, die somtyds van den overlast van gezondheid voortkomt, gelyk de uitzweeting by de menschen; maer het verlies van dit sap is altyd nadeelig aen de planten; het belet de vruchten hare grootte en wasdom te verkrygen, en doet ze vóór hare volle rypheid afvallen; men bemerkt by

jaren als die honigdauw overvloedig verschynt, dat de boomen in de kweekeryen zeer weinig wassen. Alle voederings planten, met den honigdauw bezwaerd, zyn zeer nadeelig aen de kruidetende dieren.

De honigdauw maekt op de granen ook eenen grooten indruk, en het is niet zelden als men de granen daer veel van aengetroffen ziet, dat men slecht koorn bemerkt en een gedeelte van den oogst verliest.

wyze

Vele schryvers bieden eene groote menigte middels aen om de planten tegen den honigdauw te behoeden; er is echter geen ander middel in de magt der menschen, dan de bladen, stengels, enz., wel met koud water te besproeijen; maer op wat al de planten en boomen in de hoven, boomgaerden, enz., en het koorn te velde besproeid? Het beste is dan den regen te verwachten, die den honigdauw doet smelten, welke evenwel somtyds door zyne lymerachtige stoffe nog eenige overblyfsels op de gewassen laet, ten zy een groote stortregen, met hevigen wind verzeld, den honigdauw medesleept en de planten daervan geheel ontlast. By jaren dat de hemel door wolken is verduisterd, ontmoet men weinig honigdauw, alsook by regenachtige jaren. In de matige luchtstreken ziet men weinig honigdauw: dit is wel een blykbaer bewys dat dit door de hitte des zomers voortkomt en van de planten zelve wordt uitgezweet.

$ 8. Over de verroesting der planten.

De verroesting is eene ziekte der granen en van sommige andere gewassen, die zich door gele vlekjes op de stengels en bladen vertoont. Deze roest stelt zich bezonderlyk meest op de gewassen wier bladen waterpas of een weinig scheef geplaetst en wolachtig zyn; maer men bemerkt die zelden op de bladen welke effen, glad en wel gesloten groeijen. Men heeft die kwael langen tyd toegewezen aen den dauw, mist of nevel, waerop dikwils in in den zomer een heet zonneschyn volgt; maer die voorgedragene stelsels zyn heden door veel waernemers verworpen; want vele nieuwe natuerkenners hebben bemerkt dat de roestende vlekjes, die zich op de stengels en bladen vertoonen, niet anders dan

« VorigeDoorgaan »