tentione precari. Nec tunc erat importuna dilatio quin desideriis æstuata petitio, alacri leniretur effectu. Audivi a personis, quæ illuc iere, senilibus, quod papyrus vel fichinus (nam utro utantur utriusque non novi) gentilis semel cujusdam sit theca sublatus, ferrumque remansit inane; sed, cœlitus labente miraculo, ex ferro lumen emersit. Dumque fraude virtutes cupit enervare supernas, didicit, ‹ contra suam ipsarum naturam, Deo suo militare

sibi incassum obsecundante, Liburnis, cum dux per A causa miraculi, luminis omnes munus unimoda inejusdem æquoris, satis mediocri comitatu, properaret arenas, ferventibus remis, rostrisque cavantibus undas, obviam se præbere concertans, littori classem appellere maturabat. 450 At dux, omnium quæ fieri dextris quirent mortalibus expers, mororibus intimis pulsat Altissimum, et proponit ei quod subiturus obedienter erat, pro fide ejus tuenda, regni negotium. Et ecce, quæ mobilitate ferebantur aligera, naves, limacea morositate resistunt, et quo ampliorem tonsis salum verrentibus quisque nititur ad processum, tanto, spei suæ mutatione ridicula, studiosius proræ rotabantur ad puppes. Ita improborum fuso molimine, dux merita libertate potitus, de recipienda purpura evidens cœlitus sumpsit auspicium. Illud me præterierat quod Pisanus antistes Daibertus, cum aliqua suæ plebis frequentia, episcopo quodam Apulo comite Hierosolymam jam cum Boemundo, et hoc ipso duce præcesserat.

Regno capessito Balduinus Arabes coercel. Primos suos post regna accepta procinctus, et intra sinus exercuisse perhibetur Arabicos. Ubi dum ad Sinai montis usque devexa procederet, reperit incultum, et Ethiopicis simile hominum genus. Quibus, pro agresti usu ac deformitate insolita, vitæ indulsit munus. Ibi in ecclesia quæ Sancti dicebatur Aaron oravit, ubi sua Deus cum patribus oracula celebravit et exercitus de Contradictionis fonte potavit. Ubi, quia Moyses in labiis distinxerat, nec Deum coram filiis Israel sanctificaverat, a terra eum Deus promissionis absentat. Et istic presbyteri illius mei titubavit opinio; non enim Sinai, sed mons Or dignoscitur esse, Petræ quondam Arabum conterminus urbi, ubi et Aaron hominem exuit, et aqua de intimo percussæ rupis emergit.

[XXXIX.] Juge miraculum Hierosolymis de lumine divinitus accenso. — In illa sancta Hierosolymorum civitate vetus quoddam miraculum inoleverat ; quod vetus idcirco dixerim quia ex quo idem fieri cœperit, orbis fere Latinus ignorat. At nos conjiciendo perpendimus quia, postquam calcari ante hæc nostra tempora cœpit a gentibus, id pro suorum qui ibi degebant, per idve temporis conveniebant, annuerit Dominus; quod videlicet in ipso paschali Sabbato, sepulcri lampas Dominici videatur quotannis accensa divinitus. Erat autem id moris in urbe ut, circumitis pagani universorum ædibus, singularum focos usque ad favillas exstinguerent, et tanta id fiebat ab ethnicis indagine, quantum idipsum putabatur fieri fidelium fraude, non fide. Cum ergo hoc modo Vulcanus eliminaretur ab oppido, ea hora qua nostræ religionis obsequium plebem catholicam solemni resurrectionis atque baptismatum interesse mandat officio, vidisses per universam gentiles exertis mucronibus oberrare basilicam, mortemque nostrorum quibusque minari; cerneres fidei nostræ e regione cultores indigenas, gravi penes Deum mœrore torqueri, eos vero nil minus, quos de abditis mundi finibus orationis vota illo contraxerant vel

naturas. >

-

[XL.] Ob peccata Christianorum amplius haud spparet.. Anno ergo, ex quo rex præfatus susceperat sceptra, sequenti, ejus fuisse traditur difficultas tanta miraculi ut vix imminente nocte orantium B flentiumque potuissent vota compleri. Sermo præfati præsulis factus ad populum, de confessione sola licitat peccatorum. Rex et præsul resarciendis pacibus instant, si qua fidei honestatique non congruunt, corrigi promittuntur. Interea, urgente negotio, tam enormium criminum ibi eo die est facta confessio, ut, nisi pœnitudo succederet, digne fieri videretur luminis sancti, ablata dilatione, sublatio. Cujus tamen etiam tunc, post correptionem, non remoratur accensio. At altero posthac anno, ubi ad eam ventum est horam qua sepulcrum gloriosum flamma cœlestis efficeret, universorum penitus vota suspiciunt. Græcis igitur ac Syris, Armeniis pariter ac Latinis, quibusque per suarum linguarum idiomata, Deum ac ejus convocantibus sanctos; rege, proceC ribus, et populo, pœnitentia cordiumque rugitibus prosequentibus cleros; misero omnes exulcerabantur affectu, quod ea urbe jam a Christianis obtenta, inibi contingebant quæ nunquam evenisse sub paganis audierant.

D

Interim Fulcherius Carnotensis, assumpto sibi patriarchæ Daiberti capellano, in montem proficiscitur Oliveti? Ibi enim suboriri Dei lucerna solebat, si quando Hierosolymis non aderat. Sed reversis, et nil gratum ad præstolantis ecclesiæ referentibus aures, orationes a diversis geminantur ad populum, non tamen quæ ægros foveant, sed incentivæ lugentium. Ea dies, re infecta, universos in sua recta remisit; nox gemina irruit, acrisque mœstitia generaliter omnium pectora torsit. In crastino deliberant ut ad templum usque Domini, debito cum mærore procedant. Ierant, gaudii prorsus Paschalis immemores, dum nullus habitu differt a die Parasceves, cum ecce ab ædituis ecclesiæ post euntium terga concinitur quia sacri monumenti lampas accenditur. Quid 451 immorer? Tanto eo die gratia, aucto suæ ubertatis ex dilatione successu, emicuit, ut illa Dei claritas non quidem simul, sed vicissim, intra sepulcri ecclesiam, lampades ferme quinquaginta tetigerit. Hæc non modo inter sacra contigere mysteria, verum cum peractis officiis rex pranderet in aula, cogitur frequentibus nuntiis ad nova videnda lumina rejecta consurgere mensa. Dici non potest quibus convaluerit moeror ille solatiis, cum co die, quod

nunquam præsumpserat, intra eamdem urbem, in A nisu virtutis irrupit, ut pectori ipsius telo transpo

templo Domini, coronari rex ipse consenserit, ob hujus favorem muneris.

[XLI.] Franci patriam repetentes a Turcis trucidantur. -- Igitur Franci, qui sacram suis redemerant cruoribus urbem, cum ad dulce solum, visuri parentes, filios ac uxores, redire gestirent, qua venerant, per mediterranea scilicet, fisi forsitan numero ac audacia, repedare deliberant. Cumque per Nicæx quam pridem cœperant fines prætergredi libere cogitant, Turci, quos urbe reddita inibi prædiximus, objiciendos aliquando Francis, ab imperatore repositos, obvios eis acri manu se exhibent, et ut presbyter ille meus, nisi falso, fatetur, immani centum millja digladiatione trucidant. Sed in tanti expressione numeri vereor virum falli, quia cum alias etiam æquo promptiorem in supputationibus constat haberi, verbi gratia, eos qui Hierosolymam profecti sunt, sexagies centena millia audet ipse taxare. Cui sufficientiæ miror si omnium Cisalpinarum partium, imo totius Occidentis regna valerent, cum sciamus indubie quod in primo pro moenibus Nicææ congressu, vix equestres integre apparatus habentium centum millia fuisse tradantur. Et si de illis plane agat, eosque sub hac forte percenseat, qui motum quidem eundi fecerint, sed per diversas quaquaversum provincias, terra et mari, morbo fameque, defecerint, nec sic profecto tantæ hominum infinitati supplendæ suffecerint. Francis ergo, ut dîctum est, ferali cæde prostratis, plerique superstitum, rebus Jerusalem revertuntur amissis. Quibus liberalissimus rex et valde condoluit, et beneficia plurima contulit, et reditum ad patriam pelagi evectione suasit.

CAPUT XII.

[XLII.] Turci debellantur ab Jerosolymorum rege. - At Babylonicus princeps, non tam de Jerosolymorum amissione, quam de Francorum qui inibi desederant contiguitate confectus, crebris aggreditur expeditionibus regem pulsare novum, et per Accharon civitatis portum frequentiorem moliebatur incursum. Accharon autem Robertus Northmannorum comes obsederat, dum Jerosolymæ obsidendæ Domini exercitus properat; sed dux eum Godefri

B

C

sito vexillum quod telo inerat pariter inferret, exemptaque hasta a vulnere vexillum teneretur in pectore. Qua sui suorumque animositate hostes conterriti primo cesserunt; sed pro numero ac viribus, redeunte ipsis audacia, nostris unanimiter ingruunt, et de fuga cogitare compellunt.

Hoc sibi infortunii accidisse ad id non sine prudentia retulere, quod nequaquam huic tanto negotio præsto crucem Dominicam habuere. Crucem autem ipsam, ut ferunt, cum abditis quibusdam lateret, uti pridem lancea, locis, Syro quodam, nescio an Armenio, indice repererunt. Tali ergo castigatiores effecti, non tam damno quam cœptæ victoriæ nævo, cum Babylonici principis prioribus non impares copiæ sese tertio obtulissent, rex optimus, qua valuit frequentia, sed ex Deo securior, occurrit, et pro facultate locatis ordinibus tanta animorum vehementia hinc indeque concurritur, tanto, licet valde impari, carnificio pars utraque conciditur, ut ex gentili agmine sex millia, ex Francis centum milites sternerentur. Et quia non aquilarum, non draconum insigniri superbiis curaverunt, sed humilis Crucifixi opprobrium, sibi crucem videlicet prætulerunt, victores illico laudatissime existentes, terga eos dedere compulerunt.

[XLIII.] Franci Cæsaream obsident ac expugnant. His ita probe, ut decebat, explosis, e vestigio quo numerosiorem potuit conflat exercitum, et Casaream Palæstinorum eximiam, non contuitu millium, sed spe potius virium obsidione præcingit. Acceleratur itaque fabrica machinarum, multiplex circum muros ballista porrigitur. Quod arietem vocitant, a fronte ferrata trabes inducitur. Comparata mœnibus castra phalarum, sed 452 non una procedunt, et, murorum propugnaculis assistentes, non solum variorum imbre missilium Sarracenos illapidant, sed etiam collatis mucronibus aliquando trucidant. Fervere ibi cerneres maximis tormenta lapidibus, et non modo parietem muri vexare forasticum, verum procera acrium molibus ictuum civitatis irritare palatia. Pulsare quam sæpius ædes ac mœnia saxis omiserant, et cum liquore plumbeo ferri candentis offulas, ut conflagretur oppidum, amenta

dum inferius foramen affectat, universa circumpositi munimenti soliditas fatiscendo laxatur. Dum ergo Franci nituntur ad intima, et studium læsionis Sarracenos impellit ad extera, cædes agebant mutuas. Ubi etiam machinæ jactura cadentis, plurima de nece nostrorum, animos diversæ partis exsuscitat. Sarraceni namque, cum sint in expositis aciebus inertes, intra præsidia mira sunt sagacitate rebelles.

dus, fructuosioris negotii contemplatione, diduxe- D recussa dispergunt. Interea aries muris illiditur, et rat. Babylonicus itaque missis ingentibus copiis, regem Christianum bello lacessit. Qui suo humili grege, cui a Domino dicitur: ‹ Noli timere (Luc. XII, 32), › conflato, et aciebus, ut poterat, distributis, protanos impetiit; et nec mora, veluti pecuaria bruta cædendo, non aliter quam rapidissimus pulverem turbo dispersit. Secundo novem militum millia miserat, quibus Ethiopicorum peditum ad millia fere viginti, manus gregaria, suberat. Quorum occursui rex pius equitum, peditum, vix mille coegerat, et tamen, septem agminibus exinde dispositis, in eorum confertissimas phalanges magnanima securitate se fudit. Ubi princeps idem, quemdam eminus equitem gentilium conspicatus, tanto ad

Igitur die obsidionis vicesima, cum rex fretus juventute lectissima oppidanos graviter urgeret, e machina muro repente insilit. Post ipsum miles irruit, hostem fugacem disjicit. Francis itaque regem tota alacritate sequentibus, per urbem infinita turba pe

rimitur, nemini parcitur, nisi quod puellaris ad ob- A ricam flaminum importunitate defertur. Quam idem sequium inventa servatur. Passim gaza disquiritur, et non modo arca, verum Sarraceni tacentis gula discutitur; fauces enim quæ glulierant Byzantea, pugno succutiente, rejiciunt, et quæ officia eis locis indebita usurparant, auri frustra feminarum puerperia fundunt. Nec mora, captæ civitati Francorum colonia, illic habitatura, dimittitur. Non multo post Accharon aggreditur, et diuturnis moliminibus fatigatam, proprio sub jure coercet. Plures etiam postmodum alias cepisse dignoscitur urbes; sed ita meditullio rabidæ illius gentilitatis intersitas, ut vix aliquid tutum nostrorum inibi liceat cogitare coloniis [al., colonias]. Sarracenos tamen bella continua crebris adeo victoriis contemptibiles Christianis militibus reddidere, ut anno præterito mirum quiddam cognoverimus evenisse.

CAPUT XIII.

[XLIV.] Miles quidam protervius quam debuerat contra regem sese habuerat, quem rex ipse Tiberiadi civitati præfecerat. Rex ergo citátus ob insolentiam hominis ira, jussit eum a suæ ditionis terra recedere. Qui cum duobus equitibus, dum abire properaret, armigeris totidem comitatus, maximas subito copias gentilitatis offendit. Qui, suo diffidens numero, ad Deum vero utcunque respectans, concisa camisia, quam subuculam dicunt, hastæ pro vexillo apposuit, itidemque socios facere jussit. Fecerunt, et clamore sublato, sonipedes calcaribus urgent, obviosque feruntur in hostes. Qui territi repentinis ausibas, dum æstimant quod quasi prævios sequerentur multæ cohortes, fugam ineunt, seque tribus illis cædendos exponunt. Plurimi perimuntur, plusquam ferre sufficiant spolia rapiuntur. Quo eventu ille secundo compungitur, Deoque gratulabundus rediens, regi prosternitur, ei obediturum deinceps. fideliter pollicetur.

B

insulani corripiunt, quemdam ejus comitia episcopum cum officialibus cædunt, diu ipsam detentam postmodum abire permittunt. Quæ cum ad virum venisset, incontinentiam ethnicam rex ipse habens non sine ratione suspectam, a toro proprio prorsus abstentam, mutato habitu, posuit eam cum monachabus aliis apud beatam Matrem Dei Virginis Matris Annam. Ipse vero gaudet vivere cœlebs, quia non est ei colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed contra mundi rectores (Ephes. vi, 12). [XLVII.] Miles sagittis confossus et capitis abscisione martyrii palmam promeruit. — Circa paschalem anni præteriti festivitatem, miles ille prælibatus, quem præfectum Tiberiadi diximus, cui victoria illa provenerat, in quodam bello nostrorum parti minus accommode facto capitur, et in quamdam ipsorum gentilium urbem, ab ipsis vivus abducitur. Qui, cum sacrilega 453 inibi nescio quæ festa peragerent, exhibitum præfatum equitem, de propriæ gratia fidei diffidenda abjurandaque compellant. At is, digna sibi admodum animi obfirmatione tantæ nefas abusionis abjiciens, penitus vel audire perhorruit. Nec mora, vir ille, cum omni jam nominandus favore, corripitur. Alligatus stipiti, ut ferunt, campo medio sistitur, ac numeroso sagittarum undique grandine terebratur. Inde exempto vertex a capite serra dividitur, idemque, in modum poculi, regi Damasceno, a quo hæc gerebantur, ad terrorem nostrorum quasi exinde bibituro conficitur. Qui, sub infractæ C voto confessionis occumbens, ex prædicato milite prædicandum in sæcula martyrem fecit. Isdem Gervasius vocabatur, apud castrum Basilicas pagi Suessionici nobiliter oriundus.

CAPUT XIV.

[XLVIII.] Quæ retulit Guibertus, a viris sinceritate fideque præditis accepit. - Hæc hactenus, Deo favente, digesta a viris omnimoda præditis sinceritate comperimus. Qui si uspiam, aliorum secuti opiniones, falsi sumus, studio nequaquam fallendi id fecimus. Gratias agimus Deo, civitatis illius sanctæ, per nostrorum studia, Redemptori. Ipse namque eadem cum obsideri cœpisset, cuidam in Bethania consistenti anachorita, uti pro certo nobis relatum D est, revelavit civitatem quidem illam instantius obsidendam, solo autem die Parasceves invadendam, hora vero qua Christus cruci illatus est capiendam, ut se esse ostenderet qui cam denuo a suis

[XLV.] Pecuniæ ad solvenda militibus stipendia mirabiliter reperiuntur. Aliquando idem rex pecuniæ grandi angustabatur inopia, ut etiam deessent menstrua quæ militibus debebantur stipendia, cum ecce se ei munifica mirabiliter præbuit divina clementia. In tantum namque jam vexabantur, ut eum satellites ac milites deserere meditarentur. Cum ecce, Joppitæ juvenes cum lavandi, imo ludendi gratia haud procul a maris littore mergerentur, reperiunt qua. dam die in ipso arenarum salique confligio, manticas magnis auri ponderibus plenas, quas amiserant Venetii, quos ibi constiterat fregisse carinas. Quæ regiærumnis, membrorum suorum dolore, redimeret. delatæ, cunctis miraculum ineffabile! regi pene desperato et novæ Christianitati præbuere solatium.

[ XLVI.] Cur uxorem rex repudiarit. Sed quoniam calumniæ patere dignoscitur, quia uxori dicitur dedisse repudium, causa sic traditur. Mulier ipsa ex optimis terræ oriunda gentilibus, post maritum ipso jubente Hierosolymam tendens, ad portum usque Sancti Simeonis, marina evectione, devenerat. Quæ in celeriorem ibi translata carinam, dum cursum suum expedire nititur, in insulam quamdam barba

Hec vir isdem, accitis quibusdam nostræ partis principibus, indicavit, quæ omnia modus urbis capta probavit. Gratias itidem Deo, qui sua facta, suo Spiritu, ore nostro composuit.

Cæterum, si quidpiam ab his minus quæ assolet Julius Cæsar cum Hircio Pansa, in Historia Gallici, Hispanici, Pharsalici, Alexandrini Numidicique belli, diligenter putabitur explicatum, nimirum perpendi debet eosdem ipsos qui fecerint et qui scripserint bellis interfuisse. Unde fit ut ab eorum relatibus

pere iniquitates excedere; ibi calonum lixarumque numerosa officia, exercitus impedimenta ditissima, At hujus ordinis, imo industriæ, quia pene nil exstitit apud nostros, non dicam Francica temeritate, sed fide experrecta et viribus acta res est.

nihil excipiatur, quæ generaliter specialiterque sunt A ret, collium præoccupare vicinias, locorum summoacta quot hinc millia, quot e regione fuerunt, qui prætores, qui legati huic distinendæ manui, qui duces, qui aliunde principes præfuerunt, quid equitatus, quid levis armatura peregerit, quot spiculis scuta trajecta, et ut eorum proprie verbis utar, postquam consules, aut pro consulibus cecinere receptui, quot dirempto prælio sint desiderati,quot saucii. Nos qui hæc scribimus, sicut alia professio detinet, et rerum visio nullam præbet audaciam, in referendo audita censuimus aliquoties etiam parsum iri. Ex Julianorum disciplina quiritum, legionarii milites, turmæ, manipuli et cohortes pro suis quique cogebantur, signis assistere, propter opportuna loca, non secus ac oppida vel urbes, castra vallo turribusque præcingere, ubi acierum productio immine

Dicant qui volunt plura me omisisse quam scripserim, ego malui minor esse quam nimius. Si qua facta alia quis noverit, mandet, ubi scribenda libuerit. Gratulemur Deo tantisque victoribus, qui frumentariæ rei inopia, fossis didicerunt victitare radicibus. Si quis de Parthorum, quos Turcos diximus, aut Caucasi nomine ambigat, Solinum De memorabilibus, Pompeium Trogum de origine Par thica, Jordanem Gothicum de Bætica retegat.

Deus ergo tandem pio labori limes assistat. Amen.

EXPLICIT LIBER VIII GESTORUM DEI PER FRANCOS.

LIBER NONUS,

AB ALIO EDITUS AUCTORE

De Balduino rege. Pacem init cum imperatore B dem sponsiones sacramento firmaverimus, vindi

Babylonico. Anno Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo duodecimo, rex Balduinus sæpenumero hostibus lacessitis multas Ascalonicensium strages dederat; sed quoniam, quæ largirentur peregrinæ militiæ, donativa defecerant, ne rerum præclare gestarum facies mutaretur nimium verebatur, de suspendenda necessitudine, sagaci intentione pertractat, adhibito propensiori principum 454 consilio. Non parva namque legatio Sarracenorum, causa expostulandæ pacis, ea tempestate Hierosolymis convenerat. Unde justam ratus, quam a barbaris rogabatur, belli omissionem, directæ legationi ut utraque pars opportuno conveniat loco indicit,

æquum in regnorum finibus tractare de fœdere pacis existimans. Regressi nuntii principem suum mandatis instruunt; placent delatæ pactiones, denuntiata præstolatur dies. Qua adventante, designatus ab utrisque principibus aditur locus. Nec modica nostrarum partium cum Christianissimo rege accessit frequentia; Gentis vero profanæ cum suo admiraviso immanis emersit populositas. Non valde procul, e regione his et illis consistentibus, barbarus regi Hierosolymitano per interpretes mandat ut quas velit pactiones edicat, se quoque omnimodis exsecuturum. Tum vero Rex: ‹ Pro suo, inquit, ritu, virum satis censorium audivimus et malle occidi, quam prodere jus datæ securitatis. De commeatibus mercatorumque mercibus terra marique tuendis, de lignorum vectatoribus non inquietandis, de nocturnis frequentibusque latrociniis vetandis, de diffundenda passim pace, fidem ac securitatem suo ritu vel more confirmet; et cum ipsis nos eas

C

D

ctam cœlestem ei qui foedus corruperit imprecabimur. Quo dicto, favor utrobique tollitur, statimque principes mutuis sese recepere colloquiis. Urbem Jerosolymam imperator ipse fraudulenter invisit. Ubi jam majoris fiduciæ apud regem barbarus aditum invenit: Quoniam, inquit, armis abjectis bellorum causas interdum exemimus, multa mihi accessit Hierosolymam videndi libido, quia, ex eo tempore quo eam expugnati a Francis amisimus, meliori statu reformatam audivimus. Cum quantislibet sociis infra urbem admitti deposco. Illam tantum videam, et vidisse, satis mihi factum pensabo. Nec renuit rex, quippe quem dolosi fraudulentia hominis latebat. Tota regreditur Ascalonem barbarorum manus. Admiravisus perpaucis retentis, regem usque Hierosolymam comitatur. Ea interim die siluerunt. In crastinum, sub honoris obtentu quibusdam nostrorum proceribus vallatus, non modo spectaturus, verum exploraturus urbem procedit. Ubi templa vel ecclesias fulgentes, eversa suorum antiqua delubra, destructas aras, statum urbis more Christiano immutatum vidit, felle de nimio lacrymasse perhibetur. Nostri quidem, qui nihil mali de viro suspicabantur, ejusmodi fletum pietatem æstimavere. Demum ad regem: Non, inquit, delatus vestræ gloriæ nos delusit rumor, cum potiora quam audieram ipse modo oculis usurpaverim. Plane profiteor, quanquam nostræ parti derogare videar, multo quam nostris temporibus, urbem nunc feliciora obtinere incrementa. At nos munificentiæ vestræ respondentes, huic satis cooperabimur gloriæ. Opes advectare Babylonicas

mercatores eis per mare direximus, quas satis tenui A Dissimulata tamen conscientia, mille homines cum pretio distrahendas huic urbi inferemus; quarum copiosa varietate quo amplius indigetis, eo vobis perpetuo profuturas noveritis. Dixerat, et regiis munitus stipatoribus, ad sua usque reducitur.

Regi Hierosolymæ struuntur insidiæ. Nec cunctatus, libellis transmissis principem Babylonis per internuntios adoritur: Cum vestræ sublimitatis nomen, delatum ubique terrarum, tot gentibus terrori incumbat, quod Christiani advenæ regni vestri fines mutilaverint, æterno subjacet pudori. Ecce pars maxima Babylonici imperii, externis subacta legibus, antiquis ritibus numinum sacris, luxu et voluptate qua uti solebamus vacat. Vereor iratos deos, nec Mathomum velle patrocinari. Quod si viribus armisque resumptis Christianos a terra et B urbibus arcere volueritis, et dii vos exaudient, et Mathomus opitulabitur. Ferte opem, armis camelos onerate, armatorum nihilominus quotlibet millia dirigite. Biennales a rego Hierosolymitano inducias obtinuimus, urbem ipsam immunitam, levis viros armaturæ, fusos auxiliarios vidimus. Opum vestrarum munera mercatumque illi repromisimus, erga nos in nullo suspectos eos redderemus. Si pro mercibus, armorum sarcinas illis direxeritis, facilis apud vos erit ipsius jactura urbis. His acceptis, tyrannus spe dictorum animabatur, Mirareris denique militum audaciam, armorum quantitatem variumque fulgorem, armentorum victualiumque infinitatem, auri cæterarumque opum immensitatem ; quæ omnia mature parata navibus imponuntur, nec C multo post Ascalonam exponuntur.

ut

Deteguntur ac dissolvuntur insidiæ regi paratæ. Demum cum dies transmittendi negotii repromissus instaret, mittit ad regem tyrannus, et ad conducendas merces, quemlibet a latere regis expostulat. Sed eo tempore rex apud Cavas castrum, in Arabia situm, concesserat. Hoc non valde procul a Sina monte ad regionem tuendam construxerat; nam et eo usque regnum dilataverat. Denique procurandorum regalium dum rex abesset, vir quidam fidelissimus, et vigilantis ingenii, Hierosolymis officio fungebatur; cujus purum nomen ignorantes, qua nescio occasione Mathonium agnominari comperimus. Hic, aliquando a Christianis captus adolescens

quingentis sarcinis Hierosolymam duxit. Distributisque singulis, quæ turri David contigua erant, hospitalibus, Mathonius in Arabiam, ubi rex morabatur, venit: ‹ Sunt, inquit, Hierosolymis funestissimi mercatores, qui nobis non opum, sed armorum sarcinas attulerunt. Et nisi cito subveniatis, futuram timeo eversionem et gentis et urbis. ›

Omisso igitur rex negotio, ad urbem festinato regreditur, et commeatoribus evocatis, foro merces exponi jussit. Quod illi nullo modo fieri posse dicebant, donec ii quos præcesserant vel socii vel domini venalium, adventarent, vehementerque resistebant. Mox autem rex, omnibus custodia mancipatis, reserari sarcinas fecit. Quid plura? Et fulgore et genere apparuerunt arma satis spectabilia; inter quæ etiam reperere classicum auro gemmisque et novitate operis insigne. Hæc, ait rex, mercimonia et periculosa satis sunt et utilia. Periculosa, si præparato malo non resistimus, utilia, quia belli proderunt usibus. Super his igitur vobis ipsis consulite, o viri fortes. Ad hæc Eustachius Cæsareæ comes, respondit: His quamprimum productis, omnes damnate capitibus. Unum qui rei seriem declaret, reservate. Quo facto, uni securitatem vitæ dederunt, si cuncta ex ordine pandat. Qui ait:

Ideo arma sarcinis inclusimus, ut vos specie [al., spe] venalium deciperemus. Et ideo præcessimus, ut arte conscia turrem et portam contiguam exercitui venturo, noctu, vobis soporatis, aperiremus. Qui tamen ingressuri non erant, donec adveniente crepusculo, classicum sibi notum, de supremo turris audirent. Non autem cum impetu, sed sigillatim, ut pote inermes. Turris vero a quibusdam obtinenda, ab aliis quoque ad exitium vestrum statim hæc arma sumenda. His auditis acceptoque consilio, Eustachius ait: Hoc solum omni superest meditamento, ut nos illis eamdem vicem referamus.

Igitur cum omnis barbarorum convenisset exercitus, irruente nocte circa urbem cum magno consedit silentio. Nostrorum autem pars maxima novis illorum (35) armis munita, portam observabat. At ubi illucescente a custodibus turris classicum illud insonuit, aperuere portam. Tunc lento introibant gradu,

putatione millenario clausere portam, sublatoque tumultu profani truncabantur. Quod cum audissent forenses suos in nostrorum perniciem grassari credebant. Postquam vero sole fuso dies incanduit, sciens rex non esse tutum innumeris paucos occurrere, casorum capita fundis ac balearibus torqueri, atque jactari jussit in castra, ut suorum territi mortibus ad fugam cogerentur. Quo facto tantus multitudinem invasit horror ut subito ab eis omnium rerum memoria præter fugam recederet, lucrumque putarent si vel equis conscensis elaberentur. Quibus fugientibus, nostrisque sequentibus, tanta ex

baptismumque adeptus, ut corporis gratia, ita mo- D nec ab invicem impediebantur. Admisso certa sup. ralitate susceptæ professionis excreverat. Hunc itaque potissimum cives angariaverunt, eo quod esset barbaræ linguæ peritissimus. Interea apud Sarracenos fraudulentia talis machinabatur, ut non milites eos qui advenerant, 455 sed negotiatores, non arma, sed venalia quis æstimare posset, ex quibus sarcinæ componuntur quingentæ. Quo perveniens Mathonius, officiose suscipitur, et neque conviviis eorum aut conciliis arcetur, utpote qui putabatur quod eorum non intelligeret sermones. Et dum sedulo, minus providis eorum conventiculis sese insuspectus interserit quos deliberarant, facile perpendit dolos. (35) Hucusque ineditis.