Difficultates. 1. Obj Scripturæ passim nullà nos propriè dictà libertate in præsenti statu pollere tradunt, ut 1 Jerem. 10, 23: Scio, Domine, quia non est hominis via ejus. 2° Prov. 21, 1: Cor regis in manu Domini: quòcumque voluerit, inclinabit illud, et alibi sæpè. Ergo. -Resp. Nego ant. Ad primum, dist. : Quoad executionem, concedo; quoad exercitium, subd. : Quoad opera supernaturalia, concedo; quoad opera naturalis ordinis, si faciliora sint, nego. Ad secundum, dist. : Per motionem congruam, concedo; per libertatis ablationem, nego. Sic cætera testimonia, quæ afferri solent, exponi debent; nempe vel de libertate executionis, vel de necessitate gratiæ, vel de servitute peccati, vel de necessitate morali, etc., ut suis locis expendemus. : H. Obj. S. Augustinus disputans adversùs Pelagianos tria hæc nunquàm non inculcat: 1° periisse post hominis lapsum innocentis hominis arbitrium, ut in Ench. c. 30: Libero arbitrio malè utens homo et se perdidit et ipsum; 2° csse in naturâ lapsâ peccandi necessitatem, ut in lib. cont. Fortunatum, n. 22: Postquàm ipse (Adam) liberâ voluntate peccavit, nos in necessitatem præcipitati sumus, qui ab ejus stirpe descendimus; 3° Arbitrii indifferentiam per Adæ scelus omninò periisse, eamdemque in libris contra Julianum acriter insectatur ; et serm. 106, n. 11, apertè nos non agere, sed agi affirmat. Ergo.- Resp.: Ad primum, dist. Affirmat S. Augustinus periisse post Adæ lapsum liberum hominis arbitrium, quale in paradiso fuit habendi plenam cum immortalitate justitiam, seu quoad ejus perfectionem ex dictis, concedo. Absolutè ac simpliciter, nego. Docet nempe S. doctor innocentis hominis arbitrium potens fuisse etiam ad immortalitatem et ad ulteriores actus, justitiâ originali et sanctitate ut privilegio stabili felicissimum statum illum perficiente; et hæc profectò libertas periit: at remanet arbitrii libertas naturalis, qualem hominis natura exigit tum ad actus aliquos saltem moraliter honestos, tum ad assentiendum activè gratiæ motionibus. Hinc Ench. 1. c. S. Augustinus emortuum et non emortuum dicit nostrum arbitrium; emortuum ‹ad habendam plenam cum immortalitate justitiam, non emortuum ad cooperandum Deo, et ad moralia naturæ opera saltem faciliora perficienda (1) Ad pri ciles a résoudre, surtout pour ceux qui ne connaissent point les charlataneries dialectiques; mais comme ils contredisent des sentiments vifs, profonds, irrésistibles, universels, ils éblouissent l'esprit sans le convaincre. Indépendamment de toute méditation, l'homme croit qu'il y a du mouvement dans le monde, qu'il existe des corps autour de lui, et que c'est lui-même qui se détermine aux actions ⚫ qu'on lui voit faire pendant le cours de sa vie. Les philosophes, qui soutiennent que c'est là un instinct trompeur, ne peuvent s'en dépouiller eux-mêmes; malgré tous les sophismes qui leur font illusion, ils ne pensent pas autrement que le vulgaire, parce qu'ils ne peuvent s'empêcher de sentir comme lui. › (1) Conf. Faure S. J. S. Augustini Enchiridion notis et assertionibus theologicis illustratum Romæ 1775, in h. 1., ubi fusè ostendit liberum arbitrium, mum, dist. Necessitatem moralem ortam ex concupiscentiâ vel concupiscentiam ipsam, concedo; propriè dictam, nego. Per hanc siquidem necessitatem intelligit S. doctor concupiscentiam ipsam, seu perversam illam peccati legem, de quâ conquerebatur Apostolus Rom. 7, 15: Non enim quod volo bonum, hoc ago; sed quod nolo malum, illud facio; ex quâ oritur proclivitas ad malum et difficultas ad bonum. Ad tertium, dist.: Acriter insectatur arbitrii indisserentiam, qualem Pelagiani adstruebant in perfecto virium æquilibrio, prout erat in statu innocentiæ, concedo ; qualem adstruunt Catholici, nego. Pelagiani enim contendebant talem à Deo hominem conditum esse qualis nunc nascitur; et inficiabantur per Adæ scelus in nobis infirmatum, seu attenuatum arbitrium esse per grassantem concupiscentiam, sed autumabant perfectâ nos uti arbitrii indifferentià et ad bonum et ad malum. Hoc erat totius Pelagianæ hæreseos fundamentum, quod cum catholicâ doctrinâ cohærere nullâ ratione potest: illud propterea totis viribus subruere satagebat S. Augustinus. Præstat has omnes responsiones confirmare earum rerum auctoritate, quas S. doctor scribit 1. 1 contra epist. Pelagianorum c. 2; objicientibus siquidem Pelagianis, quod ex Catholicorum doctrinâ primi hominis peccato liberum arbi<trium perierit, ut nemo jam potestatem habeat benè ⚫ vivendi, sed omnes in peccatum carnis suæ neces<sitate cogantur, respondet: « Quis nostrum dicat, ‹ quòd primi hominis peccato perierit liberum arbi<trium de humano genere? Libertas quidem periit per peccatum, sed illa, quæ in paradiso fuit, habendi plenam cum immortalitate justitiam. Propter ‹ quod natura humana divinâ indiget gratiâ, dicente Domino: Si vos Filius liberaverit, tunc verè liberi eri‹tis utique ad benè justèque vivendum. › Hæc planè invictissimè ostendunt, quàm turpiter ac fraudulenter quod hic deperditum dicit S. Augustinus, esse illud quod homo primus malè utens perdidit: atqui il‹lud fuit arbitrium sanum et potens justè vivere. Deinde dicitur perditum illud arbitrium quod contrapo‹nitur arbitrio liberato post casum : hujusmodi autem ‹ non est nisi arbitrium sanura: præterea arbitrium <deperditum comparatur facultati, quam ad vitam conservandam habet, qui se occidit: igitur sermo est de arbitrio potente conservare vitam charitatis acceptam in creatione: denique Augustinum ante liberationem in homine servo negare liberum arbitrium cum addito, non simpliciter, et eà universalitate quâ nostrâ ætate loquimur, ostendunt verba, quæ sæpè hoc capite habet, et quibus arbitrium negat : Ad justè faciendum liber non erit, et infra: Quomodò quisquam de libero arbitrio in bono glorietur opere: concludendum itaque Augustinum hoc Enchiridii loco idem docere, quod et alibi docet et omnes cum illo: Verum est, magnas arbitrii vires homo, cùm conderetur, accepit, sed peccando amisit: Aug. Ser. 132, n. 6, de verb. apost. Sed meritò addit Aug. adhuc curatur. sa natur languor; libertas perut per peccatum, sed illa quæ in Paradiso fuit. Lib. 1 ad Bonif. c. duas epist. Pelag. c. 2. Hæc exscribere placuit, quia aureus hic libellus admodùm rarus est, atque ut pateat verus Augustini şensus ex ipso contextu erutus. Hoc enim loco valde abusi sunt Lutherus, Calvinus et Jansenius. ... Ad illud, quod additur ex eodem sancto doctore, nos non agere, sed agi, reponimus falsum esse quod adversarii obtrudunt, nam S. Augustinus ibid. apertè dicit: Imò et agis et ageris, si à bono agaris. erraverit Jansenius in videndå, ut ipse ait, et asseren- Neque admittimus voluntatem in ejusmodi casu elidà Augustini sententiâ. gere sine ratione sufficienti, quia ipse finis, propter quem hoc vel illud eligeret inter duo æqualia, esset ratio sufficientissima electionis. Adde ipsum proprie libertatis exercitium pro ratione sufficienti haberi posse (1). Sic nego paritatem adductam ex bilance: nec enim anima nostra ad libellæ imaginem et similitudinem facta est, sed ad imaginem et similitudinem Dei, qui inter duo aut plura æqualia eligit, et nos proinde eligere possumus in tali æquilibrio constituti, cùm voluntas nostra sit principium activum, cujusmodi libella non est (2). Ad quartum, dist. : Ita tamen, ut ipsa intellectus applicatio ad aliquid considerandum, et quidem sub uno potiùs respectu quàm sub alio ab ipsâ vicissim voluntate pendeat, concedo; secùs, nego. Ad quintum, negamus in ejusmodi perceptione vel affectione constitutam esse libertatem, prout adversarii fingunt; sed in electione constituitur, quæ talem perceptionem aut affectionem subsequitur, quæ si habeat pro objecto bonum particulare, locum semper relinquit deliberationi, ac proinde libertati, juxta ca quæ ex S. Thomæ observatione protulimus. Adde sine objecto sive motivo externo determinante posse voluntatem ex principio suæ activitatis intrinseco se movere prævia objecti repræsentatione, et ita propriæ activitatis vim exerere, secùs ac Leibnitziani contendant (3). III. Obj. Voluntas nunquàm agit, sed semper agitur; 1° vel enim malum aversatur, vel bonum prosequitur. Si malum aversatur, necessario aversatur, co ipso quòd felicitati, in quam necessariò tendit, opponatur; 2° quòd si bonum prosequitur, semper necessariò majus bonum prosequitur, vel reale vel apparens, non solùm in genere, sed etiam in specie seu in particulari. 3° Si verò diversi generis bona ab intellectu ut æqualia apprehendantur, voluntas nunquàm eliget; alioquin enim eligeret sine ratione sufficienti, bilancis in modum, quæ si utrinque æquè gravis fuerit, nullum unquàm dabit præpondium; quòd si alteri ex lancibus adjectum quidpiam vel detractum fuerit, eam illuc praponderare oportebit, quò cam gravius pondus abripiet, ideòque jam necessariò; 4° et sanè voluntas in cligendo semper sequitur intellectum, qui causa est necessaria; 5° cùm non possit aliter res percipere nisi ex affectu, quem objecta in eum efficient aut excitabunt, quæque major aut minor erit pro diversâ corporum nostrorum indole, diverso animi habitu, aut propensione: hinc cernimus diversâ ratione ab uno eodemque objecto alios homines affici, imò eumdem hominem diversimodè diversis temporibus. Ergo. Resp. Nego ant.; ad primum, dist. : Si sub solâ ratione boni vel mali quidpiam voluntati proponatur, concedo; si sub mixtâ repræsentatione boni ac mali, nego (1). Tunc enim voluntas non abripitur, sed deliberat. Ad secundum, nego. Quandoquidem, ut scitè passim observat S. Thomas, sola felicitas in genere seu bonum summum, quod est undequàque bonum, determinat necessariò nostram voluntatem: cætera autem bona quæcumque demùm sint, hoc ipso quòd sint finita ac limitibus circumscripta, nunquàm necessariò assensum nostrum abripiunt, cùm ipsa limitatio malum seu defectus sit (2). Ad tertium, nego. (1) Hinc optimè S. Th. 1-2, q. 13, a. 6: ‹ In omnibus, inquit, particularibus bonis potest (homo) considerare rationem boni alicujus et defectumi alicujus boni, quod habet rationem mali et secundùm hoc potest unumquodque hujusmodi bonorum apprehendere ut eligibile vel fugibile. Solum autem perfectum bonum, quod est beatitudo, non "potest ratio apprehendere sub ratione mali, aut alicujus defectus; et ideò ex necessitate beatitudinem homo vult, nec potest velle non esse beatus, aut esse miser. Electio autem, cùm non sit de fine, sed de his quæ sunt ad finem......, non est perfecti boni, quod est beatitudo, sed aliorum particularium bonorum. Et ideò homo non ex necessitate, sed li<berè eligit. > (2) Rursum S. Th. 1. c. q. 10, n. 2: ‹ Quia defectus, inquit, cujuscumque boni habet rationem non boni, ideò illud solum bonum, quod est perfectio, et cui nihil deficit, est tale bonum, quod voluntas non potest non velle, quod est beatitudo. Alia autem quælibet particularia bona, in quantùm deficiunt ab aliquo bono, possunt accipi ut non bona. Et secun IV. Obj. 1°: Voluntas nunquàm ad actum accedit, (dùm hanc considerationem possunt repudiari vel <approbari à voluntate, quæ potest in idem ferri se<cundùm diversas considerationes. › In quæst. verò 6 de Malo, art. unic. observat quòd <objectum movens voluntatem est bonum conveniens ‹ apprehensum, unde si sit aliquod bonum, quod apprehendatur sub ratione boni, non autem sub ratione boni convenientis, non movebit voluntatem. › (1) Conf. Storchenau 1. c. § 129, schol. 1, in resp. ad 5 diff., ubi pluribus rationibus labefactat ejusmodi difficultatem, ac inter cætera observat, quòd rationalis et rationabilis non idem hoc loco significent, cùm possit voluntas aliquid rationaliter appetere et rationabiliter eligere. Quod toties fit, quoties aliquis ex certâ scientià, deliberato proposito, atque ex solà malitiâ legem divinam aut humanam transgreditur; talis enim est, qui eligit peccatum, quod actu cognoscit grave malum esse, juxta illud poetæ : ....Aliudque cupido, Mens aliud suadet; video meliora proboque, (2) Conf. Zorzi Prodromo della nuova enciclopedia italiana, Siena 1779, art. libertà, § 18, ubi statuit libertatem fundari in indifferentiâ æquilibrii, quod fusè prosequitur. Eò tamen progressus est Spinoza, ut asserere non dubitaverit, quod homo in tali æquilibrio positus (nempe qui nihil aliud percipit quàm sitim et famem, talem cibum et talem potum, qui æquè ab eo distant) quin alterutrum eligat, fame et siti peribit. Hæc delirantium somnia sunt. (3) Conf. Storchenau 1. c., ubi observat indifferentiam activam duplicem esse : unam electionis, alteram simpliciter activam : illa non eget principio determinante externo; hæc eget differt tamen ab indifferen tià passivâ, quæ per principium externum efficiens tolli debet illa soli voluntati competit, estque necessarium veræ libertatis constitutivum; hæc et intellectus et appetitus propria est Bisi præ 10 judicio practico; 2' multò minùs aliquid vult contra practicum et ultimum intellectus judicium; 3° maximè quod voluntas non est nisi potentia cæca; ergo à judicio practico necessariò determinari debet; 4" atqui judicium practicum est necessarium; pendet enim à judicio intellectus theoretico, cujus munus est rationem exhibere tuin boni tum mali in objecto, quod necessariò repræsentat prout percipit, cùm intellectus sit potentia necessaria. Ergo. Resp. ad primum : Nego. Neque enim absolutè requiritur ejusmodi practicum judicium ad hoc, ut voluntas aliquid velit aut nolit, vel etiam suspendat suas volitiones: sufficit enim simplex boni repræsentatio vel mali, quin verum judicium instituatur, ut voluntas suos actus eliciat. Ex ejusmodi enim repræsentatione habet voluntas, quidquid proximè requiritur ad volendum aut non volendum. Ad secundum, dist. Quatenùs voluntas nunquàm non velit, quando actu vult, concedo; quatenùs aliquod judicium prævium requirat, ut illud necessariò sequi debeat, nego. Cùm enim à voluntate pendeat, ut judicium illud ultimum sit, quando jam vult, si contrarium posset velle, vellet et non vellet eodem actu, quod implicat. Ast ipsa nullo indiget judicio prævio, quo necessariò determinetur (1). Ad tertium, dist. : Voluntas est potentia cæca, quatenùs nunquàm agat absque objecti repræsentatione, concedo; absque judicio practico et quidem prævio, nego. Hinc negamus consequentiam. Ad quartum, nego. Ex dictis enim voluntas ipsa est, quæ vim suam exercet in hoc judicio, intellectum applicando ad hæc potiùs quàm illa motiva perpendenda, sub hâc potiùs ratione quàm sub aliâ, et prout vult, donec se determinet ad electionem; et hinc patet, liberum pariter sub hoc respectu esse judicium theoreticum intellectûs, quod à simplici perceptione minime pendet, sed ab applicatione voluntatis ad ea quæ percipit : licet propterea perceptio in se sit necessaria, non est tamen necessarium judicium, quod eam subsequitur; imò sæpè sæpiùs judicamus contra id quod sensus exhibent et res percepta præ se ferat : e. g., remum in aquâ non esse fractum, etsi fractus appareat, solem et lunam longè majoris amplitudinis esse, ac sensus referant ob ipsorum à nobis distantiam, aliaque id genus innumera ut leges optica postulant, ac physica præsertim recentior docet sæpè etiam positâ perceptione suspendimus judicium et nihil omninò decernimus. Demùm ipsa perceptio quodammodo voluntatis imperio subest, quatenùs voluntas, ut dictum est, applicat sensus circa hoc vel illud objectum, ut inde mens ideas sensiles sibi cudat ac deinde percipiat, et si de veritatibus abstractis sermo sit, mentem applicat ad hanc potiùs quàm illam veritatem contemplandam. Patet inde mentem humanam semper activam esse in suis ideis, in suis perceptionibus, in suis judiciis, in suis volitionibus ac determinationibus (2). (1) Conf. ib. c. 2, § 22, schol. 1, ubi id ex professo ostendit. (2) Ex dictis patet corruere totam argumentationem, per quam ingenti adeò apparatu humanam libertatem evertere præfidebat Collinsius, ductam ex animi nostri V. Obj. 1° Saltem sensus intimus decipere nos potest, dùm videtur testari nos pro lubito velle, dùm tamen reipsà à causâ exteriori movemur; 2° eâdem ratione ac si acui magneticæ aut lapidi decidenti pauló ante motum cum çognitione desiderium aliquod ver. sùs locum aliquem determinatum se movendi imprime retur, viderentur sibi hæc corpora à se ipsis ad eum motum determinari, ac proinde liberè ; 3° ita porrò et in homine reipsà accidere patet ex eo quòd à Deo tanquàm primâ causâ prædeterminari debeat, et applicari ipsius potentia, quoties ad actum accedere debet, seu saltem necessaria est Dei præmotio, quâ homo tanquàm causa secunda omnes et singulas actiones suas peragat. Ergo. Resp. ad primum : Vel nego vel distinguo: Sensus intimus nos decipere potest in iis quæ sunt sensûs intimi objectum et de quibus ipse apertè testatur, nego; in cæteris, transeat vel concedo. Ostendunt enim philosophi nunquàm sensum intimum in iis de quibus apertè testatur et ejus objectum sunt, decipere nos posse (1): si quæ sint, in quibus videmur decipi, non sunt ejusdem intimi sensûs objecta, cujusmodi esset existere nos ab alio, conservari, etc. Ad secundum, nego paritatem, nunquàm enim vel acus magnetica aut lapis quæ in dictâ hypothesi pucarent se liberè moveri, possent propriæ libertatis demonstrationem exhibere cessando à motu: contra verò homo non solùm sentit dùm movetur se liverè moveri, sed sentit præterea se actu habere potestatem ad oppositum atque ad diversa, et cuilibet à se petenti demonstrationem suæ libertatis illicò eam exhibet exsiliendo, consistendo, motum cohibendo vel accelerando, prout ipsi libet. Ad tertium, dist: Prædeterminari aut prævomeri debet homo à Deo tanquàm causâ primâ, quatenùs indiget conservatione illius activæ facultatis, quam per creationem ipsi communicavit, concedo; quatenùs homo ad actus singulos debeat præmoveri aut prædeterminari, nego. Nempe eâ ratione, quâ homo aut alia creatura quælibet propriam existentiam cum facultatibus, quas uniuscujusque natura exposcit, à Deo per creationem accepit, eâdem ratione illarum à Deo conservationem habet per continuationem, seu extensionem illius divinæ voluntatis actus, quo primùm conditus est. Actus iste divinæ voluntatis, qui se porrigit ad totam conservationis periodum, dicitur perpetua creatio, non eo sensu analysi; ; quæ enim, utipse aiebat, ad hanc de libertate quæstionem pertinere possunt mentis nostræ operationes ad has quatuor potissimùm revocantur: percipere, judicare, velle, agere. Jam verò ex nullâ harum oriri potest electio. Mens enim necessariò percipit, judicat porrò prout percipit; vult prout judicat; agit prout vult; nullus igitur electioni locus. Verùm ex iis, quæ attulimus constat, falsas esse ejusmodi assumptiones. Nam nec mens necessariò percipit, prout expositum est, nec necessariò judicat prout percipit, uti ostendimus; judicium enim juxta sanam philosophiam est mentis operatio distincta à merâ perceptione; nec sæpè vult prout judicat; quòd si agit prout vult, ideò est, quia hoc includit ipsum exercitium libertatis; implicat verò eodem tempore velle et non velle agere, idem enim simul esset et non esset. (1) Conf. Storchenau Logic. § 168, seqq. quòd Deus reipsà continuè ac singulis veluti momentis eum de novo creet; sie impulsus ille, quem Deus homini primum indidit ad felicitatem in genere, et quâ homo movetur ad eligenda particularia media, quæ ad eam conducunt, debet à Deo conservari, ut possit vires suas exercere, dicitur continua præmotio, et, si placet, prædeterminatio (1). In hoc profectò nihil intercedit, quo humana libertas lædi vel minimùm possit, quod facilè cuiquam patet (2). Difficultates, quæ peti solent vel ex divinâ præscientia, vel ex divinæ gratiæ efficacià partim in tract. de Deo disjecta sunt (3) partim disjicientur in tractatu de Gratia. CAPUT VI. DE FUTURA HOMINIS VITA. Brevi dilabitur præsens hæc vita, quæ data homini est, ut serviat Deo conditori suo. E matris sinu ad tumuli obscuritatem præcipiti ruimus cursu: Omnes enim morimur, ut sapiens illa Thecuites aiebat, et quasi aquæ delabimur in terram, quæ non rever‹ tuntur (4) › .At ad itineris nostri metam pro meritis, quæ nosmet nobis comparavimus, altera nos vita manet. Fieri autem potest, ut homo ex hâc vitâ decedens beatitudinem, ad quam conditus est, statim assequatur; vel ad tempus ab ipsâ arceatur, donec scilicet à levibus, quibus hinc coinquinatus sordibus migravit, purgetur, aut debitas aliunde pœnas persolvat; vel etiam, ob nefaria scelera, queis sese obstrinxit, non solùm ab ea penitùs excludatur, verùm etiam gravioribus addicatur suppliciis; vel denique in perpetuum ob originalem noxam, quà inexpiatus supremum diem obiit, ab eâdem beatitudine in perpetuum abjiciatur. De hâc proinde supernaturali felicitate, quæ in intuitivà Dei visione ac fruitione posita est; de purgatorio et inferno, de statu decedentium sine baptismate disserendum ex ordine superest, quæ totidem distinctis articulis prosequemur. ARTICULUS PRIMUS. De supernaturali hominis beatitudine. Beatitudo, quæ etiam summum bonum ac ultimus finis dicitur, quamque et probi et pravi homines vehementer appetunt (5) definitur in genere à Boetio (1) Ita S. Th. 1, 2. q. 9, a. 6 ad 3, his verbis : Deus movet voluntatem hominis, sicut universalis motor ad universale objectum voluntatis, quod est bonum et sine hâc universali motione homo non potest aliquid velle. Sed homo per rationem determinat se ad volendum hoc vel illud : quod est verè bonum, vel apparens bonum. › (2) Conf. Fortunatum à Brixia Or. Min. ref. Metaphys.p.3, sect. 3, § 60, seqq., ubi luculenter hoc argumentum evolvit. Conf. etiam Gerdilium Saggio d'instruz. teolog. De Deo creatore. De mundo. Hinc ipse Tullius quæst. Tusc. 1. 1, c. 23 aiebat: Sentit animus semoveri; quod cùm sentit, illud unà sentit se vi suâ.non alienâ moveri. › (3) P. 3, c. 1, n. 392, seqq. (4) 2 Reg. 14, 14. (5) Conf. S. August. serm. 1 in Ps. 118, n. 1, ubi præclarè scribit: Si vis esse beatus, esto immaculatus. Illud enim omnes, hoc autem pauci volunt, sine que non pervenitur ad illud quod omnes volunt.... Beatum quippe esse tam magnum est bonum, ut hoc status omnium bonorum congregatione perfectus (1), et à S. Augustino: Bonorum omnium summa et cumulus (2) à scholasticis passim definiri solet: Summum bonum appetitùs rationalis adæquatè satiativum (3). Ea autem vel est objectiva, vel formalis. Objectiva est res ipsa, cujus possessione efficimur beati; formalis est actus ipse, quo beatitate ipsâ utimur ac fruimur, seu ipsa hujus rei possessio et fruitio (4). Magna olim inter philosophos de beatitudine objectivă exarsit contentio: quare in diversas ipsi abière sententias, quas Lactantius enumerat (5). Marcus Varro apud S. Augustinum ostendit sectas philosophorum de summo bono ita posse permisceri, ut ex eâ permixtione bis centum octoginta octo sententiæ seu placita existant, non quæ aliquando fuerint, sed quæ esse potuerint (6). Divinâ postmodùm revelatione affulgente, nullum dubium superest, solum Deum in quocumque providentiæ ordine objectum esse essentialis beatitudinis intelligentis naturæ, quatenùs ab eâdem possidetur per ultimam ac perfectissimam actualem facultatum operationem. Hæc verò perfectissima operatio tribus potissimùm actibus continetur, visionis nempe, amoris et gaudii (7). Hæc, quæ de beatitudine diximus, tum naturali tum supernaturali ad utriusque rationem conveniunt. Beatitudo enim naturalis, quamvis in se perfecta, relatè tamen ad supernaturalem imperfecta est, ac ejusmodi nomine vix digna, utpote quæ in solà visione seu potiùs cognitione abstractivă consistit, quæ compararı potest per creaturas, atque in amore et gaudio naturali, quæ inde dimanant. Contra verò supernaturalis et boni velint et mali. Nec mirum est, quòd boni propterea sunt boni; sed illud est mirum, quòd etiam mali propterea sunt mali, ut sint beati. › (1) Lib. 3 de Consolat. philos. pros. 2. (2) Enarr. in ps. 2 n. 11. (3) Conf. Suarez tract. de ultimo fine et beat. disp. 15, sect. 1. (4) Ex quibus patet beatitudinem ex duobus conflari, tum nempe re extrinsecâ, in quà consistit summum bonum, et ejusdem boni possessione, seu unione, quà nobis conjungitur; nisi enim objectum beatitudinis nobis uniatur, et nos quodammodò afficiat, beati nec esse nec dici possumus. Conf. Less. de summo Bono 1. 1, c. 1. (5) Lib. 3 Divin. instit. c. 8, ubi decem recenset sententias cum suis auctoribus. (6) L. 19 de Civ. c. 1, n. 2, ubi quomodò illa permixtio facienda sit, et quibus differentiis additis tantus sententiarum numerus emergat, ostendit clarissimè. Conf. Suarez de Beat. in comm. disp. 5 sect. 1, less. 1. c., c. 3. (7) Conf. Suarez 1. c. disp. 6, sect. 2, n. 10, 1.1, et sect. 3, et Less. op. c. 12 c. 1, seqq., præsertim verò c. 6, ubi inquirit, quis borum actuum in beatitudine sit potior, visio, an amor, an gaudium, ostenditque quemlibet eorum sub peculiari respectu sibi primatum vindicare. Visio quatenùs est perfectio physica, et reliquorum radix et fundamentum; amor primum obtinet locum, quatenùs Deum respicit ejusque bonum; gaudium scu fruitio primas obtinet, quatents bonum hominis spectatur. Dantes præclarè (Parad.. cant. 30 v. 40) has diversas sententias componit illis versibus: Luce intellectual piena d'amore. Amor di vero ben pien di lenzia. in clarà atque intuitivâ ipsius Dei visione seu cognitione (1) sita est, ex quâ amor pariter supernaturalis et supernaturale gaudium profluunt. Nobis de postremâ hâc tantùm disserere in animo est, atque ut dogmaticos theologos decet, posthabitis scholasticis inquisitionibus, quæ fidei dogmata minimè attingunt (2). Cùm igitur Deus intuitivè visus sit object:im supernaturalis beatitudinis, ad quam tendimus, quatuor podissimum sunt à nobis constabilienda, quæ totidem fidei nostræ articulos constituunt. Ac 1o quidem beatos superno lumine illustratos Deum ipsum immediatè ac intuitivè videre; 2° nec tamen ipsum comprehendere; 3' pro diverso meritorum gradu Deum eosdem inaquali modo videre; 4 demùm divinam hanc beatificam visionem ad futuram usque corporum nostrorum resurrectionem minime esse differendam. PROPOSITIO PRIMA.—Beati in patriâ supernaturaliter De essentiam intuitivè vident. Hunc fidei articulum definivit concil. Florentinum, quod sess. 26, in decreto unionis statuit animas perfecte puras in cœlum mox recipi, et intueri clarè ipsum Deum trinum et unum sicuti est (3); quod priùs præstiterat Benedictus XII (4). Dixi in propositione cnuntiatâ supernaturaliter, ut sic excluderem errorem Beguardorum et Beguinarum docentium scc. 14, naturaliter Deum ab intellectu creato videri posse, et animam non indigere lumine gloriæ ipsam elevante ad videndum Deum, ut refertur in Clementinâ Ad nostrum de hæreticis (5). Beguardis præiverant in noc errore Eunomiani, qui, teste Theodoreto, non solùm Deum naturali virtute ac perspicuè videri, sed comprehendi posse ab humano intellectu incredibili audacià autucârunt (6). Adstruitur verò thesis adversùs Palamitas contendentes Deum à beatis minimè videri, prout in sc est, seu in suâ essentiâ, nec supernaturaliter, sed tantùm abstractivè (7). Recentiores Armeni schi.. (1) Dixi seu cognitione, exploratum enim est nomen visionis hic sumi in sensu translato pro cognitione, quam per intellectum adipiscimur. (2) De his quæstionibus consuli possunt inter cæteros Suarez et Less. op. cit. (3) Conf. Acta Conc. Harduini t. 9, col. 986. In extrav. Benedictus Deus apud Raynaldum ad aun. 1334. (5) Cor. Coll. cor.c. Labb. tom. 11, pag. 2, col. 1566. (6) Lib. 4 Hæret. fab. c. 3, ubi refert Eunomium ausum esse dicere se nihil ex rebus divinis ignorare, sed ipsam Dei essentiam exactè se nôsse, eamdemque de Deo notitiam habere, quam Deus habet de • se ipso, ο ὡς οὐδὲν τῶν θείων ἡγνόησεν, ἀλλὰ καὶ αὐτὴν ἀκριβῶς ἐπίσταται τοῦ θεοῦ τὴν οὐσίαν, καὶ τὴν αὐτὴν ἔχει περὶ τοῦ Θεοῦ γνῶσιν, ἣν αὐτὸς ἔχει περὶ ἑαυτοῦ ὁ Θεός. Εadem scribit S. Epiphan. hær. 76, p. 989, ed. Pet. (7) Hujus erroris apud Græcos schismaticos vindex el propugnator acerrimus exstitit Gregorius Palamus novæ illius factionis coryphæus, quæ Palamitarum nomen ab ipso nacta est. Inter stultiora Palamitarum placita illud erat, quòd affirmabant lucem quamdam esse increatam, et oculis conspiciendam velut manantem ex Deo fulgorem, qualem in Thabore viderunt apostoli; cujus adspectu gaudent beati in cœlo: in eoque spectaculo velut in summâ felicitate acquiescant: quòd natura ipsa Dei, qualis in se est, à ne smatici, teste Radulpho archiepiscopo Armachano, eumdem errorem amplexi sunt (1). Sic porrò catholicum dognia ex Scripturis in primis ostendimus. Christus, Matth. 18, 10, disertè inquit: Angeli eorum in cælis semper vident faciem Patris mei, qui in cœlis est. Quemadmodùm autem angelos videre Deum inde constat, sic de hominibus idem est consequens ex eo, quòd Matth. 22, 30, de iisdem affirmet ipsemet Christus: Erunt sicut angeli Dei in cœlo, seu, ut Luc. 20, 36, apertiùs adhuc dicitur: quales angelis sunt. Videbunt igitur et ipsi faciem Dei. Hoc pariter palam confirmat Apostolus, dùm ait : Videmus nunc per speculum in ænigmate; tunc autem facie ad faciem. Nune cognosco ex parte; tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum. Quod de perfectâ cognitione et manifesta dici patet, quùm illi ea opponatur, quæ est adumbrata et per ænigmata alienamque speciem objicitur. Sic illud Joannis evidentissimè hoc declarat. Scimus quia cùm apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbi mus eum, sicut?: est. Porrò nisi Dei essentiam ac natu ram clarè et manifestè intueamur, non eum videbimus sicuti est. Ergo. Idem dogma constanter Patres tradiderunt, quos longo agmine profert Petavius. Nos unum vel alterum ex Græcis ac Latinis laudabimus, ne in hâc re, quæ non ampliùs in controversiam cadit, longiores simus. S. Irenæus itaque : « Quemadmodùm, ‹ inquit, videntes lumen intra lumen sunt, et claritatem ejus percipiunt, sic et qui vident Deum, intra Deum sunt, percipientes ejus claritatem. Vivificat ‹ autem eos claritas; percipiunt ergo vitam, qui vident ‹ Deum. › S. autem Cyprianus: « Quæ erit gloria, > clamat,et quanta lætitia admitti ut Deum videas (2) » ! His adjicimus S. Augustinum, qui: Homo, inquit, ex Dei faciem videre non potest. Angeli autem etiam ‹ minimorum in Ecclesia semper vident facicm Dei; et nunc in speculo videmus et in ænigmate, tunc mine conspici possit. At enim quod Palamitarum stuporem magis magisque ostendit, illud est, quod effutiebant, se ad certum corporis habitum conformatos mirifica quædam cernere. Cùm enim ad pectus, vel umbilicum caput ac mentum admovissent, et oculos contorsissent, suppresso spiritu, mirabilem se lucem intueri, et inexplebili voluntate affici dicebant; imò affirmabant lumen istud conspiciendum etiam oculis corporeis verum illud esse lumen, quo Deus induitur. Conf. Petav. de Deo lib. 1, capp. 12 et 13, tum lib. 7, c. 7, § 8, ubi ejusmodi Palamitas acerrimè vellicat. Hujus erroris nebula veluti tinctum sese exbibet, nempe quoad lucem illam Thaboriticam, de quà paulò ante, vel ipse Leo Allatius in op. de Eccles. occid. et orient. perpet. consens. lib. 2, c. 17, 837, edit. Colon. agripp. 1648. Cùmque ob id laudatus fuisset à Beausobre, Hist. crit. de Manich. liv. 3, ch. 1, p. 470, vehementius propterea vapulat à Trevoltiensibus an. 1736, art. 1, p. 14, his verbis: ‹ Léon Allatius, Grec, de cette espèce de prétendus savants qui ont beaucoup lu et n'ont jamais su lire. Admirafeur des Grecs modernes, Allatius, sans principes de philosophie ni de théologie, etc., quæ nimis fortasse acerbe dicta mihi videntur, habita præsertim ratione hominis, qui se ab schismate ad unitatem Ecclesiæ catholicæ recepit, et multigena eruditione excelluit. (1) Lib. 14, De quæstionibus Armen., c. 1. (2) Ep. 56, ed Maur. col. |