Pagina-afbeeldingen
PDF
ePub

episcopali Audientià, 1. Mathematicos. Reprobatur etiam jure divino Isai. 44, v. 25, et cap. 47, v. 13; Jerem. 10, v. 2; Actorum 19, v. 19, multi ex eis qui fuerant curiosa sectati, contulerunt libros et combusserunt coram omnibus. Hos ad astrologiam judiciariam spectâsse narrat D. August. in Psal. 61, et à Tridentino talis astrologiæ libri reponuntur in indice librorum prohibitorum. Hanc divinationem per astra reprobârunt sancti Patres, D. Basilius homilia 6 in Genesim; D. Chrysost. in cap. 2 Matth.; D. Ambrosius lib. 4 Exam. cap. 4; D. August. lib. 2 de Genesi ad litteram cap. 17, lib. 2 de Doctrinâ christ. ; lib. 4 Confess. cap. 3; lib. de Civit. et Psal. 61; D. Gregorius homil. 10 in Evang.; Eusebius lib. de Præparat. Evang., Joannes Picus Mirandulanus, et Franciscus ejus nepos; D. Thomas hic; D. Antoninus 2 p. tit. 12, cap. 1, § 6, et communiter doctores apud Petrum à Navarrâ de Rest. lib. 2, dub. 2, num. 10. Hinc astrorum observatio ad nativitates hominum et occurrentia humana, tripliciter peccato subjici posse notat Cajetanus in Summâ, v. Astrorum observatio; et quodlibet eorum ex suo genere est peccatum mortale, primò si ea quæ fidei christianæ mysteria sunt, tanquàm subsint cœlestibus causis habeantur; quia hoc est contra spiritualitatem christianæ religionis, quæ super cœlos est, immutare potens etiam ipsos cœlorum cursus, juxta id quod scriptum est: Confessio ejus super cœlum et terram. Et ipsa experientia testata est. Secundò si futura contingentia quærantur, certòque divinari affectetur, cùm fit contra veritatem doctrina christianæ et liberi arbitrii, quo domini sumus nostrorum operum. Tertiò, si electiones suas quis subjiciat cœlestibus causis, ut legi illarum, ita quòd vitam suam et actiones suas regulet secundùm cœlos; quia est contra dignitatem gratiæ legis divinæ ac humanæ mentis; quâ supra omnia corporalia constituti sumus; et sicut erraremus subjiciendo nos passionibus iræ, odii, spei, timoris, etc., ita quòd haberemus impetus passionum pro lege; ita vilificamus; si inclinationes cœlorum habemus pro lege; corpora enim sunt, et per modum passionum inclinant nos; et quemadmodùm sapiens dominatur passionibus suis, ita dominabitur astris.

[ocr errors]

Dices astrologos ex consideratione astrorum frequenter vera prænuntiare. Ergo, etc. Respondet D. Thomas, hic, ad 2 id contingere dupliciter, uno quidem modo, quia plures homines passiones corporales sequuntur; et ideò actus eorum disponuntur ut in pluribus, secundùm inclinationem cœlestium corporum; pauci autem sunt, id est, soli sapientes qui ratione inclinationes ejusmodi moderentur : et ideò astrologi in multis vera prænuntiant, et præcipuè in communibus eventibus, qui dependent ex multitudine. Alio modo propter dæmones se immiscentes, ut ait Augustinus lib. 2 de Genesi ad litteram cap. 17, et sic concludit: Quapropter bono Christiano, sive mathematici, sive quilibet impiè divinantium, et maximè dicentes vera, cavendi sunt, ne consortio dæmoniorum animam deceptam pacto quodam societatis irretiant.

An sit illicitum conjicere ex levi conjecturà solùm probabiliter effectus contingenter futuros, eosque conjecturaliter prænuntiare, affirmant plures, quia in bulla Sixti V expressè fuit prohibitum. Alii limitant in casu quo probabilis conjectura desumatur non à solis astris, sed etiam ab aliis causis et circumstantiis particularibus, ut à temperamento, dispositione, et actionibus persona: quia sicut pater cui explorati sunt filii mores, facilè conjectat futuras ejus actiones et eventus, ita et astrologi ex astris cognoscentes alicujus temperamentum, probabilem inde possunt sumere conjecturam ejus actionum futurarum. Cajetanus verò negat id esse illicitum, in Summâ v. Astrorum, observatio, quia actiones humanæ aliquo modo per indirectam inclinationem, seu pro quanto pendent à corporibus subjiciuntur cœlo. Unde, si quis cœlestium influxum causas ut inclinativas ad ea humana, que ex corporibus pendent, suscipiat, nec errat, nec peccal, servato moderamine conjecturæ, nec nimiùm inhærendo.

Addo tamen quòd cùm ab astris nonnisi levissima ac tenuissima conjectura haberi possit de propensione et inclinatione habituali alicujus hominis, à fortiori ita debilissima ratio conjecturæ haberi poterit de actionibus humanis et effectibus particularibus contingentibus et provenientibus ab eâ inclinatione, ut vix conjectura sit; tum quia caremus perfectâ astrorum scientia; tum quia, si sapiens dominetur passionibus suis, ita dominabitur astris. Unde cùm quidam astrologus explorando Socratem, dixisset nec castum nec clarum esse, respondisse fertur, se talem quidem futurum fuisse, sed per abstinentiam se castum, et per studii exercitationem clarum evasisse, corporisque malas passiones philosophià superåsse.

Ad Ecclesiæ prohibitionem, respondet Cajetanus, quòd sancta mater timens ne filii ad superstitiosam occultorum inquisitionem declinent, hæc horret et damnat, non injiciendo laqueum animabus, sed prohibendo quæ de se mala sunt, et monendo ne hujusmodi etiam licitis se implicent, ne fortè paulatim ad perniciosa deveniant. Verùm postea, motu Sixti papa V id videtur fuisse prohibitum, quia, cùm permiserit ex astris judicium de agriculturâ, navigatione, medicinâ, et aliis rebus naturalibus, de quibus constat cêrtum judicium ferri non posse, sed valdè dubium, et deinceps illud judicium absolutè interdicat circa casus fortuitos et contingenter pendentes ex libero arbitrio, etiam cum eo dubio, videtur hoc etiam interdixisse, fortè quia hic quoque modus prænuntiandi futura probabiliter cst valdè reipublicæ perniciosus, et expositus multis superstitionum periculis et calumniis divinatorum fingentium id dubium.

Dicendum igitur quòd quando hæc futura prænuntiantur absolutè, aut majori firmitate quàm ex astris haberi potest, ut dicendo esse probabile, est ibi superstitio, quia de futuris merè contingentibus, nullam, vel ferè nullam habentibus connexionem cum inclinationibus hominum, v. g., quòd iste sit futurus rex • quòd post decem annos victoriam sit obtenturus in

mari, ex astris judicium absolutè probabile, aut conj'cturalis cognitio, comparari nequit ; non videtur tamen prohibitum aliqualiter conjectare effectus contingentes et humanos, habentes aliquam connexionem cum propensionibus, inclinationibus et temperamento hominum, non quidem à solis astris, sed ex his aliisque causis et circumstantiis adjunctis; neque prædicendo in particulari contingentia determinatè in seipsis, sed solùm in communi prænuntiando connexionem dictam propensionum cum suis actibus. De quo etiam alii judicent; videtur tamen D. Thomas hoc indicare 1 p. q. 115, art. 4, ad 3.

§ 6. Utrùm divinatio quæ fit per somnia, per auguria, omina, et alias hujusmodi observationes exteriorum rerum, sit illicita.

D. Thomas hic art. 6, divinationem superstitiosam per somnia dupliciter accidere docet, primò ex reveJatione dæmonum, cum quibus pacta habentur expressa, quia ad hoc invocantur; ad quam reduci debet superstitio quâ quis utitur instar gentilium certo modo aut situ se componendo ad somnum, ut occulta sibi revelentur per somnia; id enim est dæmonis instructionem de industrià requirere. Secundò, quando extenditur ista præcognitio ad futura casualia aut contingentia libera aut occulta, aut ad ea quæ per somnia certò cognosci nequeunt: tunc enim est tacita cum dæmone conventio et societas, ac reprobatur Levit. 10, Deuteron. 18. Item in Decreto caus. 26, quæst. 7, can. Non observetis.

Considerandum igitur est quæ sit causa somniorum; et an possit esse causa futurorum eventuum, vel ad cognoscendum illos conducere. A multis autem causis somnia procedere tradit D. Thomas hic art. 6: Quandoque enim causa est interior; et hæc est duplex. Una quidem animalis, in quantum scilicet ea occurrunt hominis phantasiæ in dormiendo, circa quæ ejus cogitatio et affectio fuit immorata in vigilando; et talis causa somniorum non est causa futurorum eventuum ; unde hujusmodi somnia per accidens se habent ad futuros eventus : et si quandoque simul concurrant, erit casuale. Altera verò corporalis; nam ex interiori dispositione corporis formatur aliquis motus in phantasiâ conveniens tali dispositioni; sicut homini in quo abundant frigidi humores, occurrunt, in somnis, quòd sit vel in aquâ, vel in nive; el propter hoc medici dicunt esse intendendum somniis ad cognoscendum interiores dispositiones et humorem prædominantem.

Quandoque causa somniorum est exterior, et hæc similiter est duplex, scilicet corporalis et spiritualis. Corporalis quidem in quantum imaginatio dormientis immutatur vel ab aere circumstante, vel ex impressione cœleslis corporis, ut sic dormientis aliquæ phantasiæ appareant conformes cœlestium dispositioni, sive fiat in imaginatione animalis, v. g., crocitantis, imago pluviæ, sive motus quidam correspondens pluvia; ita quòd somnium et futura pluvia, sint effectus unius communis causæ cœlestis. Spiritualis verò causa quandooue est quidem à Deo, qui ministerio angelorum aliqua hominibus revelat in somniis, juxta illud Num. 12: Si quis fuerit inter vos

propheta Domini, in visione apparebo ei, vel per son.nium loquar ad illum. Sic Joseph interpretatus est somnia Pharaonis, ejusque pincernæ. Et Daniel somnium regis Babylonis, etc. Quandoque verò operatione dæmonum aliquæ phantasia dormientibus apparent, ex quibus quandoque aliqua futura revelant his cum quibus habent pacta illicita. Hactenùs D. Thomas.

Discernere autem somnia divina à diabolicis, viri prudentis et confessarii sapientis judicio relinquitur, observatis ferè iisdem regulis quibus veræ Dei revelationes à falsis discernuntur. Duas istas regulas circa somnia assignant communiter auctores. Primò enim considerandum est ad quid somnium impellat, nempe si ad aliquod excitet opus malum, aut indiscretum, etc., signum est esse à dæmone. Si è contra excitet ad bonum, potest existimari esse à Deo; cautè tamen et cum humilitate ac timore est procedendum; solet namque dæmon se transfigurare in angelum lucis, ut postmodùm vana, falsa et perniciosa hominibus suadeat. Secundò, si post somnium animus remaneat confusus, inquietus, turbatus, minùs promptus ac dispositus ad bona opera, indicium est esse à dæmone; si autem sit alacrior, quietior et promptior ad pia opera, signum est, somnium esse à Deo. In dubio tamen, tutissimum est hæc contemnere, tum quia curiosa somniorum observatio ad hoc discrimen agnoscendum, est superflua, quia Deus solet somnium immittens hominem reddere certum de suâ inspiratione; tum quia Eccles. 38, v. 6, dicitur: Nisi ab Altissimo fuerit emissa visitatio, ne dederis in illis cor tuum; multos enim errare fecerunt somnia, et exciderunt sperantes in illis. Semper itaque magnâ opus est prudentià et discretione spirituum. Et, ut ait Cajetanus hîc, in significationibus somniorum oportet omnes cautelas adhibere, quæ circa cognitionem futurorum ex corporibus coelestibus jam relatæ sunt. Et tantò plus oportet hic esse cautiorem, et minùs conjicere ex somnio, quantò somnium est incertissimus effectus cœli; si enim cognità cœli naturâ in aliis conjecturarum generibus, adhuc trepidamus conjectantes futura, quid erit quando ignoratur quòd hoc indicium, scilicet somnium sit à causâ cœlesti? Unde ex somniis soli suspicioni relinquitur locus circa futura.

Cùm igitur tam variæ sint causæ somniorum, et ab earum quâlibet somnium æquè provenire valeat, non nisi temerè attribui potest alicui certæ causæ, unamque determinatè inferre, est velle errare. Item somnium temerè determinatur ad aliquid unum significandum; ex eo enim quòd nescitur causa somnii, oportet incertum esse an somnium illud futurum significet; quoniam ex causâ pendet significatio; et nullum videtur somnium procedens ex certâ causâ, quod non possit ab aliâ provenire et ex hoc pericu lum imminet cadendi in crimen superstitionis divinativæ per somnia; et adhuc pejus est majusque tale periculum, cùm quis per somnia omittit vel committit contra necessaria ad salutem, aut tantam fidem dat somniis, ut propterea omittat, vel committat contra aliquid ad quod tenetur, quamvis illud non sit de re

cessitate salutis, quoniam vanis ac incertis opinionibus seu conjecturis utens quasi certis ad cognoscendum vel operandum aut omittendum circa futura contingentia, meretur ut diabolica illusio se immisceat, ac de vanis fiant perniciosa, et sic in tacitam dæmonum societatem incidatur, dùm paulatim homo tantùm credit somniis, ut illis utatur pro regulis suarum actionum sicque diabolicâ fraude decipiatur, juxta illud Eccles. 34 Multos errare fecerunt somnia, et exciderunt sperantes in illis. Nec etiam dùm quis ea videt eventu comprobari, debet aliquid ex illis sibi certò persuadere; nam vel casu accidere potuit, vel dæmone procurante, ut hac ratione faciliùs postea per somnia eum illaqueare valeat; à nullo igitur somnio, exceplis divinis, potest desumi certa cognitio futurorum contingentium, sed duntaxat quædam suspicio, illique fidem adhibere, stultitiam, aut levitatem redolet.

Concludit D. Thomas, quòd si quis utatur somniis ad præcognoscenda futura, secundùm quòd somnia procedunt ex revelatione divinâ, vel ex causâ naturali intrinsecâ sive extrinsecâ, quantùm potest se virtus talis causæ extendere, non erit illicita divinatio. Non se extendit verò ad futura contingentia libera certò cognoscenda, cùm in his homo utatur libero arbitrio, quod non tollitur per istas causas: nec ad alia occulta quæ subterfugiunt etiam corpora cœlestia; unde tunc affectare illorum certam cognitionem ex somniis, esset tacitam inire societatem cum dæmone et incidere in superstitionis crimen, sicut etiam quando est expressa illius invocatio.

Quidam tamen excusant à peccato, saltem lethali, eum qui ex ignorantià et simplicitate, absque pertinaciâ, sic erraret, fiden somniis adhibendo. Verùm id limitandum censeo in casu quo persona rudis facilè putaret somnia esse à Deo, aut tenuiter solùm crederet ea, id est, non præstaret illis fidem tanquàm certis, sed solùm indè timorem quemdam conciperet, et cautiùs se gereret, dummodò aliud peccatum non intercedat; cùm enim perfecta ratio superstitionis hîc non inveniatur, videtur iste actus ob imperfectionem excusari à mortali. Instruendi sunt tamen rudes, ne somnia pro lege suorum operum habeant, neque spei aut timori agendi aut omittendi aliquid ex eis nimiùm adhæreant, ne mereantur ut dæmon illis vanis se immisceat ac decipiat ipsos.

De secundâ parte hujus parag. agit D. Thomas hîc art. 7, dicens quòd motus vel garritus avium, vel quæcumque dispositiones in humanis rebus consideratæ, non sunt causa futurorum eventuum, ut manifestè constat; unde ex eis futura cognosci non possunt sicut ex causis. Relinquitur ergo, quòd si ex eis aliqua futura cognoscantur, hoc erit in quantum sunt effectus aliquarum causarum, quæ etiam sunt causantes, vel præcognoscenles futuros eventus.

Causa autem operationum brutorum animalium est instinctus quidam, quo moventur motu naturæ : non enim habent dominium sui actûs. Hic autem instinctus potest à duplici causâ procedere, uno quidem modo à causâ corporali ; alio modo à causâ spirituali, scilicet vel ex

Deo, ut patet in columbâ super Christum descendente, in corvo qui pavit Eliam, et in cete quod absorbuit et ejecit Jonam. Vel etiam ex dæmonibus qui utuntur hujusmodi operationibus brutorum animalium ad implicandos animos hominum vanis opinionibus. Quando igitur hi instinctus non causantur ex causâ spirituali, scilicet vel ex Deo, vel ex dæmonibus, restat ut causentur à causâ corporali. Cùm enim bruta animalia non habeant nisi animam sensitivam, cujus omnes potentiæ sunt actus corporalium organorum, subjacet eorum anima dispositioni continentium corporum, et primordialiter cœlestium. Et ideò nihil prohibet aliquas eorum operationes esse futurorum signa in quantum conformantur dispositionibus corporum cœlestium et aeris circumstantis, ex quibus proveniunt aliqui futuri eventus; futurorum, inquam, naturalium, secùs verò contingentium. Unde superstitiosum est et vanum, ex quibusdam homini fortuitò contingentibus, conjectare aliquid feliciter aut infeliciter eventurum, ut ex certorum animalium aut funeris occursu, ex sternutatione, etc.

Unde in hoc duo considerare oportet, primum quidem ut operationes hujusmodi non extendantur nisi ad præcognoscenda futura, quæ causentur per motus cœlestium corporum, ut supra dictum est; secundò ut non extendantur nisi ad ea quæ æqualiter possunt ad hujusmodi animalia pertinere : consequuntur enim per cœlestia corpora cognitionem quamdam naturalem, et instinctum ad ea quæ eorum vitæ sunt necessaria; sicut sunt immulationes quæ fiunt per pluvias, ventos et alia hujusmodi. Hactenus D. Thomas.

Augurium igitur et auspicium si absque damnatis artibus fiant, capiendo conjecturam futuri eventûs ab audito garritu, aut inspecto motu avium, etc., quandoque tolerari possunt, dummodò adsint debitæ circumstantiæ, puta quòd ex illis non sumatur nisi suspicio seu conjectura, et de his tantùm ad quæ cœlestia corpora se extendere possunt; nam sicut in cæteris suspicionibus homo prudenter se habere debet, ita et in istis. Vel possunt esse venialia si aliqua circumstantia desit, puta quia nimis quis credit aut timet propter hujusmodi signa. Qui autem his signis ita deditus est, ut ea pro lege suorum operum habeat, sinc causâ Christianus est; cùm hæc christianæ religioni adversentur, utpote ad sacrilegas artes divinatorias quibus idololatræ utebantur spectantia, et damnatur Levit. 19 et Deuteron. 18. Divinatio itaque fit per auguria, etc., ita ut extendatur ultra illud ad quod pertingere potest secundùm ordinem instinctûs naturalis, vel divinæ providentiæ, est superstitiosa et illicita. Et eadem videtur esse ratio de aliis omnibus divinationibus relatis; facilè enim dæmon se illis immiscet, tacitaque ejus invocatio intervenit, dùm quis seriò nimiùm illis adhæret, indeque certò futura pr:cnuntiare affeetat.

Specialem autem rationem ponit D. Thomas de omine, eò quòd verba humana quæ accipiuntur pro omine non subdantur dispositioni stellarum; disponuntur tamen secundùm divinam providentiam, et quandoque secundùm dæmonum operationem; quare,

si extendatur hæc divinatio ultra id ad quod potest pertingere secundum ordinem naturæ, vel divinæ providentiæ, est superstitiosa et illicita. Idque pro regulă generali in his materiis semper est habendum.

87. Utrum divinatio quæ fit per sortes sit licita.

Sortes proprie sunt actus humani consultò seriòque facti à nobis, ut eorum eventu considerato aliquid occultum innotescat. Ita D. Thom. opusc. 25 de sortibus, et hic art. 8; quando enim res ad vitam bumanam pertinentes, per propriam industriam et prudentiam homines cognoscere et ad effectum perducere hequeunt, per sortes inquirere et efficere aliquando tentant. Et quidem si quæratur judicio sortium quid eui sit adhibendum, sive sit honor seu dignitas, seu pœna aut actio aliqua, vocatur sors divisoria. Si autem inquiratur quid agere oporteat, et per humanam prudentiam dubitatio vinci nequeat, si sors loco consilii tunc succedat, vocatur sors consultoria. Si tandem inquiratur quid sit futurum, vocatur sors divinatoria. Igitur inquisitio occulti excedentis humanam industriam, per aliquid à nobis seriò factum in rebus humanis ad nos pertinentibus vel habendis, vel utendis,, vel cognoscendis comprehendit sortem divisoriam, consultoriam et divinativam. Cùm autem sortium eventus expectari possit à triplici causâ, nempe à cœlo, à fortuna, et à spiritu dirigente, si expectetur à cœlo, quasi actus humani, qui ad sortes requiruntur, sortiantur effectum secundùm dispositionem stellarum, vana et falsa est opinio, et per consequens non carens dæmonum ingestione, indeque talis divinatio erit superstitiosa et illicita. Si verò expectetur à fortuna benè sanèque intellectâ, quod solùm potest habere locum in sorte divisoriâ, non videtur habere nisi fortè vitium vanitatis. Si verò expectetur à causâ spirituali sortis judicium, et quidem à dæmone, sicut legitur de rege Babylonis Ezech. 12, tales sortes sunt illicitæ et secundùm canones prohibentur. Si à Deo, tunc sors secundùm se non est quid malum, ut dicit August., et habetur cap. 16 Proverb.: Sortes mittuntur in sinum, sed à Domino temperantur, dummodò tamen observentur conditiones debitæ, mox referendæ.

Sortes in actibus humanis multipliciter fieri solent, nempe vel in taxillorum emissione; vel in aliquarum chartularum descriptione; vel in signis resultantibus in plumbo liquefacto et in aquam projecto; vel ex designatione festucæ aut palex, quam quis eligit ex duabus oblatis æqualibus vel inæqualibus; vel ex quibusdam schedulis scriptis aut non scriptis in occulto positis indeque extractis; vel ex consideratione ejus quod aperienti librum primò occurrit, etc. Uti sortibus, inquit Cajetanus in Summâ, v. SORS, non est ex genere suo malum, sed solùm ex admixtà irreligiositate, aut injustitia, aut imprudentiâ: secùs admixtà religione, prudentiâ et pace. Et secundùm hanc regulam judicandum est de sortibus. Dùm igitur sortes câ ratione exercentur ut à Deo dirigantur, fiatque divisio, consilium, vel cognitio, tunc requiritur primò ut adsit necessitas inducens ad sortes: nam si absque necessitate

ad eas recurratur, hoc videtur ad Dei tentationem pertinere, ubi operâ humanâ provideri potest. Undo Ambrosius dicit super Lucam : Qui sorte eligitur, humano judicio non comprehenditur. Secundò requiritur ut adsit debita reverentia ex parte hominis recurrentis ad sortes. Nam si occurrente etiam necessitate, divinum judicium sortibus requiratur irreverenter et sine devotione, est peccatum veniale: nec enim omnis irreverentia est mortalis, nisi foret notabilis. Tertiò ut servetur modus proportionis, nempe ut divina oracula ad terrena negotia non convertantur. Ex hoc tamen quòd Evangelia ad secularia negotia consulantur, non incurritur peccatum mortale, juxta Cajetanum ubi supra, quia id non est contra divinam reverentiam, sed præter eam videtur : ideò hoc displicuit Augustino ad inquisitiones Januarii, Epist. 119, cap. 20. Quartò ex parte materiæ debitæ, ne scilicet in electionibus ecclesiasticis, utpote quæ Spiritûs sancti motione et inspiratione fieri debent, aliqui sortibus utantur. Id enim est prohibitum cap. fin. de Sortileg. Nam in electionibus ecclesiasticis tractatur de re divinå et hæreditate æternâ, quam non expedit tractare per sortes. Unde illicitum est plures idoneos ad beneficium vel officium nominare, et unum ex illis per sortes eligere. Imò in casu quo plures bis aut ter habuerint plura suffragia paria, non licet eorum alterum sortibus eligere, nec etiam sortibus compromissarios designare qui electionem faciant. Circa autem D. Matthis electionem, vide D. Thomam hic, et ea quæ à nobis dicta sunt in fine tom. 3 de Just., ubi de Sortibus etiam est sermo.

Sors divisoria, cùm nihil aliud sit quàm contractus fortunæ in quo conditionem partes subeunt æqualem acquirendi aut perdendi, est licita, dummodò serventur debitæ conditiones, nempe primò ut eventus non expectetur à dæmone, nec ab astris, nec à fato et fortunâ tanquàm Deâ ex necessitate causante eventus hominum, prout à gentilibus usurpabatur. Sic enim foret contra religionem, sed sumptâ pro divinâ providentia ordinante, et disponente causas ad talem eventum. Secundò ut necessitas immineat, v. g., quando fit ad contradictiones humanas dirimendas, que aliter terminari non possunt. Tunc enim licitum est cum debitâ reverentià sortibus judicium divinum implorare. Unde August. dicit Epist. 180 ad Honoratum: Si inter Dei ministros sit disceptatio qui eorum persecutionis tempore maneant, ne fuga omnium fiat, et qui eorum fugiant, ne morte omnium deseratur Ecclesia; si hæc disceptatio aliter non potuit terminari, quantum mihi videtur, qui maneant et qui fugiant, sorte eligendi sunt. Idem fieri potest tempore pestis, inter religiosos vel medicos. Item in tempestate maris periculosâ, inter merces diversorum mercatorum, ad sciendum quænam sint projiciendæ. Item inter milites quando tempore belli est contentio, quinam ex ipsis priùs hostes aggredi vel castrum oppugnare debeant. Item ad dirimendas lites inter hæredes aut legata rios, etc. Similiter si duo essent in æquali necessitate extrema constituti, et aliquis non haberet unde

85

QUEST. UNICA. ART. II. DE SUPERSTITIONE.

duobus succurrere posset, sed uni tantum:tunc nihil justius faceret,quàm ut sorte eligeret cui dandum esselt,ut expressè docet D. August. 1. 1 de Doct. christ. c.28. Tandem quando princeps ut rem gratam alicui faciat, non vult omnes reos mortis plectere, sed aliquos tantum,curat mitti sortes, ut designentur quinam sint interficiendi. Tunc enim nulli facit injuriam, cùm omnes sint rei mortis, et par sit illorum conditio, ut suppono. Tertiò, ut non violetur justitia, sed illæsum servetur jus partium. Quartò ut sors non adhibeatur in electionibus ecclesiasticis, sed solùm in temporalibus dignitatibus, quæ ad terrena disponenda ordinantur. In quarum proinde electione, sicut et in temporalium rerum divisione, plerumque homines sortibus utuntur, vitando tamen imprudentiam : omnis enim actus humanus prudenti circumspectione, cautela et ratione, formandus est. Item cavendo ne fiat cum periculo boni communis aut privati, aut justitiæ, ut si fortè regiminis electiones fiant admissis promiscuè ad sortes tam dignis quàm ineptis et indignis: ex hoc enim periclitatur respub., ut patet. Secùs dicendum si post admissos et nominatos plures qui pro idoneis et aptis ad hæc officia communiter habentur, sortibus deinde committatur, quis illorum sit aliis præferendus et instituendus, ut benè monet Cajetanus in utrâque Summâ.

Sors consultoria, quâ consulimus quid agendum sit, easdem exigit conditiones ad suî rectitudinem, et vix in praxi est licita; plerùmque enim sine peccato tentationis Dei non contingit, cùm ordinariè velit Deus aliter quàm per sortes voluntatem suam à nobis indagari, nempe ex Scripturâ sacrâ et doctrinâ in Ecclesià receptâ, ex doctorum aut virorum prudentum consilio, ex recursu ad orationem piaque opera, cum omni humilitate, simplicitate, timore et reverentiâ divinum implorando auxilium, etc. Sors divinatoria est illicita et damnata, utpote dæmonum societati innixa, ideòque est peccatum mortale ex genere suo superstitionis contra religionem, quandoque etiam injustitiæ, si ea cognitio occultorum tendat ad infainandum aut puniendum innocentem, supra quem fortè sors cadit, vel reum occultum, cojus crimen aliter probari nequit. Hinc sortilegium, quo explicitè vel implicitè ad dæmonis auxilium, seu consilium sorte recurritur, est peccatum mortale, ut cùm quis per sortes inquirit quis furtum commiserit, aut aliquid hujus modi ad divinationem pertinens. Et simile est si sorte quæratur quid agendum, sortilegii enim crimen, et divinatoriam et consultoriam sortem comprehendit, dùm ad dæmonem recurritur non solùm explicitè, sed etiam implicitè, ut contingit per sortes inquirenbus occulta, et universaliter ea quæ à solà naturâ intellectuali sciri aut fieri possunt. Ex eo enim quòd non quærunt à Deo, nec à naturâ, nec à fortunâ hoc expetunt, coguntur, velint nolint fateri quòd ad demonem recurrunt: implicitè quidem, dùm ad sortes, nt institutas ad hunc effectum recurrunt; explicitè autem sicut in aliis divinationibus et incantationibus contingit. Ita Cajet. in Summâ.

86

Advertit tamen idem Cajetanus hic, quòd licet circa dæmonis expressam invocationem et expectationem, idem sit judicium de sortibus et de aliis, non tamen circa tacitam, idque ob fortunæ admixtionem; nam in aliis, nempe astris, somniis et signis, statim dam vires naturæ excedunt,oportet ut qui datillis operam ad Deum vel ad dæmonem recurrat; sicque neglecto Deo incurritur tacita dæmonum societas. In sortibus autem, à tacità invocatione dæmonum remotior est illorum usus, eò quòd eis utentes, non solùm jocosè, sed seriò, sive prudenter sive stolidè hoc faciant, sæpè fortunæ se committunt. Tandem D. Thomas hic art. 8, ad 3, loquens de purgationibus vu!garibus, ait, quòd judicium ferri candentis, vel aquæ ferventis ordinatur quidem ad alicujus peccati occulti inquisitionem per aliquid quod ab homine fit; et in hoc convenit cum sortibus. In quantum tamen expectatur aliquis miraculosus effectus à Deo, excedit communem sortium rationem. Unde hujusmodi judicium illicitum redditur, tum quia ordinatur ad judicanda occulta, quæ divino judicio reservantur; tum etiam quia tale judicium non est divinâ auctoritate sancitum. Unde prohibetur caus. 2, q. 5, can. Consuluisti. Et eadem videtur ratio de lege duellorum, nisi quòd nisi plus accedit ad communem actionem sortium, in quantum non expectatur ibi miraculosus effectus, fortè quando pugiles sunt valdè impares virtute, vel arte, alibi. de quo Physionomia et chiromantia naturalis est licita, quatenùs ex corporis dispositione, aut lineis et partibus manuum, aliquis probabiliter conjectat corporis temperiem, et ex hâc probabiliter indagat animæ affectus et propensiones. Astrologica verò est superstitiosa et omni jure damnata, quia multa vana et falsa permiscet; ex aspectu enim partium corporis humani prædicit prosperos et adversos hominis eventus et multa alia, quæ inde sciri nequeunt; unde damnatur à Sixto papà V, et libri hanc scientiam docentes interdicuntur. Item ex D. Thomâ, 2-2, q. 95, art. 1, ad 2.

§8. De superstitionibus vanarum observantiarum.

inu

Hæc est tertia species cultûs divini exhibiti creaturæ ut Deo, proindeque vitii superstitionis; quæ in hoc differt à divinatione, quòd illa tota referatur ad cognitionem futurorum et occultorum modo indebito gnitionis admixtum, præcipuè tamen ordinatur ad consequendam : ista verò licet habeat aliquid talis coeffectum externum tanquàm ad finem, nempe ad commoda, quandoque et nocumenta mediis vanis, tilibus et superstitiosis procuranda. Hujus malitia consistit in hoc quòd creaturæ divinus honor tribuatur tanquàm Deo, expectando ab eà mediis inutilibus ét inefficacibus effectus à Deo expectandos, per media quæ ipse constituit, et non quæ dæmon adinvenit. Unde innititur pacto expresso aut tacito cum dæmone: sicque definiri potest: Superstitio, quâ media inutilia seriò adhibentur ad consequendas aliquas commoditates, ad quas talia media nec à Deo nec à naturâ ullam virtutem habent. Tunc enim illis utens, ac vo

« VorigeDoorgaan »