Canon decimus tertius concilii Lateranensis I, trengæ, id est, induciarum à privatis bellis auctoriLate Ecclesiæ indictarum infractores, si post tertiam monitionem satisfacere contempserint, ab episcopo excommunicationis sententià percelli statuit, cum metropolitani consilio, aut cum duobus vel uno saltem vicinorum episcoporum ferenda, et per scripturam episcopis circumquaque denuntiandà. Decimus quartus, oblationes Ecclesiis factas à laicis vindicari prohibet sub pœnâ anathematis; Ecclesiasque incastellari, id est, à viris potentibus ut rem proprii dominii usurpari; aut in servitutem redigi vetat. Decimus quintus, monetam falsam cudentes, aut studiosè expendentes, tanquàm maledictos, pauperum oppressores, et reipublicæ perturbatores, à Communione removendos edicit. Decimus sextus, eamdem pœnam decernit in eos qui peregrinis Romam aut alia loca sacra devotionis causâ adeuntibus molestiam intulerint, aut eos novis teloneorum vel pedagiorum exactionibus vexaverint. Decimus septimus, abbatibus et monachis prohibet publicas poenitentias dare, infirmos visitare, ad sacramenta scilicet ip is administranda, unctiones facere et missas publicas cantare. Jubet verò ut chrisma et oleum infirmorum, consecrationes altarium, ordinationes clericorum, ab episcopis accipiant, in quorura sunt diœcesibus constituti. Canon iste qui in codice Anianensi est decimus sextus, aliis quoque verbis in eo exhibetur: Sanctorum

etiam Patrum vestigiis inhærentes, generali decreto sancimus, ut monachi propriis episcopis, cum omni humilitate subjectis existant, et eis ut magistris et Ecclesiæ Dei pastoribus debitam obedientiam et devotam in omnibus subjectionem exhibeant. Publicas missarum solemnitates nusquàm celebrent. A publicis etiam infirmorum visitationibus, inunctionibus, seu etiam pœnitentiis, quod ad illorum nullatenus officium pertinet, sese omninò abstincant. In Ecclesiis verò quibus ministrare noscuntur,

presbyteros nonnisi per manum sui episcopi ha beant, qui ei de animarum curà susceptâ respon‹ deant. >

Decimus octavus, presbyteros parochialibus Ecclesiis ab episcopis præfici statuit, de animarum curà ipsis rationem reddituros; eos verò qui decimas et Ecclesias à laicis absque consensu episcoporum susceperint, canonicæ obnoxios declarat ultioni. Decimus nonus, servitia, seu contributiones, quas monasteria vel eorum Ecclesiæ à tempore Gregorii VII, præstare consueverant, confirmat. Possessiones Ecclesiarum tricennales abbatibus et monachis prohibet. Vigesimus, eos qui Ecclesiis, earumque bonis, ac personis, videlicet clericis, monach.s, conversis, aratoribus, molestiam creaverint, anathemate ferit. Vigesimus primus presbyteris, diaconis, subdiaconis, monachis prohibet, ne concubinas habeant, aut matrimonia contrahant; contracta dirimit; contrahentes ad pœnitentiam cogendos, secundùm canones, edicit. Canon iste qui in Anianensi codice deest, uti et præcedens, videtur in alterâ Synodo conditus, et huicce Lateranensi falsò adscriptus, quæ sanè duos ejusdem argumenti canones non condidisset. At canon tertius vulgatarum editionum, qui in codice Anianensi septimus est, presbyteris, diaconibus vel subdiaconibus, concubinarum et uxorum contubernia penitùs interdicit. Quorsùm ergo canone 21, idem prohibuisset? Canon vigesimus secundus, alienationes possessionum Ravennatis exarchatûs, et bonorum ecclesiasticorum quocumque modo et à quibusvis factas damnat irritasque declarat; ordinationesque ab episcopis seu intrusis canonicè electis, sine communi consensu clericorum Ecclesiæ, sive per simoniam factas, pariter irritas judicat; non quidem quoad substantiamipsam, ut ita loquar, ordinum, et characterem; sed quoad executionem, locum et privilegia quibus carere furtim aut simoniacè ordinatos decernit sancta synodus.

tive dicuntur. II. Pro officio: unde munera militaria, munera civilia, qualia solent esse conjuncta cum honore. III. Pro obligatione, seu functione cuipiam imposità: quo modo et municeps, quasi communium onerum, seu munerum particeps dicitur. Et muneri sic accepto opponitur Immunitas, quæ est exemptio, sive liberatio ab ejusmodi obligationibus et oneribus. Ilæc ad propositum applicando, sit

3. CONCLUSIO PRIMA. Immunitas ecclesiastica est exemptio, sive jus quo ecclesiæ, res et personæ ecclesiasticæ à publicis muneribus seu oneribus secularibus liberæ sunt. Ita doctores passim, et patebunt singula ex dicendis.

4. CONCL. II. Ejusmodi Immunitas rectè dividitur in localem, et realem, et personalem. Ita communis. Et quidem Immunitas localis est quæ convenit ecclesiis aliisque locis ecclesiasticis. Realis, quæ competit rebus ecclesiasticis, id est, bonis ad ecclesiam vel personas ecclesiasticas pertinentibus. Personalis tandem, quæ debetur personis ecc'esiasticis.

5. CONCL. III. Certum est quòd clerici, ecclesiæ, earumque bona, si spectentur quoad ea quæ verè et propriè spiritualia sunt, jure divino sint exempta à jurisdictione et potestate seculari. Ita Covarruv., pract. Quæst., c. 31, n. 2, concl. 1; Barbosa, 1.1 Juris eccles. univ., c. 39, § 2, n. 6, et communis alioruin. Exemplificatur hoc de sacramentis, quorum cognitio ad solum judicem ecclesiasticum pertinet; adeò quidem ut, juxta concilium Trid., sess. 4, can. 12: Si quis dixerit causas matrimoniales non spectare ad judices ecclesiasticos, anathema sit. Idem accidit in donis supernaturalibus spiritualibus, in beneficiis ecclesiasticis, in rebus sacris, et aliis similibus, ad quorum decisionem supernaturalis cognitio requiritur. Ratio est quia super his nullam omninò potestatem à Deo acceperunt principes seculares (his quippe tota potestas sua immediatè à republicà communicatur), sed ad talia dijudicanda per Christum supernaturaliter instituta fuit potestas ecclesiastica, et tradita D. Petro, Joan. 21, ibi: Pasce oves meas, ejusque legitimis successoribus, ac per hos cæteris Ecclesiæ prælatis.

6. CONCL. IV. Etiam quantùm ad alia prorsùs concedendum est, quòd immunitas ecclesiastica, seu exemptio clericorum, Ecclesiarum, rerumque ecclesiasticarum aliquâ ratione sit de jure divino. Desumi tur hoc ex diversis textibus juris, dictam immunitatem esse juris divini clarè attestantibus. Loquendo enim de personali exemptione clericorum, cam haberi de jure divino patet ex c. Si imperator, dist. 96, et c. Silvester, et c. Relatum, 11, q.1, cum concordantiis. Deinde generatim loquendo de exemptione, seu Immunitate ecclesiarum, habetur textus clarissimus c. Quanquàm, de Censibus, in 6, ibi: Cùm igitur Ecclesiæ Ecclesiasticæque personæ, ac res ipsarum non solùm jure humaNo,quinimò et divino, à secularium personarum exactionibus sint immunes. Et ibidem Glossa, v. Divino, probat hoc ex Genes., cap. 47, ubi Pharao rex Ægypti, terram sacerdotum fecit immunem et liberam, ne tenerentur cum aliis quintam partem fructuum solvere regibus.

TO. XVII.

Unde et in veteri Lege sacerdotes et Levitæ erant exempti à jurisdictione seculari aliarum tribuum, et obligatione solvendi tributa. Ilis accedit concilium Tridentinum, sess. 25, c. 20 de Reform., ubi ait: Ecclesiæ et personarum ecclesiasticarum Immunitatem Dei ordinatione, et canonicis sanctionibus constitutam. Concordat cap. Nimis, de Jurejurando, junctis variis conciliis.

7. Dicitur notanter in conclusione, aliquâ ratione sit de jure divino. Siquidem in hoc ampliùs declarando variant doctores. Et quidem non pauci volunt, ejusmodi exemptionem non esse de jure divino obligante, sed solùm à lege humanâ, seu per privilegia in corpore utriusque juris clausa; dici tamen quâdam ratione esse de jure divino, scilicet originaliter et initiativè, quatenùs legi naturali valdè conformis est, atque à veteri Lege divinâ originem duxit; prout in simili superiùs dictum est, decimas divinâ constitutione deberi. Et hujus sententiæ sunt Covarruvias. loco cit., num. 2, concl. 3; Lessius, 1. 2, de Just. et Jure. c. 33, num. 30; Molina, Garcias, et plures alii, quos citat Barbosa. § 2, n. 1.

8. Alii è contra probabilius, jurique conformius esse censent, clericos etiam in temporalibus jure divino à civili potestate exemptos esse; prout fortiter urgent textu n. 6, relati, atque tenet Glossa, c. Si imperator, dist. 96, et c. Quanquàm, de Censib., in 6; Abbas, c. Ecclesia S. Mariæ, num. 6, de Constitut.; Barbosa, cit., cap. 39, § 2, num. 5, et rursus § 3, n. 3, pro hâc sententiâ allegans decisionem Rotæ, et plurimos doctores; Layman. lib 4, tr. 9, c. 8, n. 1; Engel., tit. de Immunit. eccles., n. 23, aliique communiùs; quibus novissimè accessit Prosper Fagnanus, c. Ecclesia S. Mariæ, num. 10, de Constitut.. asserens quod crebrior gravissimorum interpretum sententia est eam exemptionem esse de jure divino.

9. Neque obstat allata instantia de decimis; nam decimas etiam hodiè esse juris divini, quatenùs requiruntur ad necessariam Ministrorum Ecclesiæ sustentationem, superiùs jam dictum est. Verùm de hoc plura canonistæ. Uti fusiùs præsens auctor in Jure Canonico, lib. 2, Decr., tit. 2, § 9, num. 193, ac seqq., et lib. 3. tit. 49, n. 235 et 236.

QUÆSTIO II.

In quibus consistat Immunitas localis, sive ecclesiarum. 10. CONCLUSIO PRIMA. Immunitas localis (quam alii appellant Immunitatem ecclesiarum, sub his etiam comprehendendo cœmeteria, et alia loca religiosa) consistit in duobus: videlicet, ut actus profani et seculares ab ecclesiis arceantur; deinde, ut malefactores ad ecclesias confugientes, ibidem in vitâ et membris protegantur, neque violenter inde extrahi pos. sint. Et quidem de hoc posteriori fusiùs dicetur distinct. sequenti; quantùm verò ad prius attinet, sit 11. CONCL. II. Inprimis in ecclesiis, earumque cœmeteriis prohibitum est, exercere judicia secularia: adeò quidem, ut totus processus judicialis et sententia super causa seculari ibidem lata. ipso jure irrita, cr 99

nullius roboris existat. Ita expressè statuitur c. Decet, § fin. de Immunit. eccles., in 6, ac tenent doctores communiter. Et hoc quidem procedit non solùm de causis criminalibus, sed etiam de civilibus quæ ad forum seculare pertinent, uti patet ex textu. Maximè tamen Immunitati ecclesiarum repugnat, atque absurdum est et crudele, ibi judicium sanguinis exerceri, ubi est tutela refugii constituta, ut dicitur c. Cùm ecclesia, de Immunit. cccles. Ubi proin, præter nullitatem processus, etiam sub pœnâ excommunicationis prohibetur agitare causas sanguinis in ecclesià, vel cœmeterio.

12. Dicitur notanter, judicia secularia. Siquidem ecclesiastica judicia ibidem validè et licitè tractari possunt, arg. c. Quà fronte, de Appellat., et docet Glossa communiter recepta cit. c. Decet, v. Secularium, de Immunit. eccles., in 6.

13. Nec dicas: Judicia ecclesiastica prohibentur exerceri in die festo, non minùs ac secularia; ergo etiam utraque prohibentur exerceri in loco sacro. Respond. enim negando consequentiam et paritatem; nam æquè, imò plus, decet ut clerici in forensibus actibus non occupentur diebus festivis, ac laici. At loquendo de loco, Ecclesia præsumere potuit, judicia eeclesiastica cum minori strepitu minorique tempore expedienda fore quàm secularia; simulque judicem ecclesiasticum majorem curam adhibiturum, ut omnia sine irreverentià loci sacri fiant. Fatenduni tamen magis decens esse ut ctiam ccclesiastica judicia non in ecclesià, quæ domus est orationis, non jurgiorum, sed in palatio episcopali, aut alio competenti loco fiant. Pirhing., tit. de Immunitat. eccles., n. 7.

14. CONCL. III. Insuper prohibitum est in ccclesiis, earumque cœmeteriis facere contractus vel negotiationes, aut nundinas instituere. Ita communis; et habetur citat. cap. Decet, de Immunitat. eccles., in 6, ibi: Cessent in ecclesiis, earumque cœmeteriis negotiationes, ac fori cujuscumque tumultus. Idque meritò statutum est ad exemplum Christi Domini, qui ingressus in templum Dei, ejiciebat omnes vendentes et ementes in templo, el mensas numulariorum, et cathedras vendentium columbas evertit, et dixit eis: Scriptum est: Domus mea, domus orationis vocabitur, vos au ́em fecistis illam speluncam latronum, Matth. 21.

15. Licèt autem contractus in Ecclesiis facere sit prohibitum; iidem nihilominùs de facto initi valent: nam nullo jure irritantur, sicut, citat. cap. Cùm eccle. sia, de Immunit., eccles. cassantur judicia secularia. Simulque isthæc constitutio, cùm sit penalis, non est extendenda ad contractus, et notat Glossa passim recepta cit. cap Decet, v. Processus.

16. Cæterùm in templis vendere candelas, si id fiat ad fidelium devotionem promovendam, non est illicitum. Azorius, part. 2, libr. 9, cap. 9, quæst. 5; Angelus, et alii. Nam prohibetur quidem omnis negotiatio, vel contractus, qui fit lucri gratiâ, aut divina officia perturbat, vel impedit: hoc tamen non accidit in venditione, candelarum causâ promovendæ devotionis fidelium.

17. CONCL. IV. Ulteriùs fu ecclesiis prohibentur ficri concilia, conciones et publica parlamenta (intellige) quando talia fiunt de rebus merè temporalibus et secularibus; nam concilia et conventus de rebus ecclesiasticis, aut ad pietatem spectantibus, rectè ibidem instituuntur. Item confabulationes quælibet el quæcumque alia quæ divinum possunt turbare ǝfficium, aut oculos divinæ Majestatis offendere. Ita his ipsis verbis habetur citat. cap. Decet, eod. in 6.

18. Deinde comodiæ profanæ, ac ludi theatrales penitùs in ecclesiis fieri prohibentur, non obstante quâcumque consuetudine contrarià, quæ potiùs corruptela dicenda est, cap. Cùm decorem, de Vitå et Honest. clericorum. Quamvis pia et honesta speciacula ibidem exhiberi valeant. Pirhing, loco citat., num. 14, post Silvestrum, et alios.

19. Item non oportet in basilicis, scu in ecclesiis agepen facere, et intùs manducare, vel accubitus sternere, cap. 4, Non oportet, distinct. 42. Neque intra ecclesiam possunt supellectilia reponi, nisi id necesse sit propter hostiles incursus, aut alias necessitates, quibus tamen cessantibus ad pristina loca reportari debent, argum. cap. Oratorium, dist. 42, et tradit Azorius, loco cit., quæst. 8.

20. Tandem novissimè concil. Trident., sess. 22, in decreto de observandis et evitandis in celebratione misse statuit, ut ordinarii locorum ab ecclesiis musicas, ubi sive organo, sive cuntu lascivum aut impurum aliquid miscetur, item seculares omnes actiones, vana atque adeò profana colloquia, deambulationes, strepitus, clamores arceant, ut domus Dei verè domus orationis esse videatur, ac dici possit.

21. Queres an licitum sit, disputationes in ecclesiis habere. Respond. affirmativè: quia scientia est donum Dei, et res sancta., arg. 1 1, § 5, ff. de Extraordin. cognition. ; ibi: Est quidem res sanctissima civilis sapientia. Abbas, c. Cùm ecclesia, de Immunit. eccles; Azorius, loco cit., q. 4; Pirhing. n. 11, et alii.

22. CONCL. V. Ad Immunitatem ecclesiarum pertinet etiam, ne quis eis violentiam inferat, infringendo earumdem fores, vel ipsas spoliando suis bonis, aut hujusmodi quidpiam attentando. Patet hoc ex c. Omnes, et c. Quisquis, 17, q. 4, cum concordantiis, ubi tales judicantur sacrilegi. Quinimò ecclesiarum Dci violatores, sive cum effractione spoliantes ecclesias ipso jure excommunicati sunt, arg c. Canonica, 11, q. 3, et c. Sicut antiquitus, 17, q. 4, et c. Conquesti, de Sent. Excomm., junctà Glosså, ibidem, v. Excom municatos nuntietis.

QUÆSTIO III.

De Immunitate reali et personali.

23. CONCLUSIO PRIMA. Immunitas rerum et personarum ecclesiasticarum (quam alias rcalem et personalem appellant) generatim consistit in hoc quòd res atque personæ ecclesiasticæ, à jurisdictione secularium magistratuum, corunique exactionibus et oneribus, immunes sint et liberæ. Ita omnes theologi, canoniste et Jurisconsulti catholici, estque definituin &

tenere, nisi pro seipsis, quo casu visitari non potest à protomedico. Videantur Barbosa, 2 part. de Potestat. episcop., allegat. 13, n. 13; Molina, de Just. et Jure, tract. 2, disp. 542, conclus. 5; Delbene, de Immunit. eccles., cap. 5, dubitat. 3, lect. 5, n. 3, præsens auctor Reiffenstuel in Jure Canon., loco cit. *

28. Limitatur hactenùs allata doctrina 11, in bonis feudalibus et emphyteuticis : nam hæc non pleno jure transeunt in clericum aut ecclesiam, sed dominus directus, qui cadem concessit, præter dominium ipsorum directum certas sibi conditiones et jura reserval; quæ proinde à clericis atque ecclesiis erunt observanda. Unde pariter, si ecclesia vel clericus à secuJari domino, v. g., imperatore feudum habcat, ac super jure feudi quæstio inter clericum et laicum emerserit, ea non per judicem ecclesiasticum, sed per dominum feudi erit terminanda, prout decisum habetur c. Ex transmissâ, et c. Verùm de foro competenti. Ilinc respectu secularis feudi ccclesia vel clericus non gaudet privilegio fori, sed tenetur coram seculari domino feudi judicium subire; et convenitur coram co in actionibus tam realibus, quàm persona libus feudum concernentibus.

29. Limitatur III, si fundator, seu patronus, v. g., princeps territorialis in ipso fundationis limine sibi certam pensionem, sive annuos redditus in bonis ccclesiæ attributis reservâsset, atque ipsos episcopus ante consecrationem ecclesiæ eidem constituisset: arg. cap. Præterea quoniam, de Jure patronat., ubi patronis permittitur in ecclesiis antiquos et moderatos redditus à locorum episcopis institutos exigere. Postquàm autem ecclesia jam ædificata, dotata, et consecrata est, novi census eidem imponi non possunt, nec vesteres augeri, c. Prohibemus. de Censibus, cum concordantiis. Quod si secùs fiat, illud irritum erit.

30. Limitatur IV, quoad onera antiqua, seu que #rebus, antequàm ad Ecclesiam quocumque titulo devenissent, priùs jam imposita fuerunt: nam quælibet res transit cum suo onere, arg. c. Ex litteris, de Pignoribus, et alibi. Hinc ecclesia, vel clericus tenetur ad hujusmodi onera antiqua præstanda, dummodò ca sint vera et realia, id est, ipsis fundis seu bonis infixa, perpetua, certa et determinata, arg. c. 1, junctå Glossa, v. Senioribus, ac summario de Censibus. Et in hoc sensu procedit textus c. Si tributum. 11, q. 1, ibi: Agri ecclesiæ solvunt tributum: et illud c. Tributum, 23, q. 8: Quia de exterioribus ecclesiæ, quod constitutum antiquitùs est, pro pace et quiete, quà nos sueri,el defensure debent, imperatoribus persolvendum est. Supple, titulo concessionis ecclesiasticæ, non autem, titulo subjectionis, seu in ipsos clericos jurisdietionis. De quo videantur Panormitanus, Innocentius, Andreas et Angel apud ac cum P. Pichler in candidato jurisprudentie abbreviato, lib. 3, tit. 49, 1. 12.

31. Dicitur, quoad onera antiqua; sive, ut canone proximè relato dicitur, quod constitutum antiquitùs est. Nam loquendo de oneribus novis, sen quæ imponuntur bonis ecclesiarum, vel personarum ecclesiastica

rum eo tempore quo bona illa jam spectabant ad ecclesias vel personas ecclesiasticas, ab ejusmodi oneribus hæ prorsùs immunes sunt, per textus n. 6 allegatos. Et quamvis Bartolus in 1. Rescripto, § fin., n. 5, de Minoribus, teneat principes laicos posse efflcere tributaria, et affecta omnia prædia eorum territorii, ita ut, cùm exinde ad ecclesias pervenerint, obnoxia sint collectis postea imponendis; tamen ejus cautelam esse falsam, et contra Immunitatem Ecclesiæ, et ab omnibus communiter reprobatam, ail Fagnanus, in. c. Non minùs, n. 11, de Immunit. eccles., post Baldum et Rotam, quos citat.

32. CONCL. III. Etiam in communibus necessitatibus, et utilitatibus reipublicæ, prohibitum est laicis sub pœnâ excommunicationis, novas exactiones seu collectas ecclesiis aut clericis imponere. Ita hodie clarissimè habetur in bullà Cœnæ Domini, ubi § 18, imponentes collectas ecclesiis, vel personis ecclesiasticis, ipso facto excommunicantur. Idipsum jam antehac prohibitum fuerat in concilio Lateranensi, sub Alexandro III, ac refertur c. Non minùs, de Immunit. eccles., ubi contra oppositum attentantes sic statutum legitur: Quocirca sub anathematis districtione fieri de cætero talia prohibemus; nisi episcopus, et clerus tantam necessitatem vel utilitatem aspexerint, ut absque ullà exactione ad relevandas communes utilitates, vel necessitates, ubi laicorum non suppetunt facultates, subsidia per Ecclesias existiment conferenda. Hæc ibi.

33. Dicitur, absque ullâ exactione; nam istud, absoue ullà exactione, ac spontè per ecclesias, ex arbitrio episcopi, qui dictam necessitatem inspicere debebat, olim conferendum erat: ita ut ea laici humiliter et devotè reciverent cum gratiarum actione, prout declaratum fuit in concilio generali sub Innocentio III. et refertur c. Adversùs, eod.. ubi tamen judicium super his denuò adimitur episcopis, atque præcipitur, ut propter imprudentiam quorumdaın Romanus Pontifex priùs consulatur ; cujus interest, communibus utilitatibus providere.

34. CONCL. IV. Ut in casu communium necessitatum vel utilitatum, ecclesiæ, et clerici contribuere debeant, plures requiruntur conditiones, ex allegatis textibus juris desumptæ. 1. Ut necessitas vel utilitas sit publica. II. Ut episcopus et clerus super hoc deliberent. III. Ut dicta necessitas vel utilitas sit communis, tam laicorum quàm clericorum. IV. Ut ad eas relevandas non sufficiant facultates laicorum. V. Ut contributio ab ecclesiasticis fiat spontè, et sine aliquà exactione seu compulsione laicali; unde talis contributio, seu collecta non debet imponi auctoritate magistratus secularis, sed ecclesiastici, simulque ad cam solvendam clerici non sunt compellendi per judicem secularem, sed per ecclesiasticum. VI. Ut, nisi periculum in morà fuerit, desuper Romanus Pontifex consulatur. Ita desumitur ex cit. c. Non minùs et c. Adversùs, de Immunit. eccles., junctâ Clem. un., eod.. prout fusiùs explicat Fagnanus, c. Non minùs, n. 23 et seqq. ac tenent alii canonista.