433 299 voto consentiret. Aliter namque fidem in regem Heinricum ejusque tantotiens expertam perfidiam et vecordiam se habituros professi 198 famisunt.Patriarcha autem cæterique regis comitatu liares, quos legati apostolici in suo secum adduxerant, hujusmodi pactum quasi non laudare necessarium diu multumque recusantes, noluerant. Demum vero cum legatos, Saxonum sententiæ utpote probabiliori favere persentiscerent, non multum contradicentes, dominum suum quamvis refragantem ad hoc pactum se coacturos fore, ficta et vecordi pollicitatione profitebantur. Ea ratione Saxones legationi apostolicæ sedis, si pacis et securitatis firmitudine fieri posset, se cum rege suo olœdientes futuros per omnia subdiderant. Deline die et loco colloquii habendi apud Herbipolitanam urbem ab utrisque condictis, hi Saxoniam, isti autem cum legatis apostolicis ad dominum suum remeabant festinanter Ratisponam. B non maximam A soria querimoniosus proclamavit, et ut Roudolfun Ipse autem, fidei pactum quod condixerant dum ei notificarent, corde verboque pertinaci parvipendens, pacificum propitiumque se illis exhibiturum fore ob domni papæ honorem pariter et amorem, vix ab eis constrictus profitebatur, set si ad deditionem sibi indilate occurrere et humiliari non detractarent. Eaque conditione colloquium, quod Romæ in synodo a legato suo juratum, et excommunicationis auctoritate a nullis partium utrarumque personis non modo non impediri, quin potius omni modis observari decretum est, se cum Saxonibus habiturum laudabat; aliter autem nequaquam. Quod cum primatibus Saxonum Alemannorumque cæterisque suis commilitonibus compertum fuisset, quamquam ad condictum colloquium jam consentaneos se domno apostolico exhiberent, tunc simul omnes pertinacem regis Heinrici vecordiam commirantes, et contumacem inobedientiam detestantes, sollicitu300 omnia comdines necessitatesque suas Deo per mendantes domi unanimiter se continuerant. 301 C Ꭰ 304 305 306 Sic anathematicum hoc concilium tergiversatione vecordi tum execrabiliter initiatum, tum execrabilius finitum (209), turbidus satis et animosus Heinricus rex, assumptis secum legatis apostolicis, exercitun quem non mediocrem undecumque contraxeral, in Saxones hostiliter devastandos temerarie maitum abhinc dimoverat. Comperto autem tam hostilis incursionis in se suosque impetu, Roudolfus rex in Deo ejusque miseratione 307 confisus et corroboratus fiducia, et ipse non modicum quem studiose collegerat suæ militiæ apparatum in occursum illius prudenter crdinatum promoverat; missisque ad omnes exercitus hostilis optimates nuntiis, eos per misericordiam Dei obsecratos, humiliter satis rogitavit, quatinus colloquium, quod papa jam pro pace et unitate æcclesiæ ac totius regni concordia componenda decreverat, et ipsi cum domino suo observaVARIE LECTIONES. Ipse autem undecumque non modicis suæ partis episcoporum cæterorumque complicum suorum contractis copiis, ad prædictam civitatem (208), ac si per hoc apostolico se excusabilem, anathemate percirca juriique reatu inmunem posset efficere, sanctæ Mariæ assumptionem cum legatis apostolicis, et ipsis, ut aiunt, muneribus partim corruptis, partim metu minisque confractis, et blanditiis, astutiis omnique ingenio in illius favorem ferme seductis, temerarius satis pervenit. Illic ad libitum suum synodo hac simulatoria omnifariam per suos synodicos et causidicos secundum cor suum disputaturos disposita, ipse pro regni sui disturbatoribus et invasoribus sese legatis apostolicis intentione satis sun 300 supra lin. alio altramento 2. domno papæ ed. 305 inclamitabunt 2. 303 vox deest 1. 2. 304 dirimendat 2. 299 secum addit. 2. 8 h. glossa sac. IV. in 2. 201 inmanem 2. 302 ita 4*. non deest ut deest 2. 396 quam 2. 307 miserationis 2. (208) Herbipolina. rent, sibique locum ejusdem observandi fide paceque A proripientes, ac colloquii pactum Saxonibus delusis non ficta concederent. Ilic denique se per omnia domno papæ cæterisque regni optimatibus consenicneum oboditurumque in hac quæ instaret causa, firmissime multum cum suis omnibus collaudabat. Si autem id contumaces refutarent, se eis hostem Deo propitiante acerrimum armis congressurum et ut in pacis ac justitiæ anathenaticos induratosque contemptores oportuerit, se in illis fore vindicaturum, minime dubitarent. His auditis, tamque ejus inmanissimi et in se efferati exercitus cohortibus per exploratores suos rimis indubitanter compertis, non parum quidem cum belli instantia, tum injustitiæ excommunicationis et inobedientiæ suæ conscientia 308 perterriti, dominum suum, quamvis lacrimoso ejulatu diu multumque pertinacissime reluctantem, ad hoc consiringebaat, ut inminens periculum juxta consilium illorum dissolvere, seque ab his quibus congredi ac repugnare non sufficeret, quoquo modo liberare non detrectaret. Justam namque causam a se Saxones cum domino suo expostulare, sequestratis ab hoc sermone episcopis suis cunctis, unanimiter asserebant. Illi quippe lingua tantum pugnaces, ipsos rem mortis gladiis experiri indefessi semper et inportuni instigabant, eam quæ ab his egressa et initiata est tam inmanem sanctæ æcclesiæ regnique totius desolationem, discordiam et iniquitatem sic miserabiliter tueri ac corroborare perditissimi satis existimantes. Nec more, legatis apostolicis ad se vocatis, toto nisu id com illis actitabant, ut sub anathematis articulo utriusque partis acies indissolubiliter constringerent, ne in se alterutrum bello consurgerent, set potius pace ad invicem confederati, pro instanti causa in brevi colloquium utpote regni subministeriales et communicipes conderent, et per optimates quos ad hoc eligerent, tanti causam dissidii justæ rationis censura componere pertemptarent. Ad hæc quidam ex parte Heinrici regis, pace a Saxonibus accepta vicissimque data, eandem causam tam obnixe serii pacifique mediatores cum eis tractabant, donec ab utrisque ad hoc laudamentum perventum est, ut eam partem, quam in colloquio, quod eis apostolico indictum fuit præcepto, justam fore decernerent, sese omnes unanimiter contraherent. Hoc quasi honoris defensorio quodam argumento sese artificiose liberantes Saxonibus, qui pactum pacis prius duri prorsus respuebant, tunc gratissima ipsius opitulatione communiti, fugaci vix reversione inde cum rege suo confusi valde discedebant. Quod in primis namque non modica Bajoariorum pars, viso Saxonico procinctu obstupefacta, inceperat, deinceps tota pariter castrorum series tumultuose multum peregerat. Sic se domum qualitercumque B C flocci pendentes, iterúm ex suos toto nisu ipsos nen minimum seductiles in eundem procinctum coartabat, et cos in id ipsum more solito tantotiens pejeratos examussim adjurabat. Legati vero apostolici his negotiis, ut aiunt, ac si inviti intermanentes, tandem magnifice donati Romam, set non simul, infectis pro quibus missi fuerant omnibus, regressi sunt. Quorum alter, scilicet Paduanus, tantis muneribus corruptus, cum ad domnum apostolicum perfidiosus ypocrita, collegatum suum simplicem nimis. sanctumque virum:, cis Alpes relictum prævenerat, multifariis figmentorum argutiis ac responsis mirabiliter instructus, non solum obiter Longobardos, Romanos etiam, set et ipsum papam decipere, ac Heinrico suo qualitercumque complacare studiosissimus intendit. Humillimam per omnia obœdientiam ipsi, cum quibus excogitare de cætcro possi obsequiorum promissis omnibus, ex parte Heinrici pseudolegatus apportavit; et hoc in colloquio ei in cæteteris, pro quibus se ultra montes transmiserit, quantum ad illum observantiis satis probatum fuisse ostentavit. Cum autem tanta inverecundus audacia tam mendosissimus passim cum suis commendacilus omnes pertinaciter deiudere non cessaret, quidam frater (210), a rege Roudolfo suisque consentaneis qui illuc missus hunc prævenerat, satis super illius non sufficiens perairari inpudentiam palam mentientis, ac tot tantosque suis falsitatibus dementantis, ei coram domno papa cæterisque Romanis in medium adducto, in faciem testis veritatis confidentissimus restitit; quousque illum cum suis figmentis omnibus inrefragabili ratione evictum, confessum, confusumque palam omnibus ostentavit. Quippe cum illo pariter in Ultramontanis gestis illius ac negotiis multotiens aut ipse commoratus, aut a veridicis cognitoribus rem totam exploratam sibi diligenter enarrantibus edoctus, tanto testimoniali illum refellebat, quanto eum de universis nil prorsus latebat. Sicque a domno papa justissime profanatus et abalienatus, domum mostissimus, cum non minimo dedecore returnavit. Dehinc missis litteris papa Petrum illius collegatum ad sedem apostolicam quantotius redire præceD pit. Qui jussis obaudiens, sicut ille mendaciis, ita iste fidei ac veritatis plenitudine testimoniatus, Romam suam honorifice reviserat, totamque inobœdientiam, falsitates, dolos, inauditas vecordias, et quicquid Deo justitiæque repugnat, de tyrannide Heinrici domno papa reportabat. Qui tandem verissime legatorum suorum gestis compertis, nichil ultra de Heinrico sciscitatus est : set tamen regi Roudolfo cæterisque suis consentaneis, missis litteris (211) demandavit, se non parum moleste ferre legationis VARIE LECTIONES. 308 conscientie 2. 309 condrent 2. condicerent ed. (210) ipse Bertholdus? NOTE (211) Hodic non exstant. qualitercumque attestari conatus est. Set tamen in hoc non maxime profecit (212). suæ inefficatiam; et quam in eum quidam æstima- A esse, novis et pseudographis quibusdam privilegiis rent in hac causa personarum acceptionem, nullam omnino fore, nullaque usum fuisse levitate, set juxta ingemi sui intellectum se ad hucusque justitiæ favisse 310 et consensisse, conscio sibi Deo testificatus est. Illos autem in incepto justitiæ tenore perseverare, ut solitus est, paternis prædicamentorum suasionibus obnixe satis cohortatus est. Rex vero Roudolfus in suam se Saxoniam recipiens, ac colloquium quod cum Saxonibus primates et complices Heinrici callide multum condixerant, tam falso laudatum quam non observatum persentiscens, non parum triste tulit, quod eorum tantotiens expertum illum sic astutissime vecordia delusi. Attamen se prudenter conjuratæ illorum contra se expeditioni tunc occurrere magnanimus et constantissimus præparavit, et si ultra sibi occasio talis ut antea Deo propitiante succederet, ne ita se deluso Heinricus cum suis divaserit, toto nisu incessabiliter præmeditari non quievit. Heinricus autem per totam circum circa errabundus Bawariam autumnando, qualicumque potuit ingenio et ipse cum suis contrahere non cessavit m3. litum prægrande collegium, mox post nativitatem Domini Saxoniam invasurus. Saxonum quoque plerosque clandestinis maximis munerum et possessionum promissis per internuntios suos familiarissinics incessanter attemptans, sibique corruptos et adjuratos conjungere qualitercumque festinans, indubitalem spem totius Saxoniæ sine bello in brevi subjiciendæ acquisivit. His etiam diebus Curiensi æcclesiæ, jam plus quam annum episcopo suo orbatæ, Nortpertum Augustensis reclesiæ præpositum, symoniacum avarissimum, el quo sui erroris non 311 facillime sibi parem consensorem adinvenire nequiverit, illo quem clerus militia et populus æcclesiæ ipsius canonice elegerant ejusdem domus præposito, viro valde religioso, reprobato, invitis et nolentibus universis violenter præfecit. Qui mox omnibus modis et artibus suæ, ut semper solebat, avaritiæ industrius suberat. Et quia se non per ostium, set aliunde in ovile æcclesiasticum ingressum non ignorabat, Mediolanensi heretico antiepiscopo se subesse et ab ipso ordinari debere bereticum, eflicere pertemptavit 1. Mogentinum vero episcopum, cujus vere æcclesia Curiensis subparochiana fore constat, metropolitanum suum non C D Estas vero ipsius anni nimis pluviosa præteribat, set tamen non magnam frugum penuriam intemperies talis effecerat. Eberhardus Neapolitanus (213) episcopus, a domno apostolico propter inobedientiæ contumaciam jam damnatus, set a rege Heinrico Herbipolitanæ æcelesiæ contra jus pro Adalberone episcopo legittimo inde propulsato temere incardinatus, et ipse excommunicatus et excommunicatis toto nisu communicans, cum his quos libenter complexus est portionem habiturus, diem extremum infausta pertinacia letaliter clauserat, justissime a regno Dei in æternum excludendus. Cui successit... (214) Parthenopolitane æcclesiæ canonicus, canonica electione huic subrogatus. Eodem anno Hiltinisheimensis episcopus Hecilinus ex hac lacrimarum valle, o utinam gratulanter! emigravit ad Dominum, successorem habiturus Utonem, æcclesiæ suæ canonicum. Parthenopolis quoque isdem diebus pro suo jam feliciter martyrizato archipræsule tandem Hartwigum, Mogontinæ æcclesiæ camerarium, electione canonica provisorem susceperat. Abbas quoque Massiliensis, Bernhardus nomine, vir non minimæ sanctitatis, sapientiæ, religionis, caritatisque, qui nonnullas pro justitia jam jamque constanter sustinuerat persecutionis injurias, el quem pro incomparabili tantarum virtutum industria, intimum, familiarem, nec non præ cæteris omnibus re vera sibi dilectissimum domnus papa unice sibi prærogavit, et idcirco Romæ sancti Pauli ecclesiæ (215) satis idoneum hunc jam primicerium incardinavit; dum Massiliam suam revisitare proponeret, in revertendo febribus mortaliter arreptus, viam universæ terræ, tota cordis alacritate ad cœlestia suspensus, felix plurimum ingressus est. Et apud monasterium (216), quod in via regia Romam euntium situm est, ubi Nar albus aqua [Nar est fluvius, habens turbidas aquas. Unde Lucanus ait : Sulphurea Nar albus aqua. 2. in margine, manu eadem.] cis Sanctum Dionisium transvadari solet, cum devotissimo exequiali honore tumulatus, in pace Christi requiescit 14 Kal. Augusti 313. MLXXX. Rex Roudolfus nativitatem Domini magnifico plurimum apparatu regio apud... sollemnissime celebraVARIE LECTIONES. 319 313 810 ita Uss. fuisse 2. 811 vox abundat. pertemptatum 2. sæc. XIV. corr. pertemptavit. Hinc inde Murensis et Engelbergensis codices Berhtoldo omisso, Bernoldi textum exhibent: Doctor Adaibertus facto verboque disertus, etc. usque a. 1091. NOTE. (212) Suberat revera ab origine Curiensis Ecclesia Mediolanensi metropoli, postea Moguntinæ circa S. Bonifacii tempora subjecta Ordinatus dem est Norbertus IV Non. Febr.,a. 1085, a Wecilone Moguns tino schismatico, et anno codem in synodo Quedlinburgensi depositus. Uss. (215) I. e. Niunburgensis ut V. Cl. Stenzel, bene observavit. (214) Guacherus. (215) Eam cum Massiliensi unire intenderat Gre. gorius, at ex ejus epistola 7, libri vit liquet. Cf. quoque vi, 8. Uss. (216) Padolironense coenobium seu S. Benedicti in agro Mantuano inter Padum et Larionem Auvios esse putat Ussermannus; sed Nar fluvius hodie est Nero, dextram Arni ripam infra S. Miniatum inQuens; Sancti Dionysii vestigia nulla reperi. B vit; ubi prudenti cum suis, ut oportuit, intentissime & complicibus universis, justa in eos data sententia, consilio communicato, qualiter Heinrico Saxoniam suam invadere jam jamque attemptanti absque sui detrimento resistere posset, sollicitus satis pertractavit. Qui et ipsis diebus Mogontiaci non dignitate regia sct qualitercumque commorans, et militiam 314 non parvam de Burgundia, Francia, Alemannia, Bajoaria, Boemia et undecumque collectitans, mox post octavas theophaniæ in Saxoniam expeditionem hostili impetu acerrimus promovere non cessavit. Cui rex Roudolfus, collecto et ipse prægrandi suorum militum exercitu, occursare animosus plurimum, Deique misericordiæ 15 ejusque justitiæ fiducia summopere corroboratus bello congredi constantissime destinavit; eaque intentione ipsi obviam 916 sese bellicoso terrore audacter promovens, vix illius congressum præstolatus est. Namque tam validus zeli Dei ardor illum succenderat, ut si æcclesiæ sanctæ statum suumque jus legittimum per hoc recuperare posset, se in omne periculum et in ipsam mortem dare nequaquam detrectasset. Heinricus vero milites suos solita infatuans suæ calliditatis et falsitatis vecordia, promisit absque bello et omni repugnantia hostili, ac, ut aiunt, jurejurando confirmavit illis, Saxoniæ regnum sibi patere, et per Saxonum majores, quippe quos omnes ferme sibi adjuratos et confoederatos habuerit, hostem suum Roudolfum cum suis optata facilitate sibi captum in manus suas tradendum fore, et idcirco eis nihil periculi aut difficultatis obstare; quin potius, pro quo tot laborum insumpserint, sibi secum de cætero tamdiu adoptato libitu eonregnare præsto propediem restare. Sic namque seductiles sibique nimium credulos factos, in ipsam mortem periclitandos cavillatorie satis præcipitavit. Regem quippe Roudolfum cum prægrandi exercitus sui collegio et in bellum nimis prompt'ssimo ex improviso ferme offenderant. Quos dum ipse sibi tam proximos arrepsisse per exploratores suos comperisset, quasi illorum metu fugam simulans, locum eis invadendi provinciam cum suis retrogradus artificiose dederat. Ea tamen intentione simulaverat, ne si in alterutrum bello 317 consurgerent, ipsi a se persequente tanto minus more suo diffugissent, quanto infra patriæ illius terminos a compatriotis omnibus undique impeti et circumdari Deo propitiante 18 potuissent. C dampnatos et excommunes anathematis strictura VARIE LECTIONES 31 minime 1'. 316 obvia 1. 399 324 318 propitio U. 319 consequentes illic confossus perierat. Fugatis vero et vi bellicosa A tus (217) confœderati, post eventum belli fronte passim in diversa hostibus propulsatis, quidam ex parte Roudolfi regis stationem, ubi custodes tyrones et scutarii hostilis exercitus, saumarios, vehicula et sarcinas cibariorum sumtuum vestimentorum omniumque supellectuariorum suorum a pugnantibus remoti finemque belli præstolantes observabant, non parum alacres undique circumdantes invaserant, ceperant, et omnia secum sic letaliter spoliatis hostibus in castra sua gratulanter abduxe rant. 331 satis aperta, quibusdam firmissimis castellis militum suorum subsidiis derepente occupatis, regi suo pervicaces, apostatæ rebellabant. Quos denique Deo favente omnes in id ipsum suam ad deditionem in brevi coegit, et hoc non absque illorum dampnis hisque non minimis. Quippe milites illorum ipsis distrahens, sibique adjuratos 33 cum bonis illorum recipiens, prædia beneficia marchiasque illorum aliis ea percupientissime petentibus et acceptantibus largiens, ipsos de loco ad locum regia majestate fugans et persequens et omnimodis subjiciens, tam multifaria eos coarctavit et humiliavit acerbitate, quoadusque re ipsa experti sunt, quam stu!tum atque dampnosissimum sit, regi ac domino suo Sic post prædictum quod cum Heinrico gessit maximum bellum, victor gloriosus rediens Goslariam, dehinc his non paruia minoribus adusque quadragesimam sollicitus laboraverat 336 tot rebellium et adversantium 337 sibi bellicosis motibus, donec ees sibi subactos dedititiosque prout oportuerat, perdomuit. 338 339 Ergo Heinricus cum suæ tyrannidis complicibus sic adversariorum suorum persecutoria inmanitate, famis internecione, frigoris asperitate, tamque fugæ dedecorosæ et infaustæ satis superque profligatus exacerbatione, ipse vix Ratisponam suam B quomodolibet 335 gratis ac fraudulenter recalcitrare. qualitercumque revisitavit. Cæteri autem non minus miserabiles, turpes, ac tot miseriis ipsi non impariter contabescentes, patriam suam unusquisque non glorianter multum repetiverunt. Rex autem Roudolfus, recollectis undecumque militum suorum copiis, locum belli ad usque mediam noctem victoriosus occupavit. Set quia tam maxima vis algoris, nec non ad hoc pugnæ recentis præcipui labores omnes in id ipsum confectos, defatigatos, ac plerosque illorum vulneratos multifariam exacerbaverant; locum cum his qui interfecti sive adhuc semineces illic procubuere deserentes, in quamdam juxta villam, ubi frigorosi calefierent ac quiescerent, ad horam divertebant, et mox ante lucem illuc revertentes, ac per totum diem summe triumphantes, gratulanter illic incrastinabant. 340 Heinricus denique, cum neque bello neque clandestina hac quam cum Saxonum primatibus gerebat conjuratione ad libitum suum proficeret, quin potius teste sua conscientia justitiæ Dei palam contun:acem et inobedientem, et ob id jam apostolica cen-` sura excommunicatum cum suis, se repugnare non ignoraret, simulans tandem ob tot el tantas sanctæ C æcclesiæ miserias et desolationes, quas ipse cum. suis ei intulerat, sedis apostolicæ metum, Romam ex antiepiscopis suis Biemensem et Babinbergensem, set non sine magno, ut aiunt, auri et argenti pondere, quo Romanos corrumpere ad suum votum pertemptarent, direxerat 1. Paduanum 342 quoque episcopum, qui 33 præcedenti æstate legatus apostolicus in nostras partes destinatus est, cadem intentione cum quibusdam aliis suis familiaribus peccunia copiosissima onustum et suffarcinatum illuc transmiserat; qui jam, ab ipso muneribus non minimum corruptus set et ad corrumpendum alios intentus, in ipso itinere a quodam suo comite ex industria lancea perforatus, ad inferna corruplissimus quam repente Dei judicio præcipitatus est. Thesaurus autem, propter quem. exciderunt. VARIE LECTIONES. 433 confirmaverat U. " laboraret 1'. adjuratis 1°. 336 quamlibet 1°. 338 Subjectos U. 339 dediditiosque U. 342 Badua311 dixera: 1'. quos f'. 3* deest l'. Magnus vero dux ac patruus ejus Herimannus comes, qui in præcedenti bello Saxonico captus ac Heinrico traditus, jam ab illo pro fidei condictione et promissione quam ipse ac dux prædictus sibi juaverant, relaxatus ac liberatus est, fidem et auxilium quam ipsi 332 jam antea regi Roudolfo jurejurando contra omnes sibi adversantes confirmaverunt 333, perfidi plurimum infringentes, collectis omnibus quos poterant, addere se fraudulenter ante inceptum bellum prædicto tyranno pertemptabant; set a quibusdam Saxonum primatibus illorum perfidiam explorantibus mox repulsi ac refugati, vix domum ab eis salvi se proripiebant. Eadem clandestina perfidiæ conjuratione ipsi cum suis omnibus marchionissa Adala, generque suus marchio Eggeber 337 331 32 ipse Ս. omnium U. adversariorum U. quo 1* num 1. 863 (217) Saxonie marchio. D 338 ΝΟΤ.Ε. 360 344 Reliqua |