tat Majestatem. Sunt enim hæc, que in ea tractantur, ad Fidem, rerum. T a TYPOGRAPHUS. 'N tibi, humane lector, Summam Theologicam Angelici Præceptoris noftris laboribus recens impreffam, quæ fato quodam jamdiù multum bonorum vota remorata in publicum tandem prodit, feriùs quidem, quàm optabamus, co tamen nomine feliciùs, quòd duorum fub Cardinalium prodit aufpiciis, à quorum altero inchoata, ab altero abfoluta, utriufque illuftrata nomine, utriufque munita patrocinio, exit & auguftiùs, & confidentiùs. Orbata fcilicet Cardinali Ampliffimo, Gregorio Barbadico, cujus imperio, confilio, impenfis ad publicum fe parabat beneficium, alterum expectavit Cardinalem Cornelium, dignitate, & beneficentia parem Barbadico, ut & illius confpicua Majeftate publicam majore cum dignitate lucem fuftineret. Priufquam tamen ad eam evolvendam, candide lector, accedas, quædam te admonitum volumus, ut intelligas, quantum à nobis ad eam ornandam, locupletandamque impenfum fit operæ, atque laboris. a Primò igitur fcias, multa à nobis exemplaria effe collecta, ut, quæ in fingulis difperfa venuftatem aliquam fingulis editionibus afferrent, ca in hanc noftram fimul collata univerfa illam præ cæteris illuftriorem redderent, atque ornatiorem. Deindè illud candide profitemur, tantum nos in erroribus corrigendis operę, ac laboris pofuiffe, quantum ab homine navo, atque industrio afferri poteft. In quo quid à nobis præftitum fit, aliorum efto judicium. Illud certè fine hæfitatione affirmamus, datoque vade pollicemur, multò in hac editione noftra futura pauciora, quæ corrigas, quàm in quibufvis vel peregrinis editionibus; etiamfi illud fateri cogamur, non omnia tolli à nobis potuiffe, cùm id non ab alio præftari poffit, quàm ab eo, qui fibi tantum tribuat, ut putet fe errare non poffe; quod neque cuiquam contigit unquam, & majus eft, quàm ut in humanam convenire poffit induftriam. ut, Tertiò: Summorum Pontificum, Conciliorum, Sanctorum Patrum, corum denique fcriptorum omnium, quos D. Thomas ad confirmandam veritatem, & exponendam eruditiùs doctrinæ inferuit fuæ, teftimonia, quorum plurima mendofis ad marginem notis in omnibus propemodum editionibus legebantur, adfuos fontes revocavimus, fi quando adinvenire ea velles, tuus effet labor labore noftro imminutus. Quod quidem in tota hac prima operis parte, ut præftaremus, fine cortice, ut dicitur, natantes, incredibiles exorbuimus difficultates, in reliquis verò quatuor voluminibus nacti Patris Nicolay diligentiam, qui id ipfum multo ante præftiterat, eum fecuti, multò id minore labore perfecimus. Qua etiam in re illud addidimus, ut, fi teftimonia ab Angelico Doctore prolata effent ad literam ab auctoribus defumpta fuis, atque defcripta, ca diverfo à doctrina reliqua charactere imprimerentur; fin verò fenfu tenus, immutatifque verbis allata effent, communi impreffa charactere cernerentur, locis dumtaxat, unde ea defumpta effent, diverfa fpecie depictis, eo confilio, ut unico intuitu intelligere poffes, effent ne illa Auctoris citati verba ipfa, an verò fententiam tantùm continerent. Quartò: Cùm Doctor Angelicus poft propofita adverfariorum argumenta, que, fi non obruere, officere certè veritati videntur, doctrinam proponens fuam, unde eadem veritas eluceat,plura identidem faciat, antequam ad conclufionem ipfam, vel conclufionis probationem deveniat, quæ ei negotium faceffant, qui facrum hoc ftudium nondùm deguftaverit, ftatuimus & in hac parte Tyronum occurrere tenuitati. In prima quidem operis parte univerfa, & in tertia de Salvatore, cùm ab Eminentifs. Cardinali Cajetano ea ipfa de, qua loquimur, D. Thomæ doctrina, quam vulgo articuli corpus appellant, in fuas divifa partes efset, non multum laboravimus. Eum enim fecuti ducem, partes fingulas, intermifso, qui in aliis editionibus continuus eft, linearum, ac verborum ordine, novam lineam inchoavimus, notulafque, quas paragraphos vocant, adjecimus ut, notarum iftarum ordine cum Cajetani divifione collato facile intelli gas, quid fingula per capita Doctor Angelicus præftet. In reliquis verò partibus, fcilicet prima fecundæ, & fecunda fecundæ, necnon tertia de Sacramentis, in quibus ab incepto deftitit Cajetanus, fupplere id de noftro conati fumus, Eminentiffimi Barbadici imperio animati, fingulis articulis divifionem corporis fuam addentes, quam ne cum Cajetani Commentariis confunderes, figno quo dam ad Marginem in fpeciem Manus efformato diftinximus. 6 Poftremò: Cùm animadverteremus, Commentarios Eminentiffimi Cajetani maximè utiles iis, qui Theologica facultati operam darent, non levi confperfo: effe obfcuritate, potiffimùm fi Tyrones confideres, hanc autem difficultatem cùm duabus è caufis oriri videremus; altera fcilicet, quòd Cajetani ftylus Theologo quidem dignus effet, fed non fatis apertus cuique; altera verò, quòd plura fepè in 1nico preftet articulo, modò Commentarios exhibeat, modò annotationes adne Etat, nunc dubitationem circa litteræ fenfum moveat, nunc quæftionem exarticuli doctrina proponat, atque hęc paffim commifceat, ita ut Commentarium annotatio precedat, & partem Commentarii fequatur, poft hanc dubium, inde queftio, rurfus commentarius, iterum dubium, mox queftio, demùm annotatio, quę quidem omnia ei, qui non fatis adverterit, accuratèque perlegerit, difficultatem folent ingerere; primam quidem obfcuritatis caufam, quæ ex genere dicendi nafcitur, illuftrare non potuimus, cùm hoc fieri non poffit, nifi Commentarios in Cajetani Commentarios confcribas; alteram verò, quæ ex difparatarum rerum tractatione, & earum permixtione proficifcitur, tollere, quantum potuimus, nixi fumus. Ad marginem enim annotavimus, quid fingula per capita preftet Cajetanus, ubi quid annotet, ubi litteram exponat, ubi dubitationem excitet, ubi quæftionem proponat, ubi definiat, ubi fingulas objectiones afferat, ubi iifdem refpondeat. Qua quidem in re, quantum commodi Lectori attulerimus, definire nec pofsumus, nec debemus, illud certè nobis ipfis confcii fumus, labores hos noftros in Cajetani Commentariis illuftrandis majores fuiffe, quàm ut eos explicare paucis poffimus. Eos tamen, ficut & cæteros, quos in textu perpoliendo fuftinuimus, fuftinuimus libentiffimè tui gratia, lector benevole, ea fpe recreati, futu rum, ut, quantò in opus hoc majorem infumeremus operam, atque induftriam, tanto tu humaniùs voluntatem hanc de te benemerendi noftram acciperes. Ergo, que tua eft humanitas, benignè excipe, quidquid à nobis in tui gratiam, in tui beneficium fufceptum eft laboris, ftudii, diligentiæ, atque effice, ne noftra frustre mur de te concepta æquiflima in nos opinione, & voluntate. 0 e irrefraga bills conclufio. THOMISTICE Proloquium omni veritate fubnixum. Acrofan&ta Romana Ecclefia, mater omnium fidelium, magistra orbi dignum, & commendabilem prædicavit. Cujus fit Dominus Papa Joannes XXII. in Bulla canonizationis fic ait: de Aquino, Ordinis fratrum Prædicatorum, facræ Theologiæ Doctor, nobilis quidem genere, fed nobilior converfatione, fama clarus, ut adhuc ætate juvenis ad magifterium Parifiis (loco utique celeberrimo) affumptus, magno inibi fui, fuique Ordinis, ac Parifienfis ftudii favore per multorum annorum curricula cathedram regeret magiftralem, quippè cùm illi vita exi. ftentiam, converfatio famam, doctrina pareret opinionem, opera divulgationem, eademque tàm brevi confecta tempoVerifimü re admirationem meritò exhiberent, ut illud Pfalmi, rigans montes de fuperioribus fuis, de fructu operum tuorum faCinli ex tidbitur terra, in ea veriffimè impleretur. Quod utique perientia thema idem fanctus, dùm effet in facra pagina magifterium fufcepterus, affumpfit, quodque (ut fertur) revelatione fibi poft fuan orationem facta, didicerat, dùm, propter juventutem fuam ipfe fe inhabilem ad magifterium reputans, quid proponerent inftanti principio, hæfitaret. Nam, & in primitivis fcientiis,& diverfis philofophię partibus (ut non effet otiofus, fed operaretur terram) necnon in facræ fcripturæ pagina, tàm fuper novum, quàm vetus teftamentum fcripta, plurimaque alia Dei opera, in Dei laudem, fidei. D: dilatationem, eruditionemque ftudentium, clara (cùm fciens Catur Del effet) famofa (cùm cognitus) non abfque fpeciali Dei infufione perfecit. Doctrina quippè prudentium facilis, & omnino fcientis eft, poffe docere. Hæc ille. Thom.vo non fine Dei infu fone pere filta. efficit beatitudinis poffeffores : illos tamen (ut dignis digna E , PROBATIO IV. catholica Tkom. rificis. Adem ecclefia Dei non Bullis tantùm D. Tho. (ut vidi- Legat 1 Latis Pa rem Thom, do S. bonoratio Doctoris lumine: & iterùm de hoc eodem lumine: Ailus brevis, grata facundia; celfa, clara, firma fententia, S PROBATIO, V. Ed & univerfitates ftudiorum generalium ab ecclefia, & confcientia edoctæ, mirificis hanc ipfam doctrinam præconiis extulerunt, ejufque verum fenfum (non enim omnibus patet: quandoquidem puteus altus eft) declarantes, pro eadem contra minùs intellectu vigentes murum fe validum oppofuerunt. Quarum univerfitatum Florentiffima una, ceu in aliarum omnium perfona, de hujufmodi re fic authenticè locuta eft. Epifiola Univerfis præfentes literas infpecturis, Stephanus permis univerfi fione Divina Parifienfis Epifcopus, falutem in omnium Salya iftenfis tore. Magiftra rerum experientia certis indiciis evidenter in favo- demonftrat, multa quibufdam temporibus ordinata confultè, arine novis emergentibus caufis, fuccedentibus temporibus in contrarium debere confultiùs immutari. Dudùm fiquidem memoriæ felicis quidam prędeceffores noftri Parifienfes Epifcopi quofdam articulos, ne forfitan eos malè intelligentes caderent in errorem, tanquam erroneos per excommunicationis fententiam damnaverunt, & interdixerunt exprefsè. QuoEt all. rum tamen nonnulli doctrinam eximii Doctoris B. Thoma qualis de de Aquino de Ordine Fratrum Prædicatorum tangere ab aS.K.E dea liquibus afferuntur. Quam articulorum, & fententiarum proBigrare mulgationem venerabilis viri Decanus, & Capitulum ecclefiæ Dominæ noftræ, ficut veritatis zelatores, intimiùs confiderantes, necnon doctrinæ, ac famæ B. Thomæ prædicti injuftam denigrationem, veritatis occultationem, & fanctæ Romanæ Ecclefiæ aliqualem dehonorationem, per venerabilem virum magiftrum Annibaldum decanum, Atrebatenfem Archidiaconum, Sac. Theologiæ Doctorem, & Dominum Petrum de Fagello Parifienfem Canonicum, eorum propter hoc nuncios ad nos fpecialiter deftinatos, nos requifierunt, nobif que fupplicaverunt, quatenùs vocatis omnibus Sac. Theologię Fide, qua Doctoribus, ac cum eifdem communicato confilio, & delibe severter ratione habita diligenti, & cum aliis etiam, qui de talibus, & ubiq; nomines Do in talibus poffunt, veritatis viam aperiremus, per quam in torem prædictis articulis, inquantum doctrinam B.Thomæ prædi doctrinam Thomifti cam. tunc San Hun、 &ti doctoris egregii tangere poffunt, & Sanctæ Romanæ Ecclefiæ, & fancti prædicti Doctoris venerabilis honorem, ac reverentiam fervaremus. Nos igitur attendentes cum eis, quòd facrofaneta Romana Ecclefia, mater omnium fidelium, & magiftra fidei, & veritatis, in firmiffima Petri Christi Vicarii confeffione fundata, ad quam (velut univerfalem regulam catholicæ veritatis) pertinet approbatio doctrinarum declaratio dubiorum, determinatio tenendorum, & confutatio errorum, præfatum Doctorem eximium, & venerabilem, cujus Doctrina fulget Ecclefia, ut Sole Luna, nuper fanctorum confeffarum catalogo adfcribendum, decrevit diligenti difcuffione, & examinatione habita fuper vita fancta, & doctrina clara ipfius, ipfumque quoad vitam puram, & doctrinam falubrem, orbi terræ dignum, & commendabilem prædicavit Cupientes igitur, gloriofum Deum in fanctis fuis apud fidelium devotionem in terris gloriofiùs exaltari, ac facratiffimæ matris noftræ prædicta defiderantes veftigia fancta. imitari, dictumque confefforem, & Doctorem gloriofum feliciter in cœlis regnantem apud terrigenas devotiùs, & celebriùs honorari (præfertim cùm fuerit univerfalis Ecclefia. Lumen lumen præfulgidum, gemma radians Clericorum, fons do mutuar &torum, univerfitatis noftræ Parifienfis speculum clariffimum, à S.Thoma candelabrum infigne, ac lucens : per quod omnes, qui vias virecho te, & fcholas doctrine fana ingrediuntur, lumen vident; claritate vita,fama clara,& fcientia, velut ftella Splendida, & matutina refulgens) per venerabiles, ac dilectos confiliarios noftros fideles magiftrum Hugonem de Bifontio cantorem Parifienfem, magiftrum Stephanum de nova villa, & Dominum Oddonem de Zenonis Canonicum Parifienfem, inquifitione facta fuper dictis articulis apud Doctores Theologicæ facultatis in eorum congregatione generali regentium, & non regentium, fæcularium, & regularium, ad hæc fpecialiter convocata, comperto (per Del gratiam) dictum Nota ly confefforem beatum, & Doctorem egregium nil fenfiffe, do annes, qui Lallici súr. mil. , cuiffe, feu fcripfiffe, quod fcientiæ fidei, vel bonis moribus adverietur: de confilio venerabilium virorum Decani, & Capituli Parifienfis, & venerabilis patris D. Gulielmi (Dei gratia) Viennenfis Archiepifcopi, Sac. Theologiæ profefforis, & aliorum 23. Magiftrorum in Theologia, una cum Rev. Patre fupradicto, in literis cum earum figillis per prefatos commiffarios nobis miffos,nec non & 39. baccalaureorum in Theologia fuper hæc per literas eorum propriis fubfcriptionibus, & figillis munitas femper confulentium, & rogantium humiliter, & devotè, & aliorum difcretorum folemni, ac maturo confilio fuper hoc habito: fupradictam articulorum condemnationem, & excommunicationis fententiam,inquantum tangunt, vel tangere afferuntur fanam doctrinam S. Thomæ prædicti, & Doctoris eximii,ex certa fcientia tenore præfentium totaliter annullamus. In cujus confirma tionis teftimonium figillum noftrum præfentibus eft appen. fum, Datum apud Bertiliacum anno 1325, die Jovis ante facros cineres, Hæc ibi, Not, Vigilanter advertendum eft, quòd Univerfitas ipfa doctrinam S. Thomæ vocat fanam, etiam ubi tangi videba tur: nec fufficit ei, univerfaliter prædixiffe ly nil fenfiffe docuiffe, feu fcripfiffe, quod fcientia fidei, vel bonis moribus adverfetur. Et hoc faciunt, quafi ex hoc argumentando fic. Si S. Thomæ doctrinam, quæ velut fufpecta tangi à nobis fecundum aliquos videbatur, dicimus effe fanam, ergo multò magis omnis alia fancti ejufdem, quæ non videbatur fu fpecta, fecundum judicium noftrum teneri debet fana. N . PROBATIO ́· VI, Crucif Ec mirum, fi Ecclefia à Spiritufancto recta, una cum A Sanfiliis fuis cœleftem D. Thomæ fapientiam pro verè diffimo catholica folemniter (ut prætulimus) approbavit, quandoquiquid dicadem fuum imitari fponfum caftiffimam fponfam condecetur, atte• Sponfus ejus Dominus nofter Jefus Chriftus Crucifixus quid dite. fecit? Audite, & obftupefcite. Ille ipfe per femetipfum do&rinam hanc primò, antequàm fponfa eandem fic ( ut præfertur ) acceptaret, ore fuo diviniffimo confirmare publicè dignatus eft. Orabat D. Thomas attentiùs in Templo S. Dominici de Neapoli: quandò vifus eft (Mirabile dictu ) à terra quafi duobus cubitis abfque ullo corporeo fulcimento elevatus. Super quo frater, qui hæc videbat, admirans audivit ab imagine Crucifixi, ad quam converfus S. Doctor ora bat, prolatam clariùs iftam vocem. Benè fcripfifti de me, Thoma. Quam ergo recipies pro tuo labore mercedem ? Et fan&tum protinùs refpondentem; Domine, non aliam, præter te . Hæc in ejus legenda. Hanc ipfam perpetuò memorandam, nec fatis unquam laudibus profequendam à Chrifto Domino confirmationem narrat Pius V. Pontifex Maximus, in Bulla de celebratione Doctoris ejufdem ad modum aliorum quatuor Doctorum Ecclefiæ, ab Reverendifs. & Illuftrifs. Cardi nalibus etiam fubfcripta. Miraculofus Crucifixus hic in templo fupradicto, ad perpetuam rei memoriam, fervatur adhuc, & cum magna veneratione à civibus accolis, alienigenis invifitur, colitur, adoratur, præfertim in folemnitate prælibati S. Thomæ, quæ in toto regno Neapolitano, in gratiarum ationem pro tanto fuo germine, de præcepto ecclefię agitur Pro qua re, ac prædictorum, dicendorumque confirmatione nota Bullæ prætactæ San&tiffimi Domini Noftri Pii V. pro quanto fufficit, tenorem, qui fequitur. quo fanctorum laudabili numero, qui catholicam veri- cat bulică tatem corde, opere, & ore roborarunt, Angelici Doctoris S. comprobaThoma de Aquino Ordinis Fratrum Prædicatorum in cœ- vit. lum affumptio multis ante annis orbi terrarum, & divinis,& propriis eft comprobata teftimoniis, Nam, & miraculorum fignis, quibus fervi fui Thomæ perpetuæ veræ pietatis ope ra nobilitare voluit inexhausta Dei benignitas, & certiffima Chriftiana regula Doctrina; qua Sanctus Doctor Apoftolicam barefum, Ecclefiam (infinitis confutatis hærefibus ) illustravit, ad- & præteductus fel, record. Joannes XXII, prædeceffor nofter, illo in juble fanctorum numerum relato, ejus diem feftum, &c. Sed, quo- quentium validiffi niam omnipotentis Dei providentia factum eft, ut Angelici Doctoris vi, & veritate doctrina, ex eo tempore, quo cœle- gnator ftibus civibus adfcriptus fuit, Multe, quæ deinceps exorta funt hærefes, confufa, & convicte diffiparentur: quod & ante fæpe, & liquido nuper in facris Tridentini Concilii decretis apparuit: ejufdem memoriam, cujus meritis Orbis terrarum à peftiferis quotidie erroribus liberatur, major etiam, quàm anteà, grati, & pii animi affectu colendam ftatuimus, &c. Itaque, ut in civitate, & Regno Neapolitano, quod in, &c. ex nobiliffima familia Aquinate clariffimum hoc edidit Ecclefiæ Ecclefia Dei lumen, &c. feftum D. Thom, folemniter de præcepto, decre &c, in aliis autem orbis terræ partibus, quemadmodùm fan- tur. &torum quatuor Ecclefiæ Doctorum, &c. Omnibus utriufque fexus Chriftifidelibus verè penitentibus, & confeffis, qui in S. D.Stor |