ftilt het de bloedfpuwing en buikloop; men maakt 'er ook een gelei van, door het zelve lang te doen koken; door een doek te wringen, en dat dan met witte wyn en fyn geklopte wit van eyeren te vermengen, waar by men brood-fuiker na goedvinden doet. Anders gaat men eenvoudig daar mede te werk: Men neemt een vierendeel Herts-hoorn en een mingelen water, dat men drie uuren lang doet koken; dan giet men het door een doek of teems; laat het zinken en giet 'er het klaare af.

HERTE-VET, is zeer goed om de borft daar me de te fmeeren voor de verkoudheid, om de Jicht te genezen en de zenuwen te versterken.

HERTE VLEESCH. (Jong) hoe men dat fmakelyk toebereid; word opgegeven in de Volm. Grondb. der Keukenkunde, Pag. 89.

HERTS GESPAN, is een kruid dat zeer goed voor de herte-wee is, groeijende aan de wegen, aan muuren en beggen. Het word ook veel gebruikt voor de wurmen, de kramp en buik-pyn.

HERTS-HOOY, is een bekend kruid: Het zaad daar van met honing-water ingenomen, is een zoete purgatie: de bladen in wyn gekookt is goed voor de pyn in de lendenen.

HERBERGIERS en waarden, hebben in Holland het recht, de vreemdelingen, ter eerfter inftantie, te convenieren voor den Ed. Hove, uit zaken van kosten ten haren huizen verteerd, gelyk 't Hof van Holland zulks dikwils verftaan heeft.

HEUL BLOEMEN; men heeft witte en zwarte. De witté maakt fcheuten van drie en vier voeten hoog, met lange en brecde bladen; aan den top zit. ten de bloemen als rozen, zynde wit of purper verwig, met ronde witte zaden. De zwarte is even als de witte, uitgezondert dat de bloemen rood zyn, en het zaad zwart.

De hoofden van de witte of heul-bollen, worden veel in de geneesmiddelen gebruikt, zynde verzag

tend,

tend, pyn en hoeft-ftillend; en het zaad doet een weinig flapen.

Afkookzel van witte Heulbollen, word op de na volgende wyze gemaakt: Men neemt twee of drie drachmaas van de fchors van de witte Heulbollen, dog moet gedroogt en in kleine stukjes gefneden zyn: dit doet men in een pint water tot op de helft verkoken of meer; men doet het dan door een teems en drukt het met een lugtige hand uit: Het gebruik daar van is goed, wanneer eene zieke, door de opftygende dampen niet tot ruft kan geraken; dan doet men twee of drie lepels vol daar van in een weinigje vleefchnat, het geen men de zieke doet gebruiken, tegen dat hy gaat nederleggen om te flapen. Men maakt 'er ook een fyroop van om de kinderen te doen ruften. HEUL ZAP. Zie OPIUM.

HEUP JICHT, is een zekere jichtige pyn, die zich in de heupen, of boven de billen. en dyen doet gevoelen, zynde als of het been ergens door wierd geknaagd: daar voor gebruikt meŋ:

Eerfte Geneesmiddel. Neem gemeene zwarte zeep, vier oncen; doet dit op een tin bord finelten, en mengd 'er een wyn glas brandewyn onder: roer het, taande op geen te fterk vuur, zo lang tot dat het een foort van fmeerzel is geworden: hier mede moct men de pynlyke plaats fmeeren, zo heet als men het kan verdragen, en men legt 'er de doek over heen, waar mede men die plaats gewreven heeft.

Tweede Geneesmiddel. Wryft de pynlyke plaats, voor een vuur van eiken hout, inet lauwrier oly; of, wryft het fterk met een heet gemaakt fervet, tot dat het zeer rood is geworden, en dan wafcht men het met warme witte wyn; en dit moet men verfcheidemalen herhalen.

Derde Geneesmiddel. Doe gerafpte waal of fineerwortel koken in het eigen water, of de pis van den lyder, tot dat het een pap is geworden; dit legt men zo heet als men het verdragen kan, op de pynlyke

E 5

plaats;

plaats; hier legt men eenige doeken over heen, die met een windzel worden vast gebonden: op die wyze moet den lyder vier-en-twintig uuren aan een, blyven leggen op die bil daar hy de pyn gevoeld; dan moet men die pap of pleister daar af doen en zo warm in de aarde begraven.

HEYLO. Zie LANDMATEN, alwaar aangetoond word, wat Roeden en Mergen Lands aldaar ge bruikt worden.

HIK, is eene onregelmatige beweeging, veroorzaakt door de ftuiptrekkingen der maag fpieren; word dik. maals veroorzaakt om dat de maag te fterk overladen en te vol is; en zomtyds, in tegendeel door gebrek aan voedzel; wanneer het uit die laatste oorzaak ontstaat is de Hik gevaarlyk. Wanneer de Hik uit de veelheid of hoedanigheid van het genuttigde. vleefch ontstaat, dewelke fcherpe humeuren veroorzaakt, dan is het vaten en een fobere levenswyze het befte geneesmiddel daar voor: ook kan men tegen de Hik gebruiken: drie of vier peper-korrels, die men kaauwd; of neem vier druppels oly van dille, gemengt met een halve once oly van zoete amandelen; of drink een glas wyn, waar in het zaad van de witte heulbollen, dille, beet-wortels en porcelein, van ieder een halve drachma, gekookt is.

en

HIRS, is een genoeg bekend gewas, dat in Maart, beft in een bollen grond, gezaaid word, zynde dit gewas zeer voedzaam, maar zwaar om te verduwen, verwekt opzwellingen, dog ftopt den loop. Een afkookzel of drank daar van gemaakt met water wyn; dat men het Decoftum van Ambrofius noemd, is een bekend geneesmiddel voor de water zucht, voor de fteen in de nieren en voor de derdendaagfche koorts, en word zeer geroemd als een byna onfeilbaar hulpmiddel voor de pyn in de leden waar mede de kraamvrouwen zomtyds behebt zyn. Daar zyn drie foorten van Hirs of Milium by de kruidKundigen bekend; dog die worden meeft tot ver. maak

maak in de boven geteeld; maar onze gemeene bleek. geele. Hirs, is gezondft, in melk gekookt of in de plaats van ryst gebruikt zynde, voornamelyk als men loslyvig is.

HOE LANGER, HOE LIEVER, of de zo genaamde Herba Apoplectica, is een kruid dat op gras ryke en zandachtige weiden en velden in 'c wild groeid; dog ook in de hoven geteeld word, het word veel in de geneesmiddelen gebruikt. De apothekers noemen het ook wel Iva Arthetica of VeldCypres, met lage fteelen die langs den grond kruipen, met lange finalle bladen welke in drie deelen verdeeld zyn. De bloemen zyn wit of geel, het zaad is zeer klein, en de wortel heeft een hartsachtige reuk, Het word veel gebruikt als een beproeft geneesmiddel voor de geelzucht, fteen-gruis, verftoppingen der lever, het afdryven der maandstonden, en zelfs de doode vrucht. Het foort dat meeft tot vermaak, in de bloem-tuinen gekweekt word, hebbende ronde fteelen met veele leden, gras groene, lange fmalle bladen; op ieder fteel komt een gantfche tros van bloemen voort, alle fchoon rood van couleur, ftrekt tot een groot cieraad.

HOEN. Een Hoen is het wyfje van de haan; de beite Hoenders daar men (niet tot cieraad, maar om voordeel) het meefte werk van maakt, zyn die zwart en van middelmatige groote zyn; want die leggen de inceste eyeren, en derzelver vleefch is het delicaatste : zy die groot van kop, rood van kam, geel van poten, en helder van oogen zyn, zyn al zo goed en vruchtbaar; hoe grooter van fpooren zy zyn, zo veel te minder zullen zy broeijen, en die zeer vet zyn leggen weinig eyeren.

Het hoender vleefch is zeer voedzaam, verfrischt en geeft goede nieuwe zappen, zynde daarom zeer gezond en heilzaam voor menfchen die uit het ziek bedde opftaan, die zwak zyn en zich weinig bewegen. Het allerbeste is het vleefch van jonge gemeste

E 6

kie

kiekens, die nog niet gebroeid of gelegt hebben: want de oude zyn alleen goed om fop van te koken; het vleefch der kiekens is van dezelve hoedanigheid als dat van de jonge Hoenders, die, fchoon eyeren leggende, nog niet gebroeid hebben, maar het is tederder en zappiger, het zy gebraden als anderzints; wanneer dezelve twee of drie maanden oud zyn, zyn ze op het allerbefte, voornamelyk als ze dan vet zyn. De jonge Hoenders gaan in de maand February aan 't leggen wanneer het handzaam weer is; en zy Leggen dan veel meer als de ouden, dog die zyn beter om ze te broeijen te zetten. By ieder koppel, van twaalf of vyftien Hoenders, en niet meer, moet een goede haan wezen; niet alleen om de eyeren vruchtbaar te maken, maar anders zullen de Hoendersgeen tier hebben..

1

Men kan de Hoenders des winters voeden met het uitziftzel en aan veegzel van allerhande foorten van granen, net klein gekapte kruiden daar onder gemengd, zelfs eenige fruiten, of een beflag van zemel, die in water opgekookt zyn; als men ze vroeg. wil doen leggen moet men ze zuivere haver geven; half gaar gekookte garft doet ze zeer groote eyeren leggen; anders is hun befte voedzel heele garft, boekwyt, haver &c. maar de bonen, voornamelyk die Bitter zyn, deugen niet voor de Hoenders; en doen ze meft voortbrengen die vol wurmen is. (Zle MEST.) Men geeft van vier tot zes oncen granen aan een Hoen dat uitloopt, en agt aan die welke opgefloten. gehouden worden.

De Hoenders moeten wel opgepast worden. Een bak met graan in het hoenderhok te laten ftaan is fchadelyk, want de Hoenders zullen dan meer verfpillen als zy eeten; maar men moet ze des morgens, kort. na het opgaan van de zon, wanneer men ze laat uitlopen en voor den ondergang, eenige handen vol graan voorwerpen, en altoos op de zelve plaats, niet verre van de legneften, die men des morgens en 's a

vonds..