DARLLEN A A SIARAD.

RHAN I.

DIWYLLIAD Y
Y LLAIS.

1.-Rbagdraetb.

R elfen gyntaf i hawlio diwylliant yn y gelfyddyd o ddarllen a siarad yw y llais. Y dull goreu i ddiwyllio y llais dynol ydyw y dull a bair iddo fod yn wasanaethgar i'w berchenog, fel cyfrwng i drosglwyddo syniadau a theimladau i ereill,

mewn modd effeithiol a phriodol, heb niweidio y meddyliau na'r lleisiwr. Mae yn bosibl i lais drosi meddyliau yn eglur i'r gwrandawyr, heb drosi y teimlad yn gywir ac effeithiol, ac y mae yn bosibl i'r ddau fod yn berffaith, ac i'r lleisiwr ddyoddef poen a gofid wrth y cyfryw waith. Er engraifft, medr datganwr neu bregethwr wneyd eu gwaith yn gymeradwy ac effeithiol, ond yn boenus iddynt eu hunain; tra y mae yn bosibl, o'r tu arall, i'r cyfryw leiswyr fwynhau eu cyflawniadau eu hunain, ac ar yr un adeg ddolurio teimladau y chwaethus a'r craff, a Ilofruddio y syniadau yr amcanant eu cyflwyno i'r gwrandawyr.

Llais diwylliedig ydyw y llais a wasanaetha yn gyfrwng priodol i drosglwyddo syniadau amrywiol, gyda naturioldeb gweddus iddynt. Nis gellir gosod mewn argraff nac ysgrif

unrhyw "ddull" ag a effeithia ddiwylliant yn mhob llais, canys y mae amrywiol fathau o leisiau, megys ag y mae amrywiol fathau o gyrff, &c. Ac y mae rhagor rhwng llais a llais yn null ei ddiwylliant. Y mae ugeiniau o draethodau a llyfrau ar y pwnc hwn; ond nid oes eto lyfr wedi ei gyhoeddi a gyrhaedda bob anghen. Mae profiad pob athraw yn dyst o hyn. Ychydig yw nifer yr hyn a gyhoeddwyd yn Gymraeg ar y mater. "Gramadeg Areithyddiaeth Thomas," "Llyfr y Llais" (Llwyfo), a "Llyfr George a'r Llew," ydynt y pethau goreu a welsom yn Gymraeg; ond maent yn syrthio yn fyr-ydynt, yn mhell iawn o fyr-fel gwersi ymarferol ar y pwnc.

Amcanwn y llyfr hwn i fod yn wasanaethus i'r Cymro na fedr astudio ieithoedd ereill. Pwy bynag all ddeall Saesoneg, Ffrancaeg, &c., medr gael mwy ar y pwnc nag a allwn gynyg iddo yma; eto bwriadwn iddo allu cael yma rai pethau na all gael yn unrhyw le arall yn y byd, sef barnau athrawon enwog, na chyhoeddwyd erioed o'r blaen, a phrofiad yr awdwr fel myfyriwr ac athraw.

2.-Beth yw Llais?

Llais yw y swn a gynyrchir yn y geg yn rhan uchaf y wynt-bib, trwy gryniad cyflym ymylon dau ddarn o bilen neu groen, yn ymestyn yn groes dros y wynt-bib o'r tu blaen tuag yn ol, ac ychydig i waered. Mae gofod hirgrwn rhwng y ddau rwymyn hyn, trwy yr hwn y llifa yr awyr o'r ysgyfaint, ac wrth ddianc allan trwy y gofod cyfyng hwn dirgryna ymylon y pilenau, yr hyn a gynyrcha y swn a elwir Ilais. Yn ystod anadliad cyffredin, mae y pileni hyn yn mhell oddiwrth eu gilydd, yn y tu ol, trwy drefniant doeth natur, fel y galluogir dyn i anadlu yn ddi-swn, a symudant ychydig yn mhellach oddiwrth eu gilydd yn ystod y mewn-anadliad nag yn ystod yr allan-anadliad. Fel rheol, wrth fyned allan y mae yr awyr yn cynyrchu llais; ond gellir cynyrchu swn drwy y mewn-anadliad, trwy ymdrech a diwylliant, fel y gwneir gan fol-lefarwyr (ventriloquists); ond y mae y sain yn arw ac anfelodaidd, yn gymaint felly fel y gelwir y gwaith yn fol-lefariad, neu "llais y bol."