quoquam misi; et, si quos equites decedentes 32 nactus sum, supplicio affeci. Quarum rerum fructum satis magnum republicâ salvâ tulisse me putabo. Sed respublica si me satis novisset, et major pars senatus, majores ex me fructus tulisset. Epistolam, quam Balbo, quum etiamnunc in provinciâ esset, scripsi, legendam tibi misi : etiam prætextam 33, si voles legere, Gallum Cornelium 3 familiarem meum, poscito. VI Idus Junias. Cordubâ.

[From the Governor of Spain, who details the atrocities of his quæstor, Balbus. This person was nephew of C. Balbus, a citizen of Gades, on whose behalf Cicero made an oration, still extant.]

32❝When I caught any deserting."

33 The play, mentioned before.

34 A celebrated Roman poet; a friend of Virgil's See Lempriere.

[The two following Letters conclude this Selection. The first is addressed by Sulpicius, an intimate friend, to Cicero, after the bereavement he had suffered by his only daughter, Tullia's, death. The Second is from Cicero to his friend Titius, who had lost his son, in the flower of his age.

They both contain, couched in the most beautiful language, the best sources of consolation which the heathen moralists possessed, when in circumstances of acute grief, occasioned by the death of dear relatives or friends.]

LXXIV.

(AD DIV. IV. 5.)

Scr. Athenis, Mense Aprili, A. U. C. 708.

SER. SULPICIUS M. T. CICERONI, S. D.

POSTEA quam mihi renuntiatum est de obitu Tulliæ, filiæ tuæ, sane quam pro eo, ac debui, graviter moles teque tuli, communemque eam calamitatem existimavi; qui, si istic affuissem, neque tibi_defuissem, coramque meum dolorem tibi declarassem. Etsi genus hoc consolationis miserum atque acerbum est: propterea quod per quos confieri debet, propinqui ac familiares, ipsi pari molestiâ afficiuntur, neque sine lacrimis multis id conari possunt; ut magis ipsi videantur aliorum consolatione indigere, quam aliis posse suum officium præstare: tamen quæ in præsentiâ in mentem mihi venerunt, decrevi brevi ad te perscribere; non quo ea te fugere existimem; sed quod forsitan dolore impeditus minus ea perspicias.

Quid est, quod tanto opere te commoveat tuus dolor intestinus? cogita, quem ad modum adhuc fortuna nobiscum egerit; ea nobis erepta esse, quæ hominibus non minus, quam liberi, cara esse debent; patriam, honestatem, dignitatem, honores omnes. Hoc uno incommodo addito, quid ad dolorem adjungi potuit? aut qui non illis rebus exercitatus animus callere jam debet, atque omnia minoris æstimare? An illius vicem, credo, doles? Quoties in eam cogitationem necesse est tu veneris, (et nos sæpe incidimus,) hisce temporibus non pessime cum

L

eis actum esse, quibus sine dolore licitum est mortem cum vitâ commutare? Quid autem fuit, quod illam hoc tempore ad vivendum magno opere invitare posset? quæ res? quæ spes? quod animi solatium? Út cum aliquo adolescente primario conjuncta ætatem gereret ? Licitum est tibi, credo, pro tuâ dignitate ex hâc juventute generum diligere, cujus fidei liberos tuos te tuto committere putares. An ut ea liberos ex sese pareret, quos quum florentes videret, lætaretur? qui rem a parente traditam per se tenere possent ? honores ordinatim petituri essent in republicâ, in amicorum negotiis libertate suâ uterentur? Quid horum fuit, quod non prius, quam datum esset, ademptum sit? At vero malum est liberos amittere. Malum, nisi pejus sit, hæc sufferre et perpeti.

Quæ res mihi non mediocrem consolationem attulerit, volo tibi commemorare, si forte eadem res tibi minuere dolorem possit. Ex Asiâ rediens, quum ab Æginâ Megaram versus navigarem, cœpi regiones circumcirca prospicere. Post me erat Ægina; ante, Megara; dextrâ, Piraeus; sinistrâ, Corinthus; quæ oppida quodam tempore florentissima fuerunt, nunc prostrata ac diruta ante oculos jacent. Copi egomet mecum sic cogitare : Hem! nos homunculi indignamur, si quis nostrum interiit, aut occisus est, quorum vita brevior esse debet, quum uno loco tot oppidorum cadavera projecta jaceant? Visne tu te, Servi, cohibere, et meminisse, hominem te esse natum? Crede mihi, cogitatione eâ non mediocriter sum confirmatus. Hoc idem, si tibi videtur, fac ante oculos tibi proponas. Modò uno tempore tot viri claris simi interierunt; de imperio præterea tanta diminutio facta est; omnes provinciæ conquassatæ sunt; in unius mulierculæ animulâ si jactura facta est, tanto opere commoveris? quæ si hoc tempore non diem suum obisset, paucis post annis tamen ei moriendum fuit; quoniam homo nata fuerat.

Et jam tu ab hisce, rebus animum ac cogitationem tuam avoca, atque ea potius reminiscere, quæ digna tuâ personâ sunt: illam, quamdiu ei opus fuerit, vixisse; unà cum republicâ fuisse; te patrem suum, prætorem, consulem, augurem vidisse; adolescentibus primariis

nuptam fuisse; omnibus bonis prope perfunctam fuisse ; quum respublica occideret, vitâ excessisse. Quid est, quod tu, aut illa cum fortunâ hoc nomine queri possitis? Denique noli oblivisci, te Ciceronem esse, et eum, qui aliis consuêris præcipere et dare consilium: neque imitare malos medicos, qui in alienis morbis profitentur tenere se medicinæ scientiam, ipsi se curare non possunt; sed potius, quæ aliis præcipere soles, tute tibi subjice, atque apud animum propone. Nullus dolor est, quem non longinquitas temporis minuat ac molliat. Hoc te exspectare tempus, ac non ei rei sapientia tua te occurrere tibi turpe est. Quod si quis inferis sensus est; qui illius in te amor fuit, pietasque in omnes suos, hoc certe illa te facile non vult. Da hoc illi mortuæ, da cæteris amicis ac familiaribus, qui tuo dolore morent, da patriæ, ut, si quâ in re opus sit, operâ et consilio tuo uti possit. Denique, quoniam in eam fortunam devenimus, ut etiam huic rei nobis serviendum sit; noli committere, ut quisquam te putet non tam filiam, quam reipublicæ tempora et aliorum victoriam lugere. Plura me ad te de hâc re scribere pudet, ne videar prudentiæ tuæ diffidere. Quare, si hoc unum proposuero, finem faciam scribendi. mus aliquoties secundam pulcherrime te ferre fortunam, magnamque ex eâ re te laudem apisci: fac aliquando intelligamus, adversam æque te posse ferre, neque id majus, quam debeat, tibi onus videri; ne ex omnibus virtutibus hæc una tibi videatur deesse.

Vidi

Quod ad me attinet, quum te tranquilliorem animo esse cognôro, de iis rebus, quæ hic geruntur, quem admodumque se provincia habeat, certiorem faciam. Vale.

LXXV

(AD DIV. V. 16.)

Scripta fortasse A. U. C. 706.

M. T. CICERO, S. D. TITIO.

ETSI unus ex omnibus minime sum ad te consolandum accommodatus, quod tantum ex tuis molestiis cepi

doloris, ut consolatione ipse egerem: tamen, quum longius a summi luctus acerbitate meus abesset dolor, quam tuus, statui nostræ necessitudinis esse, meæque in te benevolentiæ, non tacere tanto in tuo morore tamdiu, sed adhibere aliquam modicam consolationem, quæ levare dolorem tuum posset, si minus sanare potuisset. Est autem consolatio pervulgata quidem illa maxime, quam semper in ore atque in animo habere debemus, homines nos ut esse meminerimus, eâ lege natos, ut omnibus telis fortunæ proposita sit vita nostra ; neque esse recusandum, quo minus eâ, quâ nati sumus, conditione vivamus ; neve tam graviter eos casus feramus, quos nullo consilio vitare possimus; eventisque aliorum memoriâ repetendis, nihil accidisse nobis novi cogitemus. Neque hæ, neque cæteræ consolationes, quæ sunt a sapientissimis viris usurpatæ, memoriæque literis proditæ, tantum videntur proficere debere, quantum status ipse nostræ civitatis, et hæc prolatio temporum perditorum; quum beatissimi sint, qui liberos non susceperunt; minus autem miseri, qui his temporibus amiserunt, quam si eosdem bonâ, aut denique aliquâ republicâ perdidissent. Quod si tuum te desiderium movet, aut si tuarum rerum cogitatione mores; non facile exhauriri tibi istum dolorem posse universum puto. Sin illa te res cruciat, quæ magis amoris est, ut eorum, qui occiderunt, miserias lugeas: ut ea non dicam, quæ sæpissime et legi, et audivi, nihil mali esse in morte, in quâ si resideat sensus, immortalitas illa potius, quam mors ducenda sit; sin sit amissus, nulla videri miseria debeat, quæ non sentiatur: hoc tamen non dubitans confirmare possum, ea misceri, parari, impendere reipublicæ, quæ qui reliquerit, nullo modo mihi quidem deceptus esse videatur. Quid est enim jam non modo pudori, probitati, virtuti, rectis studiis, bonis artibus, sed omnino libertati ac saluti loci? non mehercule quemquam audivi hoc gravissimo et pestilentissimo anno, adolescentulum aut puerum mortuum, qui mihi non a diis immortalibus ereptus ex his miseriis, atque ex iniquissimâ conditione vitæ videretur. Quare, si tibi unum hoc detrahi potest, ne quid iis, quos amasti, mali putes contigisse; permultum erit ex morore tuo diminutum.