tur unde subdubitari datur vel Robertum postea- A suæ Bibliothecæ ipsi solita comitate, proque innato Quid me tandem causæ moverit ad isthæc evul- Cæterum qui mihi fuerunt auxilio, eorum nomina, non vulgari erga litteratos affectu, commodarunt. Atque hæc de auctoris Operibus et Additamentis. ama. VENERABILIS GUIBERTI ABBATIS VITÆ (Paucula in antecessum aum integros De vita sua libros revolvas, gestorum Guiberti summatim oculis. Guibertus, ex oppido Belvacensi oriundus, splen- B prope Couciacum, anno Dominicæ Incarnationis 1101 Guiberti religionis, prudentiæ, doctrinæ fama eligitur in abbatem : quo in munere per annos vi- TESTIMONIA DE GUIBERTO ABBATE. Manasses, episcopus Suessionensis, in charta infra C Præerat siquidem illi monasterio (Novigentino) Martyrologium vetus ms. Laudunensis Ecclesiæ. Hæc et alia quamplurima ad tam immane scelus Hic (Galdricus) dum aliquando a dedicatione ec- Joannes Halgrinus cardinalis, de Abbatis-villa nuncu· D Guibertus in Moralibus super Genesim, etc. Jacobus Bongarsius in præfatione. dunensi ipse tututo operis et fine præfationis. Vixit : Nobili loco natum inde apparet, quod lib. iv, cap. Constantinopolitani imperatoris ad Robertum Flan- de Grantemaisnil nominat; pag. 114, 28, Non enim A Christianorum Occidentis principum, per epistolam eorum, inquit, parcere debemus infamiæ, qui suæ, nimis formidotosi, non pepercerunt famæ. Græcis etiam notus: Annæ Comnenæ, Alexiade, est yehieλpos • σparteμam. Tyrius lib. vi, cap. 5. Virum inclytum dicit, de Apulia, qui sororem Boemundi habebat uxorem. Gallici interpretes plenius: Magnum virum in Normannia natum, qui in Apulia multa loca tene- bat. De quibus plura in indicibus, si absolvere Deus dederit. Fulcherii Carnotens. historiam non lectam ex auditu carpit. lib. ult. cap. 29, 30, 31, 38 el 39. Fine operis excusat si quid minus a se diligenter sit explicatum, quod et alia professione detineatur, et non visa timidius descripserit. Sed alia scripsisse Titulum quem operi suo Guibertus, cætera vere Scholasticus, nos huic Collectioni imposuimus : Gesta Dei per Francos; quo excogitari aliud, nec aptius potest, nec verius. Ut Deum in cœlis dici. mus, non quod non et alibi, qui ubique; ita hæc Gesta Dei vocamus, non quod non alia omnia, maxi- mna, minima, moveat, regat et moderetur Deus : Sed quod his tam manifestus hac præsens interfuisse videatur, quam cœlum ac sidera insidet, etc. Per Francos autem gesta dicimus, quoniam cum in regno Francorum captum expeditionis hujus con- silium; et principum militumque longe maxima pars a regno Francorum isset, Francorum ita seu virtus seu numerus excelluit, etc. Guibertus abbas monasterii B. Mariæ Novigenti, quod situm est prope castrum Codiciacum seu Čocia- Joannis de Launoy doctoris Parisiensis notatio, libris Gerardus Joan. Vossius De historicis Latinis, lib. 11, Guibertus, nobilis Gallus, abbas monasterii B. 1 Patri et domino sanctæ Laudunensis Ecclesiæ C ut plures veros suis probetur documentis fecisse Dum cujus nomini præsens opusculum dedicare debeam, quaquaversum considero nusquam conve- nientius quam tibi coaptari posse conjicio. Cui enim genus ex omnimoda constat vetustate, non sine sanguinum regiorum contiguitate clarissimum, cui nomen ubique loci ex ingenita dignoscitur liberali- tate, cui cum pontificii sacramento gloriam Deus purissimi contulit cælibatus, et non sine humilitate profunda copiosæ devotionis instinctum, illi plane cui pro tanta sui familiaritate indulta me fateor prorsus obnoxium, decrevi apponere, si quid exer- cere potuero dignum, ut ex ejus magnanimitate præmineat, quod ex mea aliquos lentitudine minus juvat. Indidit tanto Deus capiti duos oculos sideribus clariores, dum a dextris habes Anselmum, totius Catholicos, quam instituisse potuerit erroneus quispiam temporis hujus hæreticos: altrinsecus Radulphum, cujus ingenii ac doctrinæ sicut a præ- fato fratre non discrepavit alacritas, ita totius eum bonæ habitudinis emulatur honestas. Si igitur in- digno dignanter actore auctor es, post te potissimum schedæ hujus instituas despe- neutram. Fuere qui objecerint quare ad litteram Exameron plari interno contemplationis subtilitas hæc eliciens, A exinde libellum edideram, quod sibi fieri ad sermosine perfidiæ aut falsitatis incursu potuit commentari. . Porro sub allegoricis sensibus non pauca pariter addidisem, nisi modum operis prætergredi timuissein. Plane petente quodam amico meo primum nis materiam faciendi ille poposcerat, unde et laciniosiori quam cætera oratione tractavi et pauca qualiter fieri debeat sermo prætexui; reliqua autem ex eorum quæ cœperam experientia sola spe divina præsumpsi. 2 INCIPIT LIBER QUO ORDINE SERMO FIERI DEBEAT. Valae illi periculosum est a doctrina cessare cui B animo bona versare? Attamen sunt qui bene ac officium pertinet prædicandi; sicut enim damnabile est exempla pravitatis ostendere, ita etiam damnationi proximum esse constat eum qui peccantes non vult docendo sanare. Sunt autem super hac re diversæ hominum quorumdam intentiones. Aliqui enim id facere nolunt victi superbia, alii fastidio, alii invidia. Respuunt, inquam, prædicare præ superbia, et quod multi ambjenter facere gestiunt, et pro sola jactantia; hoc isti ne sermocinatores vocentur, quod infame genus hominum esse solet, quia pro suo ventre loquuntur, unde a Gregorio Nazianzeno (Apolog. orat. 1): ventriloqui appellantur, ex typo nimio dedignantur. Inter quos si comparatio fiat, multo utilior invenitur qui sibi soli noxius jactanter prædicat, et aliis quibus instruantur documenta ministrat,quam is qui quod intelligit utiliter tumide celat, nec sibi bonus est, nec alios juvat. Invidia quidam dupliciter a sacra prædicatione retrahuntur, quia aliorum bonis moribus invidentes, unde meliorentur dicere nolunt, Scripturarum etiam scientiam quam habent, se habere dissimulant, nec disserere eas avidis et intelligibilibus auditoribus curant, verentes ne sua doctrina in tantum proficiant, ut sibi, discendo coæquari valeant, aut forte præcedant. Est et tertius invidiæ modus, quo dum aliis bene prædicationi insistentibus invidere quispiam incipit, ardentius ad loquendum se accendit, Scripturarum obscuritates enucleat, alia quælibet et minus usitata exponit, gravesque sententias depingere composito sermone contendit, non ut ad bene agendum audientes ædificet, sed ut gloriolæ cupidus scire super alios suum demonstret. Sed licet bona male dispenset, et seipsum alios quærendo perdat, tamen quocunque pacto Christus annuntietur gaudendum est. (Philip. 1, 18), et nemo sane de fidei verbo tractans rejiciendus, quia in multis utilis est mercenarius. Sunt etiam qui bona loqui fastidiunt, quorum dum ab omni pia actione manus cessat, non est mirum si a sanctæ locutionis studio lingua torpescat. Qui enim nil boni proponit agere, unde, quæso, diu valeat in continenter vivunt, sed quia pastoralem non habent in Ecclesia locum, æstimant se non debere fratribus sanctæ prædicationis verbum; quod valde absurdum est si enim per subjugale mutum, id est per asinam, juxta illud beati Petri (11 Petr. 11, 16), Deus corripi voluit prophetæ insipientiam, quam multum et pene absque comparatione dignior est humana natura ad docendum et dandam coæqualibus disciplinam? Loquamur itaque quicunque sacræ paginæ notitiam adepti sumus, sicut ex Deo, hoc est Deum totius nostri tractatus habentes originem, et coram Deo nulli præter Deo soli ex nostris sermonis contextione placere quærentes. Si enim quidquid ad C exhortationem pertinet animarum, non aliud debet sonare quam Deum, vel aliunde quam ex ipso quasi ex proprio suo fonte prodire, quid sacrilegii facit: qui de divinis rebus in quibus Dei sola quærenda laus est, suam præsumit quærere? Si furtum inter humana negotia probrosissimum est, quid criminis esse putamus sua subtrahere Deo et sibi arrogare? Fugiamus etiain connumerari duobus illis pessimis et inordinatissimis, ut sic dicam, ordinibus, quos in Ecclesia non habemus ut fratres, sed toleramus ut hostes, quorum alter est male facientium, alter vero bene facere nolentium. Hi designantur per duos Judæ filios, Her et Onan, quorum primus nequam in conspectu Domini, et ab ipso percussus, vitam iniquorum qui a Deo pro sceleribus puniuntur, de D signat; secundus, qui semen fratris nomine suscitare noluit, et divinitus interimi meruit, eos qui verbi Dei semine in cordibus fidelium ad honorem Christi fructum boni operis procreare respuunt, significat, qui non minus damnationi succumbunt quam hi qui mala ipsa efficiunt. Nam si, juxta beatum Ambrosium (De offic. lib. 1, cap. 36), qui non repellit a socio injuriam si potest, tanto est in vitio quam ille qui fecit, quid obstat dicere quod similem prorsus reatum incurrat qui peccantem attendit, et corrigere recusat? Juxta Apostolum sane non solum qui faciunt, sed et qui facientibus consentiunt, digni morte dicuntur (Rom. 1, 32). Licet ergo non sit episcopus, aut abbas, seu qua- A libet potestate præmineat, agat tamen juxta beatum Augustinum pro persona 3 quam portat. Christianus est; si Christiane vivere vult, sicut in se, ita quoque in aliis Christianum nomen clarificet. In Deuteronomio etiam ita legitur (xx11,3): Moabites et Ammanites [Ammonites] non intrabunt in Ecclesiam Domini etiam post decimam generationem sque in æternum. Et de singulis causas subjiciens, de Moabite quidem ait, quia Israelitis cum pane et aqua egressis ex Ægypto non occurrerit; de Ammanite vero, quia Balaam hariolum ad maledicendum eisdem conduxerit (ibid. v, 4). Quid per Moabitem et Ammanitem, nisi supra memoratum duplex hominum genus, scilicet prodesse nolentium, et male agentium? Ubi enim dicitur quia B cum pane et aqua non occurrerit, culpatur, quia prodesse noluerit. Ubi autem dicitur quia Balaam adversus Israel conduxerit, arguitur quia nocuerit. Hi non intrant in Ecclesiam Dei, quia corpori Christi, quod est Ecclesia, nunquam sociantur, non solum qui in malis operibus exercentur, sed etiam qui spiritualibus epulis ac poculis alios pascere pigritantur. Absit enim ut in tanto corpore, non dico membra mortua, sed saltem minima ungula inutilis aut otiosa babeatur. Licet autem decimam generationem attigerint, id est in baptismo Trinitatis fidem se habituros spoponderint; et septiformis Spiritus sub pontificali dextera munus acceperint, certum est quod pro animi nequitia in Domini corpore esse non possint. Denarius numerus ex tribus et septem constat, et ideo Trinitatem cum septem charismatibus signat. Quamvis ergo ecclesiastica sacramenta cum vere fidelibus accipiant, extra fidelium tamen chorum pro sua inutilitate uti mortua membra jacent. Qui quidem Israelitis non nocerent nisi Balaam mercede conducerent, quia fratribus molaati non essent nisi primum diabolo seipsos darent, et cum ipso postmodum facti unanimes contra bonos bella miscerent. In quo plane notandum est quia quidquid mysticum in Ecclesia fit, non minus reprobis quam electis secundum dispensationem commune sit; et Baptismus, et Eucharistia, et Spiritus datio non melius, quantum ad utilitatem suscipientium, administratur a probis quam datur a reprobis. Etsi enim Spiritus sanctus effugere dicatur fictum (Sap. 1, 5), notandum tamen quod interponitur discipline. Effugit autem quantum ad suam ipsorum salutem qui vivunt indigne, adest vero quantum per ipsos omni miseria squalentes, aliis largissima ministrat suæ dona gratiæ. Canalis aquas accipit, sed ad hoc solum ut alias transmittat; ct hi non dissimiliter habent alteri, sed non habent sibi. Spiritum vero disciplinæ non habent, quia in labore hominum non sunt, et cum hominibus flagellari non merentur (Psal. LXX11, 5); et cum extra disciplinam sint, secundum Apostolum Hebr. x11, 8) adulteri, et non filii sunt. Ipse est Spiritus qui, cum sit bonus, docet nos bonitatem; in bono scilicet ac simplici nos affectu constituit, et sic nos deinde disciplinam docet, ut non fatigemur, cum a Deo arguimur, quia cum ab ipso judicamur, correptio est, ut non cum mundo damnemur; et per hoc multa jam scientia et discretio acquiritur, ut sciamus temporales glorias æternos subsequi luctus, et flagella momentanea bonis compensari perennibus. Spiritum disciplinæ non habuerunt Herodes et Antiochus, qui spirituali eos in aliquo amore inter flagella tetigerit, aut de Deo eos aliquid (quia a discendo disciplina dicitur) discere fecerit, sed duplici contritione hic et in futuro conterendos in sua obstinatione dimisit. Hæc per excessum diximus, ut discrepantiam inter bonos et malos in solo tantum animi habitu monstraremus. Is habitus nihil est aliud quam bona voluntas, et pius affectus, simplexque conscientia, qua nihil felicius esse Christiani docuere auctores (AMBROS. in psal. xxvi, v. 1, et lib. n, Off. c. 1). In hoc, si volumus, a perversis dividimur, hac specialiter re ab eorum sorte discernimur. Hæc est illa vestis nuptialis, qua qui non induitur, a sacræ mensæ consortio emittitur. Cæterum alia omnia quæ exterius exhibentur, sicut boni ita et mali dant et accipiunt; iisdem sacramentis imbuuntur et imbuunt, eadem miracula faciunt. Simus igitur sanctæ Ecclesiæ membra, non mortua, sed congruum Dominico corpori officium reddentia, ut sicut in sacrosanctis mysteriis exteCrius peragendis sumus bonis consimiles, simus D etiam introrsum, affectu et effectu totius pietatis æquales. Sit liber noster ex quo nostræ procedat textus orationis, pura conscientia, ne dum lingua aliis bona annuntiat, peccati memoria nos intus mordeat, quæ locutionis impetum occulta confusione præpediat. Sermonem præcedat oratio, ut animus fervens amore divino ardenter, quæ de Deo sentit, enuntiet, ut sicut apud se intrinsecus ardet, sic auditorum corda inflammet. Sermo namque tepide languideque prolatus, cum nec ipsi qui profert, placeat, mire mirum esset si cuiquam placeret; et ab eliso et jacente dictus alios erigere posset, cum procul dubio experti simus hujusmodi verbum non animos audientium sedare solere, sed opprimere fastidio, et ad iram graviter irritare. Cum itaque rationis acumen minus in nobis vigere sentimus, 4 et loquela nostra obtunditur, et quod dici debeat non abundat, et mens in arcto posita defectum patitur, ut æstimo ad nullius utilitatem ex tunc sermo porrigitur. Nam si quando verbi copia exuberat, et ad cordis placitum lingua progreditur, longus nimie fieri sermo non debet, quanto minus cum nec memoria suppetit dicendorum, et locutio præpeditur, et animus torpet. Apud beatum Ambrosium (De officiis, lib. 1, c. 22) legitur quia sermo tædiosus iram excitat; ef cum eadem sæpius replicantur, vel ultra modum diversa dicendo tenduntur, fieri inde solet ut tædio victis omnia pariter, prima, media et ultima aufe- A mur. Verbi gratia Hierusalem, secundum historiam, rantur, et quæ prodesse pauca poterant, nimia et indiscrete effusa, in fastidium et pene quodammodo in odium vertantur Nam sicut victualia sobrie sumpta ad corporis nutrimentum in corpore permanent, immoderate vero vorata in detrimentum vergunt, et vomitum provocant; et qui semine legitimo et parce modesteque edito conjugi miscetur, prolem creat, qui vero semine fluit, nihil utile efficit, sed carnem fœdat : ita qui nimie verbum profert, et id quod auditorum cordibus insitum erat, et proficere poterat, aufert. Cum ergo et grandis animi fervor prædicanti adest, et multiplex tractandorum materia memoriæ non deest, facundiæ quoque possibilitas et ornatus necessitati superest, penset eorum qui tacite audiunt B imbecillas vires, meliusque fore ut pauca et grate suscipiantur, quam innumera ex quibus nulla retineantur, finemque facere non differat, ut rursum cum sermonem facturus est, alacres eos non fastidiosos inveniat. civitas est quædam; secundum allegoriam, sanctam Ecclesiam significans; secundum tropologiam, id est moralitatem, anima fidelis cujuslibet qui ad visionem pacis æternæ anhelat; secundum anagogen, cœlestium civium vitam, qui Deum deorum facie revelata in Sion vident, signat. Ex his igitur quatuor modis, licet omnis fieri possit, aut certe ex singulis, tamen si quid utilius ad curam interioris hominis pensetur, magis commoda ac intelligibilis in tractando moralitas esse videtur, mus, Allegoria sane dum in propheticis apostolicisque libris disquiritur, pene nihil aliud quam fidem ædificat; quia scilicet, dum multifariam multisque modis olin Deum loquentem in prophetis attente legiChristiani temporis sacramenta indubie prænuntiata ibidem comperimus. Dei vero gratia jam fides omnium cordibus innotuit, quam etsi inculcare sæpius ac retractare auditoribus oportuit, non minus tamen, imo multo crebrius ea quæ mores eorum instituere possint, dicere convenit. Facilius enim et securius de virtutum natura disserimus quam de fidei sacramentis de quibus valde moderate aliquibus loquendum est, disputamus. Error namque minus intelligentibus ex nimis profunda prædicatione generari potest; ex morali autem institutione maxime solet acquiri discretionis utilitas. Quamvis itaque allegoricus sensus, si aliquando sermoni admisceatur, plurimum esse soleat gratiosus, et si dicuntur, et vere aliquoties dici debent C aliqua quæ ad fidem et intelligentiam Scripturæ sacræ nos imbuant, tamen tota verbi nostri vigiliantia de 5 motibus interioris hominis, id est cogitationibus habeatur, quarum passio tam omnibus communis est, ut tractatus hujusmodi nulli, ut arbitror, possit esse obscurus, præsertim cum unusquisque intra seipsum quasi in libro scriptum attendat quidquid de diversis tentationibus prædicatoris lingua retractat. Præterea et aliud ntimandum est, ut scilicet dum il'itteratis levia et plana prædicat, litteratis etiam quæ sibi conveniant sublimiora aliqua intermiscere studeat, et dum his quæ capacitati suæ placeant propinat, ita explicet, et ut ita dicam quadam circumlocutionis mola conterendo exponat, et quod durum ac difficile etiam doctis prius videbatur, ita lucidum et apertum reddat, ut idiotis ac simplicibus perspicuum quod dicitur esse queat. Sicut enim puerulis lactis alimentum familiare est et valde necessarium, ut sine lacte non posse vivere credatur infantes, nec soli tamen eo utantur infantes, sed infractis panum crustis etiam quibuslibet grandævis præstet cibum, sic plerumque cum vulgo simplex doctrina proponitur, et aliquid tamen propter intelligibiliores, ubi eorum exerceantur ingenia, ibidem interseritur, ita pascere consuevit hebetes, ut etiam solidioris additamento victus, id est interjecta ponderosiori sententia delectare soleat sapientes. Solent etenim in tractatibus evangeliorum sententiæ de Veteri Testamento adhibitæ auditores reddere magis intentos, quia dum quidpiam eorum auditui novum insonat, animos quasi ex quadam voluptuosa sonoritate innovat. Hoc his contingere solet qui Scri- p pturæ secreta libenter inquirunt et semper discere quærunt. Placere etiam nonnullis comperimus simplices historias, et veterum gesta sermoni inducere, et his omnibus quasi ex diversis pieturam coloribus adornare. Dicendum etiam nobis est quis tractatus doctori præcipue habendus sit. Quatuor sunt regulæ Scripturarum, quibus quasi quibusdam rotis volvitur omnis sacra pagina: hoc est historia, quæ res gestas loquitur; allegoria, in qua ex alio aliud intelligitur; tropologia, id est moralis locutio, in qua de moribus componendis ordinandisque tractatur; anagoge, spiritualis scilicet intellectus, per quem de summis et colestibus tractaturi ad superiora duci Non magis autem de origine aut custodia virtutum, quam de concatenatione et fuga vitiorum fieri admonitio debet; ubi doctor quæ sint naturalia et quæ extra naturam vitia, quæ etiam ex aliis generentur, et quam perniciosa ex seipsis et ex eis quæ ab ipsis propagantur, sint, dum diligenter ac distincle docet, fructum immodica utilitatis exhibet. Cum enim Scripturarum abdita simplicibus ac idiotis exponuntur, cito suis elabuntur memoriis, quia qui assueti sunt solis rebus corporeis, mirum non est si in spiritualibus, quæ non vident, cum etiam in corporalibus, quæ sentiri a se ac videri possunt, non habent vires recordationis. Sunt sane aliqui ita animales ut vix aliqua nisi materialia et quæ bestiis etiam sunt conspicua comprehendant, et motus etiam nec non et vitia corporum ac animorum suorum, quæ indesinenter in semetipsis patiuntur, omnino nesciant, donec ab aliis audiant, quæ cum audierint utinam firma relectione contineant. Dixi sane verumque dixi non minus prodesse ali |