Historien. Nous avons conferé l'édition de D. Ruinart fur deux Manufcrits qu'il n'avoit pas vûs, & nous en avons donné les differentes leçons. Le premier de ces Manufcrits qui eft du neuvième siècle, étoit de la Bibliothéque de M. le Cardinal Dubois ; l'autre, qui paroît du onzième fiécle, eft confervé dans l'Abbaye de Cluni; nous en avons eu communication par le moyen de M. le Cardinal d'Auvergne Abbé de Cluni, qui a eu la bonté de le faire venir à Paris, & de le dépofer dans le Monaftere de S. Martin des Champs, où il nous a été permis de le voir & de le collationner. Depuis l'impreffion de ce Volume, on m'a communiqué un Manufcrit de l'Eglife de Cambrai, lequel contient les dix livres de l'Hiftoire de Gregoire de Tours. Ce mf. eft fort bien écrit fur parchemin, & il a au moins mille ans d'antiquité, quant à fa premiére partie, c'eft-à-dire quant aux fix premiers livres. Ces fix premiers livres font écrits en grandes lettres Romaines, qu'on appelle ordinairement unciales ou majufcules: & pour qu'ils fuffent copiés plus vite, on les a distribués à deux Copistes, à qui l'on a donné à peu près égal nombre de feuilles à copier: ce qui fe voit par quelques lettres écrites differemment, par les titres qui font au haut des pages, & par les chiffres mis au bas des pages de quatre en quatre feuilles. Le premier Copifte n'acheve pas la page qu'il avoit commencée, & il finit au commencement d'une phrafe par ces mots, Cumque ad renovandam,qui font dans l'imprimé au chap. 42. du livre 4. & qui étoient les derniers de la tâche qu'on lui avoit impofée. Le fecond Copiste continue la phrase commencée par l'autre, & commence par ces mots, actionem munera Regi per filium tranfmififfet, qui étoient Gregorii opera verfabatur. Ruinartii editionem cum duobus codi cibus mff. ab eo non vifis contulimus, quorum varias lectiones repræfentavimus. Prior, qui fæculo nono fcriptus eft, erat Bibliotheca Cardinalis Dubois; alter, qui exeunte fæculo undecimo exaratus videtur, in Abbatia Cluniacenfi reconditur: qui poftremus nobifcum eft communicatus ope Eminentiffimi Cardinalis de Arvernia Cluniacenfis Abbatis, qui pro fua humanitate illum Parifios tranfmittendum, atque in Monafterio S. Martini à Campis deponendum ravit, ubi nobis illum infpicere atque recognofcere licuit. Jam typis impreffum erat hoc volumen, cum nobis copia facta eft Codicis mf. Ecclefia Cameracenfis, in quo decem Hiftoria Gregorii Turon. libri continentur. Hic Codex in membranis eleganter exara tus mille annos fuperat, quod fpeat ad priorem ejus partem, id eft ad fex priores libros. Hi fex priores libri fcripti funt litteris grandibus Romanis, quas vulgò unciales five majufculas appellant; qui ut citiùs defcriberentur, duobus Amanuenfibus diftributi funt, quibus æqualis tranfcribendorum foliorum numerus datus eft: quod cernere licet ex quibufdam litteris variè fcriptis, ex titulis qui exftant in fummis paginis, & ex numeris qui in imis paginis quarto quoque folio apponuntur. Prior Amanuenfis paginam inchoatam non abfolvit, & definit in phrafis initio ad hæc verba, Cumque ad renovandam, quæ in edito funt cap. 42. lib. 4. & quæ erant ultima penfi exfolvendi. Alter Amanuenfis phrafim ab alio inchoatam continuat, & exorditur ab his verbis, actionem munera Regi per fi lium tranfmififfet, quæ erant cimina exhibentur. les premiers de la partie qu'il s'étoit Amanuenfes ifti elegantiffimè Ces Copistes peignoient fort bien; ! SPECIMINA TRIUM VARIARUM SCRIPTURARUM Specimen primæ manus multasq:etalias uirtutes operatus INTEREX chlooouechosrexcumalarico 2 SITATESQUE FRANCORU GENTEM ET Regnumul de PROTERUNT MEMo Rare Inquoquod perusest.TEM POReilludquod DNS de dolorumpr AEDIXIT INICIO Iam uidimus; ICETSIT Andā hiñoriapro NO fequi quampriorûlibroruordo reliquidza menpriuraliqua debearina Lunobru exportit Loquideuotio quibocan No obiffe probatur, hie eNi mutiple referreora volnurduınhabıu faecularimundialirc aurarest-exfecurus Num Il quam TAMEN RE. INhIrConcupifcenzuroblezaur Præfat www Ce Manufcrit, quant aux fix premiers livres, eft prefque en tout conforme au Manufcrit de Corbie, qui n'a que fix livres, & dont le P. Dom Ruinart marque les differentes leçons. Au chapitre 8. du livre fecond le paffage qui a tant exercé nos Critiques, s'y lit comme dans l'imprimé Tranfacto Rheno Thoringiam tranfmeaffe; & un peu plus bas, apud Difpargum caftrum habitabat, quod eft in termino Thoringorum. On lit à la fin du chapitre 30. de ce même livre fecond, Bello prohibito, cohortato populo... victuriam me ruit obtenire. Actum anno XV. regni fui. Mais voici une correction très-confiderable. Dom Ruinart remarque au chapitre 37. du même livre fecond, qu'avant ces paroles, Cependant le Roi Clovis en vint aux mains avec Alaric Roi des Gots dans la plaine de Vouglé, éloignée de dix milles de la ville de Poitiers, on a inferé dans les Manufcrits de Corbie & de Beauvais ces mots, l'An XV. de Clovis. Cette quinziéme année de Clovis faifoit naître une grande difficulté, & ne pouvoit fe concilier avec le commencement du regne de ce Prince. Le Manufcrit de Cambrai leve cette difficulté : les premieres paroles, que nous venons de citer, y commencent un nouveau chapitre, & avant ce chapitre & à la fin du précedent on lit clairement & diftinctement ces mots, l'An XXV. de Clovis ; ce qui convient fort bien à l'an cinq cens fept, auquel fe donna la bataille de Vouglé. Pour donner une plus grande connoiffance de ce mf. de Cambrai, & pour mieux faire voir fa conformité avec celui de Corbie, je vais marquer les chapitres & les phrases qui y manquent. Il manque dans le premier livre les chap. 26. 27. 29. 31. 32. 33. 34. 35. Il manque dans le fecond livre le Hic Codex, quantum ad fex priores libros, ferè in omnibus congruit cum Corbeienfi, qui fex tantùm libros continet, & cujus va riantes lectiones affert Ruinartius. Capite 8. libri 2. locus, qui mirè torfit Criticos, ibi legitur ut in editis: Tranfacto Rheno Thoringiam tranfmeaffe, & paulò inferius, apud Dispargum caftrum habitabat, quod eft in termino Thoringorum. In fine cap. 30. ejufdem libri legitur, Bello prohibito, cohortato populo.... victuriam meruit obtenire. Actum anno XV. regni fui. Verùm præstò est notabilis emendatio. Ruinartius ad cap. 37. ejufdem libri notat ante hac verba, Intereà Chlodovechus Rex cum Alarico Rege Gothorum in campo Vogladenfe decimo ab urbe Pictava milliario convenit, in Codd. Corbeienfi & Bellovacenfi interferi ifta, Anno XV. Chlodovechi. Hic quintus-decimus Chlodovei annus magnam pariebat difficultatem, nec cum initio regni hujus Principis conciliari poterat. Codex Cameracenfis hanc difficultatem folvit : in eo enim priora verba,quæ modò recitavimus, novum caput inchoant, atque ante hoc caput & in fine præcedentis clarè & diftinctè legitur, Anno XXV. Chlodove chi: qui quidem annus 25. aptissimè quadrat in annum 507. quo commiffa eft Vogladenfis pugna. Ut major habeatur hujus Cameracenfis Codicis notitia, magif que pateat ejus cum Corbeienfi convenientia, capita & phrafes qua in illo defunt indico. In primo libro defiderantur cap. 26.27.29.31. 32. 33. 34. 35. In fecundo libro defunt, caput |