sprong, die eenvoudig of getakt zyn, en welke zich als een spiracl winden om naburige lichamen, en zoo dienen ter ondersteuning van den stam der zwakke en kruipende planten. Dezelve zyn altyd ontaerde werktuigen, en somtyds bloemstelen die merkelyk verlengd zyn, zoo als in de wynranken: in dit geval dragen zy somtyds bloemen en vruchten. Andermael zyn zy bladstelen, zoo als in vele vitsen, platte erten, enz.; dan weder zyn het ontaerde steunblaedjes, ja zelfs takken. Zeer dikwils zyn het de bladen zelve, wier uiteinde omkrult, en aldus eene soort van hechtrankje daerstelt, zoo als by de angelier.

Men geeft den bezonderen naem van klauwen aen de wortels welke de rankige en klimmende planten in de lichamen boorden op dewelke zy zich verheffen. Men noemt gewonelyk zuigers de dunne draden die men op de oppervlakte dezer klauwen ontmoet, en welke schynen te dienen om de voedzame deelen op te slorpen uit het lichaem, waerop zy zyn geplaetst en ingeplant.

ACHTSTE HOOFDSTUK.

OVER DE DOORNS EN DE STEKELS.

De doorns (spinae) zyn sterke, scherpe deelen, welke gevormd zyn uit het inwendige weefsel der plant, terwyl de stekels (aculei) alleen uit het buitenste der plant voortkomen. De oorsprong en de natuer der doorns zyn niet minder verschillend dan hunne plaetsing; zy vervangen de bladen by sommige soorten van planten; zeer dikwils zyn zy niet dan ontaerde takken, zoo als by den wilden pruimboom. Deze plant verandert dan ook, in eenen goeden grond geplant, hare doorns in takken.

Volgens hunne plaetsing en hunnen oorsprong zyn het stamdoorns, wanneer zy uit den stam voortkomen, zoo als by den boonenboom (gleditschia triacanthos), en zyn okseldoorns, wanin den oksel der bladen en onder de takken ontstaen. De stekels worden door sommige natuerkundigen beschouwd als verharde haren; zy hangen zeer weinig samen met de deelen

neer zy

waerop men dezelve waerneemt, en kunnen er gemakkelyk afgenomen worden. Men vindt de stekels op sommige planten die doornachtig groeijen, gewonelyk langs de stengels, takken, nerven der bladen, enz.; maer zy zyn nooit de uiteinden van vezels of nerven, terwyl de doorns, verhardingen van zintuigen zynde, altyd op hunnen top zyn geplaetst, en dienen als wapenen tot verdediging van de gewassen tegen de aenvallen van menschen en dieren.

NEGENDE HOOFDSTUK.

ALGEMEENE BESCHOUWINGEN BETREKKELYK DE BLOEM EN HARE ORGANEN.

Bloem, in 't fransch fleur, in 't latyn flos.

Alle volmaekte planten dragen bloemen, en de bloemen (flores) zyn die samengestelde deelen, welke de organen van de voortteeling en wedervoortbrenging der gewassen bevatten, waervan de wezenlyke natuer gestadig werkt tot de duerzaemheid en vermenigvulding van het geslacht, met of zonder uitwendige bekleedsels, bestemd om die te omgeven en te beschutten. Deze organen van de voortteeling zyn de stamper (pistillum) en de meeldraden (stamina). De bloembekleedsels zyn de bloemkransen of bloemkroon (corolla), en de bloemkelk (calix). Maer alle bloemen hebben niet altoos dien uitwendigen en wezenlyken schyn, zoo als de glansryke roozen, dewyl men vele planten vindt die zonder glans bloeijen, duistere, bleeke of groenachtige en onzigtbare, donkere bloemen voortbrengen. Er zyn ook vele planten die verborgene bloemen dragen, gelyk by voorbeeld, het varenkruid, de kampernoelen, enz., waervan de bloemen aen het zigt der oogen ontsnappen. Des niettegenstaende hebben alle gewassen hunne natuerdeelen, welke dienen om hun bezonder doelwit te bereiken, en de eene aen de andere hunne natuerstoffe over te zetten en vruchtbaer te maken. Het zyn de meeldraden en stampertjes, die in het midden der bloemen zyn geplaetst, die al de natuerlyke teeldeelen bezitten. Eene groote gelykenis biedt zich

hier tusschen de dieren en gewassen aen. De cenen zoowel als de anderen, zyn namelyk met bezondere organen voorzien, die door wederzydschen invloed samenwerken tot de belangrykste verrigting van het leven. Een groot verschil echter bestaet er tusschen de dieren en planten; want de geslachtsorganen der dieren kunnen verscheidene malen tot dezelfde verrigting dienen, terwyl deze werktuigen in de planten, welke een zacht en zwak weefsel bezitten, slechts eenen korten tyd van bestaen hebben zy verschynen om den eisch der natuer te vervullen, verslensen en vergaen zoodra dezen eisch bevredigd is. De planten die onbewegelyk aen de plaets, welke haer heeft zien geboren worden, zyn vastgehecht, zyn derhalve van alle vrywillige beweging beroofd, dragen meestal op dezelfde bloem de meeldraden en stampertjes, wier wederzydsche werking de bevruchtiging moet daerstellen. De dieren, daerentegen, welke met vryen en beweging voorzien zyn, en zich kunnen bewegen in alle rigtingen, hebben over het algemeen de geslachtsdeelen gescheiden op verschillende wezens, en zeldzaem vindt men by de dieren tweeslachtige (hermaphroditus), terwyl dit by de planten zeer gemeen is.

wil

De bloemen der planten hebben gewonelyk de twee teelorganen. Men vindt nogtans sommige planten, bezonderlyk in de wilgen, wier bloemen eenslachtig zyn; de mannelyke bloemen bestaen alleen, uit een, twee of drie meeldraedjes, welke op een klein schubje zyn gehecht; de wyfkens of vrouwelyke bloemen bestaen uit eenen stamper, ook van eene schub vergezeld, zonder andere bykomende deelen. De bloem ontvangt dan den naem van mannelyke of vrouwelyke bloem, naer mate van de organen waeruit zy is samengesteld. Eene tweeslachtige bloem (flos hermaphroditus), daerentegen, is zoodanig eene, welke beide mannelyke en vrouwelyke organen bezit.

De stamper bevat byna altyd het middenste gedeelte der bloem, en bestaet ook uit het vruchtbeginsel (ovarium), den styl (stylus), en den stempel of het merk (stigma). Meer naer buiten vindt men de mannelyke werktuigen of meeldraden, welke meestal talryker zyn dan de stampers; de meeldraed (stamen) is uit cenen

helmdraed (filamentum) en een helmknopje (anthera) samengesteld; het poeijer, welk dit helmknopje bevat, is het stuifmeel (pollen).

Buiten de meeldraden vindt men het inwendigste der beide bloemomkleedsels, of de bloemkrans (corolla). Dezelve wordt eenbloembladig (c. monopetala) genoemd, als hy uit een enkel deel bestaet; veelbloembladig (c. polypetala) heet hy, wanneer hy uit vele bloembladen is samengesteld.

Al wat buiten den kelk is, behoort niet meer aen de bloem, zoo als by voorbeeld de schubblaedjes (bracteae), welke dikwils by dezelve gevonden worden, en welke als bykomende deelen worden aenzien. Eindelyk bestaen er bloemen, die geene bloembekleedsels bezitten; men noemt dezelve naekte bloemen, om haer te onderscheiden van die welke met bloemomklecdsels zyn voorzien.

De bloem heeft ook eenen steel, die haer ondersteunt, en by de Kruidkundigen bloemsteel (pedunculus) wordt genoemd. De steel van de bloem kan even als de steel van het blad enkelvoudig of takkig zyn. Wanneer dezelve takkig is, dan draegt ieder der takverdeelingen, welke eene bloem ondersteunt, den naem van bloemsteeltje (pedicellus).

:

De bloemstelen hebben ook verschillende wyzigingen, en worden, volgens hunne plaetsing, genoemd wortel-bloemsteel (pedunculus radicalis), wanneer hy voortkomt uit den oksel van een wortelblad, zoo als by de voorjaers steutelbloem; bloemsteng of schacht (scapus), als hy onmiddelyk uit een hoop wortelbladen ontstaet, zoo als by de hyacinten, enz.; bladstandig (p. epiphyllus), wanneer hy in plaets van op een stengel of de takken te ontstaen, zynen oorsprong neemt op de oppervlakte zelve van het blad; okselstandig (p. axillaris), wanneer hy op den stam of op de takken ontstaet uit den oksel der bladen; topvormende, topmakende, eindelingsche bloemsteel (p. terminalis), wanneer hy het einde of den top van eenen tak of stam vormt.

De bloemsteel is voorts een-, twee-, drie-, veelbloemig genoemd, naer het getal der bloemen welke hy draegt.

Als de schubblaedjes (bracteae) rondom eene of meer bloemen

zyn geplaetst en eene soort van omkleedsel vormen, geeft men aen hunne vereeniging den naem van omwindsel (involucrum).

Zoo vindt men in de Anemoon, onder de bloem, drie bloesembladen welke op eene gelykvormige wyze zyn geplaetst. Hetomwindsel kan drie-, vier-, vyf-, zes- en veelbladig zyn, naer mate het gevormd is van drie of een grooter getal schubblaedjes. Wanneer de bloemsteel verdeeld is en aen den voet van ieder bloemsteeltje een klein omwindsel gevonden wordt, noemt men dit een omwindseltje (involucellum); by de peën vindt men onder den bloemsteel een veelbladig omwindsel, en onder de bloemsteeltjes een veelbladig om windseltje.

De schubblaedjes zyn meestal vry, aen geene andere zintuigen vastgegroeid; somtyds zyn zy vereenigd met den bloemsteel, zoo als in de linde. Wanneer het omwindsel eene enkele bloem omkleedt, digt by dezelve staet en gelykheid heeft met eenen kelk, dan noemt men hetzelve bykelk of buitenste kelk (calicula).

De bloemscheede (spatha) is een vliezig omwindsel, hetwelk een of meer bloemen bevat, die het vóór hare ontluiking geheel bedekt; de bloemscheeden kunnen ook eenbladig, tweebladig en veelbladig zyn, naer mate zy een, twee of een grooter getal bloemen bevatten.

Men geeft den naem van kafblad (gluma) in de grazen aen die beide schubben, van verschillende vorm, welke naest aen de geslachts-organen staen. Somtyds zyn dezelve aen elkander gegroeid, en zyn somtyds by vele grasplanten ook uit veel kafblaedjes vereenigd.

Men geeft den naem van bloeiwyze (inflorescentia) aen de algemeene plaetsing, welke de bloemen vertoonen op den stengel of op het werktuig waerdoor zy ondersteund worden.

Eenzame (flos solitarius) worden de bloemen genoemd, als zy op zich zelve, een voor een, op de verschillende punten van de stengel ontslaen, en op meer of min groote afstanden van elkander bloeijen. Eindelingsche (terminalis) worden zy genoemd, als zy boven aen op den stengel geplaetst zyn. Zydelingsche bloemen (fl. lateralis), wanneer zy zich op de zyden der stammen en takken ontwikkelen. Okselstandige (axillaris), als zy uit den oksel