¶ Ad fextum dicendum, quòd, fecundum Aug. in lib. de pœnitentia, conftat 10 Deo multum difplicere peccata, qui fem per præftò eft ea destruere, ne folvatur,quod creavit, nec corrumpatur, quod amuvit, 1. per defperationem, confcientia peccati mortalis gravat, quantumcumq;etiam fe contritos exifti ment, habita copia confefforis, neceffariò præmittendam effe confeffionem, facramentalem Si quis autem contrarium docere, prædicare, vel pertina citer afferere, fen etiam publicè disputando defendere præfumpferit, eo i pfo excommunicatus exiftat. Hæc ibi. Ex his enim fimul junctis patet, quòd non tantùm poteft, fed etiam debet iterari pœnitentiæ facramentu:& quod excommunicatus eft dicens contrarium, Cæterùm contra Novarianos", de quibus loquitur tex, corp. vide fecundam fecundæ articulorum numero 22, cum Elucid.& Veritates aureas fuper totam legem veterem, Genef.45.com cl. prima, & cap. quarto, concl. 17. item Numer.15. concluf.fecunda. item Deuter. 10. concl. 1. De gratia quoque, quòd poffit amitti, ut dicit text. ibid. vide i.q.23.01.01.82.0.4. Eluc.Item 1.2, arnum.356.619. cũ Elucid, Et Veritates aureas prædictas, Nume, 13. conc. 4. Secundò vides, &c.

OCTUAGESIMA QUINT A.

*De facramento pænitentiæ, fecundum quòd eft virtus, in fex articulos divifa.

EIN DE Confiderandum eft de pœnitentia, fecundum quòd eft virtus.

A ET CIRCA hoc quæruntur sex. ¶ Primò. Utrum pœnitentia fit virtus.

60

70

mitentia univerfis ho- Ad fecundum dicendum, quòd pœni-
minibus, qui fe mortali tentia, fecundum quòd eft paflio,non eft
aliquo peccato inquinaf-
*In corp.a, fent, quovis tempore ad Virtus, ut dictum eft, *fic autem habet
gratiam, & juftitiam corporalem tranfmutationem adjuncta:
affequendam neceffaria, eft tamen virtus, fecundum quòd habet
allis etiam, qui Baptif ex parte voluntatis electionem rectam
mifacramento ablui pe-
siviffent, ut, perverfita, quod tamen magis poteft dici de penité-
te rejecta,& eliminata, tia, quàm de verecundia; nam verecun-
santam Dei offenfionem dia refpicit turpe factum, ut præfens, pro
animi dolore detesta quo timet confundi; pœnitentia verò
rentur. Unde Propheta ut præteritum. Eft autem contra perfe-
ait Convertimini, &tionem virtutis, quòd aliquis in præsen-
agite pænitentiam ab o
mnibus iniquitatibus ti habeat turpe factum, de quo oporteat
veftris, & non erit vo- eum verecundari; non eft autem contra
bis in ruinam iniquitas.

cum peccati odio, & pio

Hæc ibi. Ex quibus patet, quòd Concilium penitentiam dicit effe vir

IA
N corpore duo. Primò, fuppofito, quòd pœnitere fit de aliquo à fe priùs
facto dolere,affignat diftinctionem de dolore, vel triftitia, &juxta primi

D.Alb. 4.f.d. 14.9,ar. 4.
Scot.4.f.d.14. q.2, ar.2.

4.dift.14.4 SUPER QU. LXXXV.

24.1.9.2.
3.04.

ART. II.

ONCL. Neceffe eft

Concr

ponere, quòd pœnitentia eft fpecialis vir

tus.

perfectionem virtutis, quòd aliquis priùs tutem dùm dicit ipfam
commiferit turpia facta, de quibus opor- effe peccati odium, ani
teat,eum pœnitere,cùm ex vitiofo fiat ali- deteftantem offenfam
ali-mique pium dolorem
quis virtuofus.
Dei: atque facientem
¶ Ad tertium dicendum, quòd dolere quòd iniquitas non fit
deco, quod priùs factum eft, cum in- nobis in ruinam, Uni-
verfa fiquidem hæc, que
tentione conandi ad hoc, quòd factum funt quædam defcripue
non fuerit, effet ftultum, Hoc autem poenitentiæ, important
electionem quandam,&

ARTICULUS SECUNDUS.

Utrum pœnitentia fit fpecialis virtus.

D SECUNDUM fic proce- 20 ad deftructionem peccati præteriti, in-
ditur. Videtur, quòd pe- quantum eft Dei offenfa, quod non per-
nitentia non fit fpecialis tinet ad rationem alterius virtutis: unde
virtus. Ejufdem enim ra- neceffe eft ponere, quòd pænitentia eft fpe-
tionis videtur effe gaudere
cialis virtus.
de bonis priùs actis, & dolere de malis
TPROB. Quia in po perpetratis: fed gaudium de bono priùs
nitentia invenitur fpe.
cialis ratio actus lauda- facto non eft fpecialis virtus, fed eft qui-
bilis, f. operari ad de- dam affectus laudabilis ex charitate pro-
structionem peccati pre- veniens, ut patet per Aug.* 14.de Civitate
*li.14.6.7. teriti inquantum eft
ame,to. 5. Dei offenfa, ut manife- Dei.unde & Apoftolus primę ad Corinth.
ftè patet, & ibi neceffe 13. dicit, quòd charitas non gaudet fuper
eft ponere fpecialem iniquitate, congaudet autem veritati.ergo
habitum virtutis, ubi pari ratione nec penitentia, quæ eft do-
occurrit fpecialis actus for de peccatis præteritis,eft fpecialis vir-
co, quòd fpecies habi- tus, fed eft quidam affectus ex charitate
tuum diftinguuntur fe- proveniens.

alicujus dignitatis mudialis confequendæ, vel propter alium refpectu, & non propter hoc quòd eft offenfa Dei, ut ait defcriptio, non funt veri poenitentes. Ergo neque dolentes de peccato, ut offenfa Dei eft, ejufque deftructionem fine LAD PRIMUMergo dicendum, quòd fedulò operantes, à charitate derivatur aliquis actus duplirioth fecit, non funt vefpe veniæ, ut Judas Scaciter: uno modo, ficut ab ea elicitus, & ri pœnitentes: quia in talis actus virtuofus non requirit aliam defcriptione ponebatur virtutem præter charitatem: ficut dilige ly cum pe venia. Ergo re bonum,gaudere de eo,& triftari de op- dic, quòd pœnitentia pofito. Alio modo aliquis actus à chari- non eft folùm de catetate procedit, quafi à charitate impera- ro non peccare; neque tus : & fic, quia ipfa imperat omni- folùm eft nova vita, cotra Lutherum, ideò in bus virtutibus (utpote ordinans eas ad Bulla Papæ Leonis X. finein fuum) a&us à charitate procedens damnatum Hæc omnia poteft etiam ad aliam fpecialem virtutem in textu virtualiter. pertinere. fi ergo in actu penitentis con- Specialis habet maseria fideretur fola difplicentia peccati præter- fpecialem. B. Vel mateiti, hoc immediatè ad charitatem perti- riam generalem fub ra tione fpeciali. §. Adeò, net, ficut & gaudere de bonis preteritis: quòd materia illa reali fed intentio operandi ad deletionem pec- ter erit generalis, fed cati preteriti requirit fpecialem virtutem formaliter erit fpecialis. fub charitate.

cudum fpecies actuum, ¶ 2. Prætereà. Quælibet virtus fpecialis 40
1.2.qu.54. ars.1. ad pri- habet materiam fpecialem, quia habitus
1.DE CONCLUS. diftinguuntur per actus, & actus per ab-
Penitentia, que eft dolor jecta: led penitentia non habet materiam
de peccatis præteritis.
non eft fpecialis virtus, fpecialem: funt enim ejus materia pec-
B. Si ipfa effet folùm cata præterita circa quamcumque mate-
dolor talis. §. Sic .n.fe- riam. ergo penitentia non est specialis
quitur ex præmiffis virtus.

Nam ejufdem rationis
eft, ut dicit major, gau-3. Prætereà. Nihil expellitur, nifi à
dere de bonis prius a- fuo contrario: fed penitentia expellit o-
etis, & dolere de malis mnia peccata. ergo contrariatur omni-
perpetratis : & gaudere bus peccatis.non ergo eft fpecialis virtus.
de bonis ipfis, ut dicit
minor, non eft fpecialis SED CONTRA eft, quòd de ea datur
virtus. Tunc nihil, &c. fpeciale legis præceptum, ut fuprà babi-
Non enim pœnitentia tum eft.
*q. præce.
eft fola difplicentia pec-
6.5.7 cati præteriti, fed fimul

RESPONDEO dicendum, quòd (fic
eit cum intentione ope- ut in fecunda parte habitum est *) fpecies
randi ad deletionem e- habituum diftinguuntur fecundum fpe-
1.3.4.54. jufdem peccati. Ut fic cies actuum: & ideò,ubi occurrit fpecia-
art. ad 1. completa ipfius defcri-
& 4.2. ptio fit hæc. Pœniten- lis actus laudabilis, ibi neceffe eft ponere
tia virtus eft difplicentia fpecialem habitum virtutis; manifeftum
peccati præteriti, prout eft autem, quòd in penitentia invenitur
eft offenfa Dei, intendes
operari ad deletionem fpecialis ratio actus laudabilis, f. operari

11. DE MAJORI

Et hoc maximè facit Ad fecundum dicendum, quòd peni- bationem prædicte mapro refponfione ad protentia habet quidem realiter generalem joris; quoniam diftinmateriam, inquantum refpicit omnia ctio habituum per apeccata: fed tamen fub ratione fpeciali, tus, & objecta attenditur magis penes formainquantum, fcilicet funt emendabilia per litatem actuum, & obactum hominis cooperantis Deo ad fuam jectorum, quàm penes juftificationem. realitatem ipforum,ut patet exercitatis in Philofophia. Tunc nihil, &c.Nam panitentia ha bet quidem realiter generalem, &c. ut in text. III. DE MAJORI. Nihil expellitur.&.Formaliter.§.Sic enim quelibet virtus fpecialis, pura humilitas, expellit habitum vitii oppofiti, puta fuperbiam. Tunc nihil, &c. Nam minor,

Ad tertium dicendum, quòd qualibet virtus fpecialis formaliter expellit habitum vitii oppofiti, ficut albedo expellit nigredinem ab eodem fubjecto: fed penitentia expellit omne peccatum effeativè,inquantum operatur ad deftructionem peccati, prout eft remiffibile ex divina gratia, homine cooperante. unde non fequitur, quòd fit virtus generalis.

COROLL. Ergo non omnes, qui dicunt, fe agere poenitentiam, agunt
pœnitentiam: fed illi foli, de quibus completa, quam dixit textus, defcri- 70
prio pœnitentiæ verificatur. Sicut ille folus eft homo: de quo hominis
definitio,non qualitercumque, fed completè verificatur. Ergo numquam
agunt pœnitentiam hæretici negantes opera: co, quòd de ipfis non verifi-
catur ly intendens operari,quod ponitur in defcriptione pænitentiæ. Ergo
neque illi agunt verè pœnitentiam, qui, quamvis in intellectu fuo non ne-
gent neceffitatem operum, tamen de facto nolunt, vel diffimulant ad dele-
tionem peccatorum fuorum operari, etiamfi adfit ipfis taliter operandi fa- `
cultas. Quod dico: quia, fi verè deeft talis facultas, tunc operari in voto
fufficit ad veram pœnitentiam. Ergo quodcumque bonum opus, five inte-
rius,ut meditatio paffionis Chrifti, mortis propriæ, judicii univerfalis, vel
particularis, &c. five exterius, ut eleemofyna corporalis, vel fpiritualis, je- 80
junium, oratio vocalis, &c. factum ad hunc finem,f. ad deletionem peccati
præteriti, quatenùs eft offenfa Dei, tale, inquam, opus computari poteft
pro pœnitentia: quoniam in defcriptione dicitur abfolutè ly operandi
nullo addito. Ergo neque dolentes de peccato præterito, & ad ejus dele-
tionem operantes, prout eft opprobriofum apud homines, vel impeditivū

non ftat in expulfione formali, fed tranfit ad expulfionem effectivam. Pa nitentia fiquidem expellit omne peccatum effective,&c, ut in text,

APPENDIX.

X articulo habes primò : quomodò per rationem oftendas, meritò efEfe infinuatum à fcripturis, quòd pœnitentia eft fpecialis virtus. Ut per hoc,quod dicitur Mat.4. Penitentiam agite. Ibi .n. patet, quòd de ea datur mandatum fpeciale. Correfpondere fiquidem folent mandata virtutibus ita,ut ad virtutes generales exercendas fufficiat dare mädata generalia, ad exercendú autem fpeciales requiratur fpeciale mandatum, utetiam apparet in humanis iegibus per quotidianã experientiam. Vide 2.2.q.58.a,&c.Ite per hoc, quod de homine,qui peccato fpeciali peccavit, dicitur Lev.s. agat Penitentia pro peccato,& offerat de gregibus agnum,five capram. Et fimiliter per multa capitula li Levitici, imponitur fpeciale quid pro pœnitentia diverforum fpecialium peccatorum correfpondenter. Ex ifton, exteriori facto, tanquam per figuram, oftenditur aliquod interius,fcilicet, quòd cordialis pœnitentia eft virtus fpecialis . Quod aute à factis antiquoru, tanquã à figuris,liceat argumentari validè ad aliquid interius, feu in novo requifitu:habes ex Concilio Hifpalèfi 2, prout refertur in Veritatibus aureis fuper

Utilitas Pro Bccl.S. Dei.

Quest.

totam legem veterem, Levi.8. concl.z. Item per hoc, quòd pœnitentia
fpecialiter defcribitur, Hierem.2. Scito,& vide, quia malum, & amarum
est reliquiffe te Dominum Deum tuum. Ecce dolor, feu difplicentia de
peccato præterito. Et Apocal, fecundo. Memor efto, unde excideris, &
age pænitentiam, & prima opera fac. Ecce intentio operandi ad deftructio-
nem peccati commiffi. Et facit Luc. tertio, facite fructus dignos peniten-
tie. Ecce idem: fecundum proportionem tamen correfpondentem ad
gravitatem peccati. Quod & clariùs habetur in Pfalm. 79. cibabis nos pa-

Nc

ne lachrymarum, & potum dabis nobis in lachrymis in menfura. Dixit ly
clariùs, propter lyin menfura: id, quod valde notandum eft in pœni-
tentia. Et Pfalm. 3. Revela Domino viam tuam; & Spera in eo. Ecce,
fpes veniæ confequendæ per mifericordiam Dei : in revelando ei, per pa
nitentiam interiorem viam noftram, illam fcilicet, de qua dicitur Ifa. 38.
Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine anima mea.
vides: quomodò ex iis benè penfatis, & applicatis doctrina hæc Angelica
viciffim declaretur, &c.

Commentaria Cardinalis Cajetani.
Icorpore refpondet quæfito affirmativè, &, pofito priùs fundamento
quodam, affignat majorem, ibi: & ideò,&c. Minorem, ibi: Manifeftum
eft autem, &c. conclufionem, ibi: unde neceffe eft, &c.

Num penitentia fit fpecialis virtus à cæteris fejuncta. Dubium occurrit magnum circa materiam hujus fecundi articuli, an poenitentia virtus fit verè, & propriè una fpecialis virtus diftincta à cæteris virtutibus. Et eft ratio dubii non fola varietas opinionum, fed Rat. Aut quoniam utrinque ratio urget. Nam, quòd fit una virtus diftincta ab apro parte liis, Auctoris ratio in litera concludit, dicens: operari ad deletionem pecaffirmat. cati præteriti, inquantum eft offenfa Dei, per quandam recompenfationem habet fpeciale ratione actus laudabilis non pertinentem ad ratione alterius virtutis:ergo penitentia,cui ifte actus attribuitur,eft fpecialis virtus.

Secundò

Etmihi quidem videtur, quòd non fit virtus diftincta propter primas Cajet,opin, rationes allatas ex parte subjecti, & objecti, fed quòd actus pœnitentiæ eft 10 actus religionis .

Ad parte autem negativam urget duplex ratio, una ex propriis: quia x.ratio pro nulla virtus exigit, aut præexigit habentem ipfam fub illius contrario, fed zo parte neg. poenitentia præexigit penitentem fuiffe fub peccato, quod contrariatur penitentia: ergo pœnitentia non eft fpecialis virtus. Et hæc ratio `convincit intellectum meum.

Confirm.

Quæ & confirmatur, quia virtutum femina funt ita nobis infita ut poffint à nobis acquiri cum auxilio divino, & recta ratione, &c. ut non fit neceffe nos peccare, fi omnes habendæ funt virtutes in actu; fed ad pœnitentie virtutem habendam in actu impoffibile eft nos pervenire, nifi peccatum interveniat: igitur non eft virtus fpecialis.

Nec evaditur hæc confirmatio ex hoc,quòd pœnitentia poneretur vir-
tus non acquifita,fed infufa,quoniam fimile eft de utrifque judicium, quo-
ad hoc,quòd non oportet peccare, ut virtutes habeamus in actu.

Tollitur in-
ftantia con
tra confir. Et confirmatur iterùm ex parte fubjecti: quia in Chrifto fuerunt o
Confirm. 2. mnes virtutes,& tamen in ipfo non fuit penitentia.

is neg.

Dift.noti

TQuòd ut clariùs percipiatur, diftingue duos actus pœnitentiæ; alterum ad recompenfandum offenfam, alterum ad recompenfandam indulgentiam: nam peccando & Deum offendimus, & nobis plus indulfimus, quam genda Ca. fas erat, & primum, quod eft præcipuum in pœnitentia, vocatur fatisfacere Jetani fent. quoad culpam, fecundum fatisfacere quoad pœnam. Horum autem a tuum, ut ex his, quæ inter homines videmus,ad divina afcendamus,primus confiftit in tribus, f. difplicentia de offenfa, confeffione peccati, & fubmiffione fui ad offenfum: cum his enim tribus recurrit homo ad hominem pro venia. Et, fi his non placatur offenfus, nulla reftat recta via obtinendi reconciliationem offenfi. Secunda autem fatisfactio confiftit in luendo poenam, ut clarè patet. Ex his autem ad divinam reconciliationem afcendendo, eadem tria fufficere credimus ad divinam mifericordiam provocandam. Horum autem nullum aliam virtutem, quàm charitatem, religionemque requirit: nam difplicentia offenfæ in Deum actus eft charitatis,cujus eft gaudere, & complacere in bono divino. Confeffio autem peccati non folùm exterior, fed etiam interior actus eft religionis abfque alia virtute media imperatus rationi, cujus eft enuntiare peccatum. Submiffio autem fui ad Deum religionis actus eft, nec aliquid addit ratio pœnitentiæ, nifi caufam, fcilicet pro offenfa: ficut ratio gratitudinis addit pro beneficio.

Probatid,

quod difti

Et probatur ratione, quia religionis actus eft, quo excellentiam divi30 nam, noftramque fubjectionem ad eum profitemur, fed uterque iftorum actuum, f. interior confeffio, & voluntaria fubmiffio in utriufque profel. fione confiftit. Nam qui confitetur Deo adverfus fe injuftitiam fuam, fub eft mittendo fe,& confeffione,& fubmiffione fubjectionem fuam fatetur fimul, & excellentiam divinam,cui fe fubmittit, cujus excellentiffima omnipotentia parcendo manifeftatur: cuique proprium eft mifereri femper, parcere. Et igitur velle operari ad recompenfationem offenfæ proprie Deo, religionis actus elicitus.

Altera ratio eft ex parte fubjecti: quia fcilicet objectum hoc,f. offensa, ut recompenfabilis per actum proprium, &c. non requirit propriam virtu2. ratio pro tem.Quod ex duobus apparet, primò ex eo, quòd inter hoies objectum hoc eadem par- taudabili actu voluntatio attingitur,ut patet, cùm is, qui aliquem offendit, humiliat fe illi, confitendo, se malè feciffe, dolendo de offenfa, & subjiciendo fe illi ad recompenfandam offenfam; per hos enim actus recuperat et offenfi gratiam, juxta illud: Parcere fubjectis, & debellare fuperbos.Et tamen nulla virtus fpecialis ponitur propter actum, aut objectum iftud, 40 proportionaliter igitur loquendo, nulla eft ponenda fpecialis virtus ad recompenfandam Dei offenfam.Secundò ex eo, quòd ad hujufmodi recopen fatione invenitur alia virtus fufficiens,f.religio:religionis enim actus eft fubjiccie le Deo, reddereque debitum Deo, non minus offenfo, quàm benefactori, ita, quòd, ficut reddere Deo debitum ob beneficia fufcepta, non exigit fpecialem virtutem ultra religionem: eadem ratione reddere Deo debitum ob offenfam in eum, ad religionem quoque fpectabit: cadunt enim hæ fpeciales rationes debiti, f. pro beneficiis, vel pro offenfis, so fub illa communi ratione debati, quam attendit religio. Et confirmatur, quia pracipuus actus pœnitentia coincidit cum actu primo religionis: fubjectio enim hominis ad Deum eft præcipuum, quod pœnitentia virtus of fert Deo in recompenfam, quam eandem offert religio. Secundum aftum quidem devotionis abfolutè fecundum verò actum gratitudinis pro beneficiis receptis: fecundum actum pœnitentiæ pro offenfa cominiffa, unde, ficut religionis quidam actus eft recompenfare beneficia, ita recompenfare peccata. Et confirmatur hoc: quia in lege veteri actu religionis expiabatur peccatum,& David, cor contritum,& humiliatum, quod eft ipfa emenda pro peccato, facrificium appellat.

Adevidentiam hujus difficultatis recolendum eft, quòd non vertitur
in dubium, an actus poenitentiæ fit actus laudabilis, & virtuofus, fed an 60
exigat virtutem fpecialem: ita,quòd habitus ejus fit virtus diftinéta à réli-
quis virtutibus.

・Scor.4/d. 14.9.2.
Durand.4.fent.dift.14.

Et confirmatur: quia virtus pœnitentiæ non eft virtus, ut infrà patebit, acquifita, fed infufa: non ex ratione naturali, fed ex lumine divina relationis vim habens,eodemque curfu,quo religio currit accepta, in cujus fignum inter præcepta religionis,ita funt facrificia, & orationes pro peccatis, ficut pro beneficiis.

ARTICULUS

Confirm

Nec proptereà arguimus Auctorem: quoniam verum eft, pœniten tiam efle specialem virtutem, latiori vocabulo utendo. Nec hoc mirum Demontre videatur alicui, aut novum in doctrina Auctoris: quoniam in præcedenti tur Cajet Jent.D.Th. libro fimile quid apparet, dùm pofita eft virginitas fpecialis virtus, quæ ta-" non adver men non eft,nifi religio determinata ad tam excellente materiam.Reliquus fari. verò actus pœnitentiæ,fcilicet fatisfacere quoad poenam, poteft poni actus religion simperatus mediante virtute vindicativæ juftitiæ participate in fubdito: ita, quod peccator puniat fe,quafi minifter Dei vindicantis. Pop eft etiam pon actus religionis immediatè, pro quanto religio ipfa debitam pœnam exfolvit, ut perficiatur fatisfactio debita à filio, fervoque, domino, ac patri, hoc enim juftum fecundum quid religio attendit inter ho minem, & Deum, cùm juftum fimpliciter effe nequeat: potes autem percipele hanc quoque fatisfactionem fpectare ad religionem, ex eo, quòd nullus cultus eft divinæ excellentiæ ex noftra fubjectione, ut voluntariè hujufmodi pœnas offeramus ei pro ufurpatis contra,aut præter vo❤ luntatem divinam. Et hæc de hac difficultate dicta futhciant:profequemur in fequentibus tractatum de penitentia, ca dicendo, quæ ftant cum utraque opinione,fcilicet, quòd poenitentia fit una virtus per fe diftinéta à reli quis, & quòd penitentia coincidat cum religione totaliter,aut principaliter, & cum juftitia fortè vindicativa, feu comutativa, quoad actum fecundariu.

TERTIUS.

Utrum virtus pænitentia fit fpecies justitiæ. D TERTIUM fic proceditur. Videtur, quòd virtus penitentiæ non fit fpecies juftitiæ. Juftitia enim non eft virtus theologica,fed moralis, ut in fecun15.-9.¶ PROB. Quia poeni da parte patet: * pœnitentia autem vide-70 2.3.ad 4 tentia virtus includit tur effe virtus theologica, quia habet Deu

I a. 1. q.4.

4.14.9. CONCL. 1. Pœnitentia, fecundum ad4q.5. quod eft virtus, cft pars pert.&d. juftitiæ.

1.27.62.

4.2.03.

propofitum emendatio

fenfa De cum emen

nis, ut patet ex eo, quòd pro objecto: fatisfacit enim Deo, cui etpenitens d let de pec- iam reconciliat peccatorem. ergo videcato comiffo, ut eft of- tur,quòd penitentia nó fit fpecies juftitię. dationis propolito, 4.2. 2. Præt. Juftitia,cùm fit virtus mora& emendatio offenfa lis,confiftit in medio: fed penitentia non contra aliquem com- confiftit in medio: fed in quodam excefmiffa pertinet ad mate- fu, fecundum illud Hiere.&. Luctum uniex eo, quod eft com- geniti fac tibi planctum amarum. ergo pemutacio quædam in- nitentia non eft fpecies juftitiæ quantum emendatioi- 3.Prætereà. Due funt fpecies juftitiæ, pfa non fit per folam ceflationem offenfæ,fed ut dicitur in 5. Ethic. * fc. diftributiva, & etiam per recompenfa commutativa;led fub neutra videtur peni*1.5.&th.c. tionem quandam, ideft tentia contineri. ergo videtur, quòd faustactionem, quæ ha

penitentia non fit fpecies juftitiæ.
14. Præt. Super illud Luc.6. Beati,qui
nunc fletis, dicit glof.* ecce prudentia,qua
oftenditur,quam hæc terrena fint mifera,
quàm beata celeftia; sed flere eft actus pe-
nitentiæ. ergo penitentia magis eft fpe-
cies prudentia,quàm juftitiæ.

*

ti patet, quod peniten¶SED CONTRA elt, quod Auguft.di- tia habet, quòd fit virtus fpecialis ex duobus licit in lib. de penitentia. Pænitentia eft mul,f. ex hoc, quod doquædam dolentis vindicta, femper puniens let de peccato preterito, in fe, quod dolet commifiße: fed vindictam & ex hoc, quod eft cum facere pertinet ad juftitiam:unde Tullius emendationis propofi- Indret to,quæ,inquit,emenda- ra, falfa in fua Rheto. ponit vindicativam unam tio non fit per folam penit... fpeciem juftitiæ. ergo videtur, quòd pe- ceffationem offenfa;fed "1.1 so pęulteriùs exigitur quædã vent fol. nitentia fit fpecies juftitiæ. recompenfatio,quç 4.ante fin. RESPONDEO dicendum, quòd, bet locum in offenfis in "apra. ficut fuprà dictum est, * penitentia alterum commiffis.Lu non habet, quòd fit virtus fpecialis ex therus verò per fua pofitione prædicta ftatuit, hoc folo, quòd dolet de malo perpe- ut patet confideranti, trato, ad hoc enim fufficeret charitas, penitentiam cófiftere in fola ceffatione ab offendendo.Dolore,qui eft prima verę penitentie pars, quere in penitétia Lutheri. Recōpenfatione quoq; in emendatione offenfæ inclufam, quæ eft fecunda

¶ COROLL, Ergo fecundum hunc textum diabolus per Lutherum vo

vera

ha

em, & peram Exce

20

D. 1017.

veræ penitentiæ pars, quare in pœnitentia Lutheri: & neutrum prorsùs
invenies. Non negat textus, quòd de cætero non peccare, aut quòd
nova vita fit finis veræ penitentiæ: fed negat, quòd aliquod illorum fit for-
malis, & realis poenitentia. Impoffibile enim eft, quòd aliquid fit defini-
tum tale, puta homo,

Quia ergo pœnitentiæ

tellectis. Non enim

III. MINOR. Sub neutra videtur pænitentia contineri. B. Negatur. §. Pro quanto fcilicet intendit de commutativa. Nam, ficut eft commutatio quædam in beneficiis, &c. ut in text. IV. CONCL. ILLAT. Ergo pænitentia magis eft prudentiæ, quàm juftuie. R. Negatur ilnó habet Deum pro objecto,vel materia. latio. S. Nam procedit Ad fecundum dicendum, quòd me- ex præmiffis malè indium juftitiæ eft æqualitas, quæ confti- Gloffa, ex qua illatio tuitur inter illos, inter quos eft juftitia, ifta dependet, loquitur 10 ut dicitur in 5. Ethic. in quibufdam au- comparativè, fed abfo- * lib.5.c... lutè, i. fine compara- &2.10m.5. tem non poteft perfecta æqualitas con- tione. Rectificetur erftitui propter alterius excellentiam : ficut go fic illata conclufio: inter patrem, & filiu, aut inter Deum, & Poenitentia eft pruden-lib.8.c.ul hominem, ut Philofophus dicit in 8. tiæ, quamvis fit justi. Ethic. unde in talibus ille, qui eft defi- tia. Tunc concedunciens, debet facere, quicquid poteft: nec contra veritatem artitamen hoc erit fufficiens fimpliciter, fed culi. Nam pænitentia, folùm fecundum acceptationem fuperio- licet fit directe fpecies juftitia ;comprehendit, ris, & hoc fignificatur per exceffum, qui &c, ut in tex. attribuitur pœnitentiæ.

cui no competit defini- fed ex eo, quòd pœnitens dolet de pec-
tio talis, puta hominis. cato commiffo, inquantum eft offenfa
vocatæ fic à Luthero Dei cum emendationis propofito. Emé-
non competit, ut vidi datio autem offenfæ cótra aliquem com-
mus, definitio veræ pœ- miffe non fit per folam ceflationem of
nitentiæ impoffibile fenfa, fed exigitur ulteriùs quædam re-
eft, quòd ipfa vocata ab
co pœnitentia fit vera compenfatio, quæ habet locum in offen-
pœnitentia. Cæterùm, fis in alterum commiffis, ficut & retribu-
quia etia fub tali phrafi tio: nifi, quòd recompenfatio eft ex par-
loquendi ipfe venenum
hoc vafiicie fua conte- te ejus, qui offendit, utpote cum fatis-
gere intendebat, fcili factione, retributio aut eft ex parte ejus,
cet, quòd contritio, & in quem eft offenfa commiffa. Utrum-
fatisfactio non funt ne-
ceffariæ pœnitentibus: que autem ad materiam juftitiæ pertinet:
ideò illud ejus dictum, quia utrumque eft commutatio quædam.
pro hærefi Jab Ecclefia unde manifeftum eft, quòd pænitentia,
meritò judicatum eft, fecundum quòd eft virtus, eft pars d ju-
Stitia.

*lib s.Et!.

D.803.

atque damnatum. Ut ́
habes in 1. 2. articulo-
rum numero 460. 466.

nu, 1. cum Elucid. & in

verit contritionem &

20

*

Ad tertium dicendum, quòd, ficut
eft commutatio quædam in beneficiis,
cùm

cum fcilicet aliquis pro beneficio recepto
gratiam rependit, ita etiam eft commu-
tatio in offenfis, cùm aliquis pro offenfa
in alterum commifla vel invitus puni-
tur, quod pertinet ad vindicativam ju-
ftitiam, vel voluntariè recompenfat eme-
dam, quod pertinet ad poenitentiam,quæ
refpicit perfonam peccatoris, ficut jufti-
tia vindicativa perfonam judicis. unde
manifeftum eft, quòd utraque fub justi-

¶ Sciendum tamen eft, quòd fecun-
602, cum Elucid, & in dum Philofoph. * in 5. Ethic. dupliciter
Addition, articulorum dicitur juftum, fcilicet fimpliciter, & fe-
Veritatibus aureis fuper cundum quid. fimpliciter quidem juftum
totam legem veterem, eft inter æquales, eo, quòd juftitia eft 30
Levit. s. concl.9. Quòd æqualitas quædam, quod ipfe vocat ju-
verò aliàs aperte nega- ftum politicum, vel civile, eo, quòd o-
fatisfactionem pœnité- mnes cives æquales funt, quantum ad
ti: vide fup articulo- hoc, quòd immediatè funt fub principe,
rum num. 186. cum ficut liberi exiftentes. Juftum autem d
Elucid, & Addition,ar-
ticulorum num. 16. 67. fecundum quid dicitur, quod eft inter il-
cum Elucid, & in Veri los, quorum unus eft fub poteftate al-
tatibus aureis præmif- terius,ficut fervus fub domino, filius fub
fis, Levit. s. concl.
in quibus omnibus lo- patre, uxor fub viro. Et tale juftum con- 40
cis quoad hæc etiam fideratur in pœnitentia. unde pœnitens
recurrit ad Deum cum emendationis
¶ EXAM. Ly retri- propofito, ficut fervus ad dominum, fe-
butio eft ex parte ejus, cundum illud Pfalm 122. Sicut oculi fer-
in quem eft offenfa. Pro
hujus captu juvabit re- vorum in manibus dominorum fuorum, ita
fponfio tex.ad tertium. oculi noftri ad dominum Deum nostrum;

* lib. 5.c.1.

tia commutativa continetur.

¶ Ad quartum dicendum, quòd pœnitentia licèt fit directè fpecies juftitiæ: comprehendit tamen quodammodò ea, quæ pertinent ad omnes virtutes:inquantum enim eft juftitia quædam hominis ad Deum,oportet, quòd participet ca,quæ funt virtutum theologicarum, quæ harum noftrorum caftigabent Deum pro objecto. unde poeniten- remur. Id, quod litetia eft cum fide paffionis Chrifti, per raliter ab oppofitis diquam juftificamur à peccatis, & cum fpe &tum fuerat Ecclef. fecundo. Si pænitentiam veniæ, & cum odio vitiorum, quod per- non egerimus, incidetinet ad charitatem: inquantum verò eft mus in manus Domini. virtus moralis, participat aliquid pru- Claru etenim eft, quòd dentiæ, quæ eft directiva omnium mo- tinet ad juftitiam feralium virtutum: fed ex ipfa ratione jucunda fecunda, quæft. ftitiæ non folùm habet id, quod juftitiæ 60.art. fecundo, quinto. cft, fed etiam ea, quæ funt temperantiæ, & fortitudinis, inquantum, fcilicet ca, quæ delectationem caufant, ad temperantiam pertinent, vel terrorem incutiunt, quem fortitudo moderatur, in communionem juftitiæ veniunt, & fecundum hoc ad juftitiam pertinet & abftinere à delectabilibus, quod pertinet ad temperantiam, & fuftinere dura, quod pertinet ad fortitudinem.

Deum cum emendatio- AD PRIMUM ergo dicendum non longe à exiftens fub poteftate તે nis propofito, tanquam quòd, ficut in 5* Eth. * dicitur, juftitia fi. 10. s. ad ipfius Dei, ut patet Pf. eft virtus ad alterum : ille autem, 22. Luc. 15. Hiere. 3. & quem eft juflitia, non dicitur effe matejuftum fecundum quid ria juftitiæ, fed magis res, quæ diftribuũ- 60 eft inter illos, quorum tur, vel commutantur. unde & materia unus eft fub poteftate pœnitentia non eft Deus, fed actus huEthi. Secunda autem mani, quibus Deus offenditur, vel plapars, fcilicet non, &c. catur: fed Deus fe habet, ficut ille, ad probatur. Quia pœnitens non eft æqualis quem eft juftitia. Ex quo patet, quòd quòd Deo: & juftum fimpli- pœnitentia nó eft virtus theologica: quia

alterius, ut patet ex 5.

citer eft inter æquales,

:

fe

Apoftolus ergo, dùm
in cafu penitentiæ uti-
tur hoc verbo judicare,
monftrat eo ipfo, quòd
penitétia virtus eft pars
juftitiæ. A Concilio au-
tem Trid. feff. 14. cap.
9. Docet prætereà: tan-
tam effe divine muni-
ficentie largitatem, ut
panis fponte à nobis pro
vindicando peccato fu-
fceptis apud Deum pa-
trem per Chriftum Je-
ut patet 5. Ethic. ex eo,quòd juftitia fimpliciter eft æqualitas fimpliciter. fum fatisfacere valeamus. Hæc ibi. Penæ enim fpontè fufceptæ, ut
Im MINOR. Pænitentia videtur effe virtus theologica. B. Negatur. §. 70 patet ex textu corp. pertinent ad penitentiam virtutem: & hæ penæ,
Propter rationem dictam in text. Ex quo etiam pater, quòd neganda eft
cundum Concilium, affumuntur pro vindicando peccato. Cum ergo
probatio ipfius minoris.
vindicta fit pars juftitiæ,2.2.quæft. 108. art. 2. patet, quòd penitentia vir-
tus, fecundum concilium, eft pars juftitiæ. Sed & nomen fatisfactio,
quo utitur concilium, pertinet ad juftitiam, ut patet. Et notat, quòd hu-
jufmodi juftitiam fatisfactionum penitentiæ virtutis attendi fecundum
acceptationem divinæ bonitatis, ut habetur ex text, ad fecundum, often-
dit apertè concilium ipfum per lyzantam effe divina munificentie largi-
tatem, & perly per Chriftum fefum. Secundò habes & ex articuli ratio-
ne, & ex prædictis hic auctoritatibus; quòd hæretici negantes opera fatis-
factoria, five penitentiam virtutem requiri neceffariò ad falutem pecca-
toris, dicunt per hoc, quòd aliquis poteft falvari fine juftitia, ut patet
confiderantibus ex præmiffis terminos ly pænitentia, ly fatisfactio. Id,
quod manifeftiffimè eft contra totam facram fcripturam quæ femper in-
juftos damnat tantum abeft, ut fecundum veritatem ipfius poffint fal-
vari fine juftitia. Tertiò vides: quomodò ex iis benè penfatis, & applica-
tis doctrina præfens Angelica viciffim, &c.

11. MINOR. Pænitentia non confiftit in medio. R. Negatur. §. Ad illud,
quod quafi pro probatione affertur, dicitur, quòd ille exceffus eft tanquàm
medium in pœnitentia. Exceffus enim talis eft illud juftum fecundum
quid, quod ponitur in fecunda conclufione articuli: & ipfum juftum fe-
cundum quid eft æqualitas imperfecta; quæ reperitur inter inæquales fim-
pliciter. Medium ergo, in quo confiftit pœnitentia, eft æqualitas fecun-
dum quid, ideft, quicquid poteft facere poenitens pro emendatione offen-
fæ Dei. Veruntamen, quia totum hoc factum à poenitente non pertingit
ad æqualitatem fimpliciter, ideft non eft fufficiens, quantum eft præcisè 80
de fe, ad fatisfaciendum tàm altè majeftati divinæ pro offenfa ei facta;
fed per acceptationem fuæ fuperexcedentis, & infinitæ bonitatis fit ad
ei fatisfaciendum fufficiens: ideò prædictum penitentiæ medium dicitur
implicare quendam exceflum, quia fcilicet ipfum ab excedenti bonitate
divina fit medium fufficiens.

commutativa juftitia. Tertium eft, an reddat æquale fimpliciter, vel fe
cundum acceptationem Dei tantùm

¶ Et primum quidem propter Sco. qui in 4.fentent, diftinct. 14. quæft.
fecunda, pofuit,actum pœnitentiæ effe actum juftitiæ punitivæ, quæ diftin-
guitur contra juftitiam commutativam : tenuit enim, pœnitentem, ut mi-
niftrum judicis, punire fe, ut culpa exigit, per pœnam, ac per hoc, cùm
actus judicis fit vindicare, feu velle infligere poenam pro peccato, qui eft
actus juftitiæ vindicative, idem actus erit in poenitente, tanquam exe-
quente contra feipfum vindictam à judice ftatutam.

¶ Secundum verò dubium motum eft propter Duran. dift. 14. art.2. ubi ponit,poenitentiam effe idem quod juftitia commutativa: quia ordinat 10 hominem ad alterum,ideft Deum, in ratione debiti propter offenfam. Motivum ¶ Tertium autem movetur propter Sco. ubi fuprà q.3. tenentem, quòd 3.dub. æquale ex natura rei poffet reddi, ita, quòd pœna effet æqualis culpæ, ut fic culpa fufficienter ordinetur propter pœnam.

Ad horum evidentiam notandum eft primò, quòd Auctor loquitur ed que de poenitentia, ut eft recompenfativa Deo tàm pro culpa, quàm pro pœna, Scotus verò folam poenæ rationem habuit: nec pofuit pœnitentiam ad reconciliandum Deum offenfum, fed folummodò ad puniendam culpam commiffam, unde adverte fecundò, quòd Auctor pofuit pœnitentem, ut alterum extremum refpectu Dei: Scotus verò pofuit pœnitentem in utroque extremo, dùm ponit ipfum ex una parte, ut miniftrum judicis vindi- 20 cantem, & ex altera parte ponit ipfum, ut reum, in quem fit vindicta conftituendo æqualitatem penæ ad culpam, & proptereà non eft mirum, fi varia dicuntur ab iftis. Verùm, fi diligentiùs perfpectum fuerit,& præcipuus pœnitentiæ actus confideratus fuerit,apparebit,quòd prima poenitentię intentio eft operari ad reconciliationem offenfi per recognitionem peccati,

ARTICULUS
Utrum voluntas fit propriè
DQUARTUM fic procedi-
tur. Videtur, quòd fubje-
&um penitentiæ non fit
propriè voluntas. Poni- 30
tentia enim eft triftitiæ

concupifcibili, ut in fpecies: fed triftitia eft in concupifcibili,
ficut & gaudium. ergo pœnitentia eft in
PROB. Quia pe concupifcibili.
nitentia, fecundü quòd
pafsio, eft fpecies trifti-
*In lib. de tiæ, ut patet art.1. &

2. Præt. Poenitentia eft vindicta quædam, ficut Auguft. * dicit in lib. de triftitia eft in concupi- pænitentia: fed vindicta videtur ad irafifcibili, tanquam in fub- fcibilem pertinere, quia ira eft appetitus med.ro.4. jecto,ut patet 1.2.9.25. vindicta. ergo videtur, quòd pœniten

toto regno ad hoc, ut agat effectivè aliquid: fed ad faciendum hoc fufficit, quòd in toto regno fit per imperium, ideft, per motioné imAd tertium dicendum, quòd me- tivam, Tunc nihil, &c. periofam, feu imperamoria eft vis apprehensiva præteriti:pœ- Nam ex eo, quòd peninitentia autem non pertinet ad vim ap- omnibus viribus animę, tentia agit aliquid in prehensivam, fed ad appetitivam, quæ excludendo, fcilicet, efpræfupponit actum apprehenfivæ : unde fectivè peccatum ab eis, pœnitentia non eft in memoria, fed præ- ar. 2. ad tertium, non fupponit cam. fequitur, quòd pœnitentia fit in omnibus ¶ Ad quartum dicendum, quòd vo- viribus illis, tamquam luntas, ficut in prima parte habitum eft, in fubjecto, fed futtimovet omnes alias potentias animæ, & cit, quòd ipfa fit in il- *p.p.ar.4. ideò non eft inconveniens, fi pœniten- lis, tamquam in motis per imperium fuum. 60 tia in voluntate exiftens aliquid in fin- Hoc autem imperium gulis potentiis animæ operetur.

Xart, habes primo: quomodò per rationem oftendas, meritò efse infi- Utilit nuatum à fcripturis, quòd pœnitentia eft in voluntate, tanquam pro Bald in fubjecto, ideft tanquam in eliciente actum pœnitentiæ. Ut per dictum Dei. Pfal.so. Sacrificium, &c. Simul cum dicto Pfal.53. Voluntarie, &c. fecun

dum quòd ponuntur cum difcurfu in argum.contr. Ubi nota, quòd propheta loquitur de voluntate, ut elicit ipfum facrificium, non de ea, ut fo