1

CAP. V. De quadam puella contracta (28).
Puella quædam de familia ipsius sancti, de territorio
nuncupato Mellingasele, a primævo tempore officio
ambulandi penitus privata, ita ut vix manibus re-
*pendo spatia necessaria sibi manibus permearet,
octavo Kalendas Julii concurrentibus nostris pro-
vincialibus more regionis ad festivitatem Joannis
Baptiste, ipsa quoque adminiculo necessariorum
fulta interfuit. Et cum signum vespertinæ synaxis
jam tertium sonaret, ipsa procul ab Ecclesia quous-
que feminarum accessus licitus est, sese in terram
dedit, et omnipotentem Dominum per beati viri pa-
trocinium propitiari sibi deprecabatur. Statimque
horrore concusso, omnibus cœpit membris distendi,
protinusque erepta pedum recepit officia, Creatori
suo gratias agens, qui eam meritis sancti patroni
sui Bertini diu optatæ reddidit sanitati (29).

CAP. VI. Quod Fridogisus, expulsis monachis,
canonicos instituit.

A de monasterio expellens abire permisit. In S. Au-
domari (31) quoque monasterio, ubi regulariter vi-
ventes aderant quadraginta monachi, triginta cano-
nicos ibidem ad serviendum deputavit in ministerio
Christi. At posthæc totius abbatiæ circuiens villas,
et quia duplex exstabat monachorum numerus, du-
plam eis portionem villarum est largitus; canonicis
autem quia pauciores erant numero simpla contra
monachos est data portio: ipse ea quæ sibi maxime
placuerant, ad suæ perversitatis usum reservavit.
Et quia canonicus erat, cum canonicis in S. Audo-
mari monasterio sæculariter vivebat. Quid plus hujus
abbatis referam versutiam, cum veraci possem fa-
mine dicere, hunc primum loci hujus casum exsti-
tisse? hic etiam secundum veridicam Veritatis vo-
cem cum alii laborassent, in labores eorum introivit;
nec solum introivit, sed etiam quæ laboraverant, te-
meraria præsumptione destruxit. Hic etiam fraternæ
charitatis utriusque monasterii destructor exstitit,
dum et monachi sibi justum et ab antiquis Patribus
traditum reverentia honorem vindicant, canonico-
rumque subjectionem sibi veraciter defendunt; et
canonici ab ipso abbate canonico fallaci assertione
principatum ad se monasteriorum pertinere dicunt.
Pro his omnibus et reliquis tyrannidis suæ actibus
hactenus blasphematur ab omnibus, nec dubium
quod blasphemabitur et a succedentibus.
CAP. VII. De subjectione canonicorum S. Audomari
huic ecclesiæ.

B

Multa quidem et alia signa fecit Jesus per merita
-confessoris sui Bertini, quæ non sunt scripta in
libro hoc. Quare autem prætermissa sunt vel ne-
glecta, ignoramus, nisi forte propter incuriam scri-
ptorum, vel propter maximas persecutiones et in-
convenientia quæ tunc temporis sancta mater Ec-
clesia, et maxime in isto loco passa est. E quibus
omnibus unum solum incommodum seu infortunium
ad posterorum memoriam hic duximus inserendum....
Glorioso igitur imperatore Ludovico Caroli Magni
atque imperatoris filio regnante, cum eatenus hoc
antiquum et tunc regale cœnobium ex tempore bea-
tissimi Bertini ejusdem fundatoris præcipui sacra
monastici ordinis religione admodum nobilitaretur,
atque secundum instituta canonum fratrum ad-
optione ipsius regimen commendaretur, contigit ut
quidam Fridogisus (30) genere Anglus et abbas S.
Martini Turonis anno Verbi incarnati octingente-
simo vigesimo, et præfati regis Ludovici septimo,
abbatiam Sithiensis cœnobii regia donatione susci-
peret gubernandam. Qui in initio tyrannidis suæ eum
cerneret abbatiam universam tot monachorum usibus
delegatam, utputa centum et triginta monachorum
inter utraque monasteria S. Bertini scilicet sanctique
Audomari degentium, nihilque suarum voluptatum
usibus sequestratum; avaritiæ jaculo cæcatus, mona- D tom. CXXXVI, col. 1223.
chorum impudenter tentat vitam destruere, ut res
corum usibus a fidelibus traditas suæ lasciviæ po
tuisset facilius mancipare. Quod diabolica suggestione
mente conceptum, nefanda est ab illo perpetratione
peractum. Nam in capitaneo apostolorum seu S. Ber-
tini loco, ubi octoginta et tres monachi deserviebant
Domino, sexaginta pro humana potius laude quam
pro Dei amore retinuit; reliquos districtioris vitæ
viros, quos suæ perversitati putavit non consentire,
(28) Ex antiquo Anonymo.

Mortuo vero dicto Fridogiso quarto decimo regi-
C
minis seu potius tyrannidis suæ anno, successit in
regimen cœnobii Hugo venerabilis filius Caroli regis
magni et frater Ludovici Cæsaris. Qui Hugo anno
incarnati Verbi octingentesimo quadragesimo quarto
condolens infelicissimæ et miserrimæ divisioni et
discissioni venerabilis Sithiensis cœnobii ab infando
Fridogiso factæ, a domno Folovino tunc Morinorum
venerabili antistite unitatem cœnobiorum pristino
more reformari impetravit : quod et privilegio fic-
mari fecit. Hujus autem privilegii hoc est exemplar:

(29) Hic desinit antiq. Anonymus.

(30) Hic est Fridogisus qui in catalogo fratrum conscriptorum monasterii S. Galli apud Goldastum memoratur cum aliis monachis de monasterio, S. Martini Turonis. Ergone tum istic erant monachi

Exemplar charta S. Folquini de eodem.
Ego Folquinus Dei gratia Morinorum episcopus,
omnibus fidelibus tam futuris quam præsentibus.
Reliqua vife in Chartulario Folquini, Patrologice

CAP. VIH. De translatione sive relatione S. Au

domari.

Sub hac tempestate invenimus ita adnotatum in decemnovennalibus annorum Dominicæ Nativitatis, quod est octingentesimo quadragesimo tertio, indictione sexta, quod postquam Hugo abbas jam nemoratus, excepta causa quam refero, vir per cuncta laudabilis, locum hunc sua constitutione laudabilizer stabilivit, qua et canonicos S. Audomari monachis.. cum canonicis? Hic primus abbas sæcularis Sithivensium, canonicus sacularis, inquit Joannes Iperius cap. 11.

(51) Primum S. Mariæ, quo de monasterio seu ecclesia lege Vitæ cap. 6.

B

nico genere Anglo, Fridogiso nomine, ut jam prædictum est, in beneficium proh dolor! datum, a totius sanctæ religionis candore marcescere, in ex-teras manus devenire, et minorari a sua cœpit integritate. Denique numerum monachorum ibidem militantium, qui octoginta tres erant, diminuit, villas et fertiliora prædia victui monachorum depu-tata in dominium sibi usurpavit; monasterium vero S. Audomari quod cum monasterio S. Bertini idem erat, penitus evertit, quoniam quadraginta monachis eliminatis, triginta canonicos loco eorum substituit, tertiamque partem omnium bonorum ad monasterium S. Bertini pertinentium, eorum usibus deputavit. Quid igitur iste aliud quam hujus monasterii flagellum fuit? qui etiam a B. Bertino in numero abbatum merito undecimus exstitit; quia in eo quod ea quæ a decem prædecessoribus suis bene ordinata fuerant evertit decalogi metas excessit.. Tantilla vero hæc nostris tetigisse sufficiat, ut quibus peccatis a sanctuario Dei exortis tanta mala consurrexerunt, ac quibus urgentibus causis sancti corpus margarita recondita sit, manifestius pateat. CAP. X. De divisione regni Francorum.

S. Bertini etiam per descriptionem capitularem A tione ipsius regimen commendaretur, cuidam canojuste subjugavit, monachumque ab inferiori monasterio ad S. Audomari custodiam (ut supra dictum est) deputavit; diabolica sagitta jacultatus (sic,) cœpit excogitare qualiter S. Audomari corpus, cujus ope et auxilio una cum sodali suo Bertino Tarven nicus gubernatur populus, Vermandis ad S. Quintini monasterium, quoniam hoc ipsum gubernabat, posset deferre quantocius. Metuens tamen animositatem plebis, congregata Vermandensium multitucine, tentat vi abstrahere, si forsan impediretur a plebe. Accessit interim, et monacho quodam Moro nomine exstante custode, sacrum sancti præsulis ac patroni nostri corpus sumens, villam usque Liesgens burtz (Iperio, Lisbourg) nomine cum sua deportavit multitudine. Dei autem providentia operante, triduo in præfata villa manserunt cum sacrato corpore. Quod cum sancto præsuli Folquino nuntiatum esset, cum maxima multitudine populi per totum triduum congregati insequitur prædictum abbatem cum suis usque ad villam superius nominatam cum omni festinatione. At illi gestientes corpus sanctum sustollere fugamque inire, nulla hoc multitudine prorsus valebant a terra levare. Tunc absque retardatione ullius commodi accelerant fugam relicto corpore sancti; beatus autem Folquinus dans illis tocum fugiendi, accipiens thesaurum (32) illud omni auro pretiosissimum, repetito calle cum tota plebium multitudine reportavit; et præcavens in futurum ne parili modo aut alio quovis ingenio corpus au erretur sanctum, illud in insu'a Sithiu juxta corpus B. Bertini sub terra recondidit.

CAP. IX. Qualiter corpus Patris nostri Bertini a S.
Folquino primo translatum est.

Imperatore præfato decedente a sæculo, filii ejus Lotharius, Ludovicus et Carolus, singuli paternum imperium æmulati mox ab invicem dissentire cœperunt. Tandem pace facta, Francorum regnum sibi diviserunt, tuncque nostræ partes orientales Carolo. regi cesserunt. Cujus pacis obtentu nequaquam mala desierunt; sed duin singuli per singula regns. principari, seque secundum paternam magnificen tiam protelare cupiunt, sese suaque confundentes dejiciunt.

CAP. XI. Qualiter S. Folquinus corpus S. Bertini sub terra recondidit.

Regnante eodem Carolo, tertio regiminis Adalardi (34) abbatis anno, præfatus præsul emeritos sancti Bertini artus anno Dominicæ Incarnationis octingentesimo quadragesimo sexto, secretiori. quam prius fuerat loco mire compositum locavit. Cujus etiam sanctam translationem distinctis temporum diebus a cuncto populo diocesis suæ magnificentius celebrandam sancivit, ut quidquid in ejus

Legitur in hujus loci archivis publicis quod sanctus Folquinus nostræ sedis episcopus (cujus etiam corpus magnis celebre virtutibus in hac quiescit ecclesia (33) grassante igne et ferro Danorum barbarie per loca maritima, paulo ante hanc vastationis diem corpus S. Bertini certa die sub terra recondiderit. Quod quando quibusve ex causis fecerit, vel quandiu sub terra tam sacra membra latuerint, ad tandem Dei et honorem hujus sancti perpaucis aperiamus. Glorioso igitur imperatore Ludovico Caroli magni æque imperatoris filio regnante, cum eatenus D sancta depositione, mense Septembri concurrente, hoc antiquum et tunc regale coenobium ex tempore beatissimi Bertini ejusdem fundatoris præcipui sacra monastici ordinis religione admodum nobilitaretur, atque secundum instituta canonum fratrum adop

(32) Sic thesaurum neutro generè non raro usurpant auctores mediæ ætatis. Alcuinus epist. 49 et epigr. 115, thesaura adhibet.

(33) Obiit Folquinus anno Domini 855, regis Caroli xv, Adelardi abbatis xiv, episcopii vero sui XL, ad dexteram B. Bertini tumulatur. Conservamus cappam ejus unam processionalem, mitram, chirothecas atque sandalia, stolas quoque tres. Hæc perius cap. 13, qui ex rerum istarum contactu mulieres partus periculo quotidie liberari aflirmat. Elevatio corporis ejus anno 928, Idib. Novembr. facta dicitur ep. 22, parte 11.

urgente messis necessitate, minus digne celebrarent, hac sancta translationis solemnitate liberius. exsolvere possent. Tanto igitur thesauro abditis locis assignato, non multo post temporis intervallo

(34) Hic Adalardus filius Henrici comitis de militia Caroli Magni, juvenis a patre suo, Deo, S. Petro sanctoque Bertino oblatus est in monasterio. Sithin: sed postea sub Fridogiso canonicus apud ecclesiam S. Audomari est effectus; deinde major annis post obitum Hugonis suscepit hanc abbatiam anno Domini 844, ex Iperio cap. 15, jussu Caroli regis abjectus anno 859, subrogato Hugone juniore, Conradi filio, ipsius Caroli avunculo: ac post biennium restitutus, e vivis excessit anno 864, cui successit S. funfridus Morinorum episcopus ex monacho Prumiensi

dumque digno more ac solita eɔnsuetudinis reverentia indicebat. Eumdem itaque festum translationis diem quædam mulier postponens neglexit, opusque servile usque ad mediam dieni peragere studuit post vestes, sibi munditie parandas abluere festinavit; sed aliud quam rata erat, eadem hora sibi contigit. Nam subito primum rubræ effectæ sunt, tum iafecta cruore sanguinem distillare cœperunt. Instat illa lotum vestes superare accrescentein nitens sanguinem; sed quo magis abluebat, eo magis ipse sanguis incremento abundabat. Nana in primis guttatim stillavit, postea, uti per stillicidium aqua distillare solet, fluxit. Quid ageret? stabat stupefacta, superque tanto miraculo attonita. Pro

præsentes mirantur, et quidam ex illis verum protulit inquiens : Festum diem hunc solvisti, operata es cum minime tii licuisset operari. Acceleratur ad ecclesiam, veaia petitur, pœnitentia indicitur, cruor fluere desinit.

omnes istius patriæ nationes, hinc surgentis gra- A Augusti, instabat, et presbyter futurum celebranvissimæ famis angustia consternati, illinc subitam Nortmannica incursionis rabiem suspecti, omnis pene nobilitas istius terræ, præter paucos, quos opum ac fundorum copia et castellorum vel munitionum fiducia detinuerat, post dominos suos vel quocunque tutius eis videbatur discedebant. Præterea residuos ia manu famis, utcunque exutos periculo, demum rabida Danorum crudeliter laniatura invasit insectatio: qui postquam rabiem SILO tyrannidis exacturi huc hostiliter iraperunt, nullum hic fratrum, præter quatuor palmam (de his lib. n, cap. 1) martyrii præstolantes, invenerunt. Quid igitur si tunc præfati sancti corpus eminentioribus vel certis locatum locis debite veneraretur, exportandumne putatis in valida manu Domini B tinus fama signi volat, concurrunt vicini, eriperetur? An non tunc multo necessarium erat, quod jam dictus sacerdos Dei tantorum malorum præsagiis in conservandis sanctis pignoribus paulo ante effecerat? Necdum locum hunc aliqua castelli vel valli defendebat munitio: et ideo, magis autem peccatorum mole urgente, huc perfacilis inimicorum irrupit incursio. Nec modo semel, verum Lis terque Sithienses fines profligare non cessarunt, donec prædicti sancti meritis multipliciter attriti in vaginam suam compulsi sunt regredi. Tantis divinæ ultionis cladibus hanc terrain ferme centum annis occupantibus, denuo quasi quodam diluvio diluitur his decocta tribulationibus. Tantorum ergo malorum sacerdos Dei Folquinus sancti Spiritus illustratione præmonitus, dum advigit, venerabile S. Bertini corpus ignoto loco et ubi menus putare tur, occuluit, id nullis præter paucos cognoscenti bus ac ne palam quoquo modo deteger tur, gravibus eosdem interminationibus ac sacramentis constrinxit, solemnemque diem hunc nobis esse sancivit, qui est septimo decimo Kalendas Augusti: ubi usque ad hæc nostra novissima tempora, scilicet ducentis quinquaginta annis (35), altor et paster noster latuit,

CAP. XII. Miraculum in translatione S. Bertini

factum.

Dies festus translationis corporis beati Patris Bertini, quæ celebratur septimo decimo Kalendas

C

CAP. XIII. De quadam muliere festum translationis non colente.

Altera autem mulier eodem die, vanno annonam purgavit, purgatam molere volens. Verum antequam id operis aggrederetur, a nonnullis quod minime observaret festum diem reprehendebatur. Quorum verbis irritata fertur respondisse: Quot sunt, quot que numerantur anni soles, tot nostri presbyteri codex inscriptas habet festivitates. Dixit, et omnino molere voluit. In primo molæ rotatu lignum palmæ digitisque adhæsit, tum brachium quoque totum diriguit. Mox etiam mola immobilis stetit, adhærens manui lignum ad sese traxit; conata est avellere, sed non potuit. Tandem rubore confessa verecundiam, dextram ligno adhærentem ostendit, noxamque errati confitens ecclesiam adiit. Monitu sacerdotis orationem præsentes fundunt, lignumque cecidit, ipsa leta domum rediit: cui usque omnis festus dies timori fuit.

CAP. XIV. De sanguine ex spicis manante. Alio quoque tempore eodem celebritatis suæ div spicas avulsas sanguine affluenter imbuit, sicque humanis usibus inutiles reddidit.

LIBER SECUNDUS MIRACULORUM,

Ab alio auctore anonymo scriptus circiter initium sæcu. X, cap. 10.
PRÆFATIO AUCTORIS.

dimur notificanda, non ventosæ jactantiæ vanitate, sed simplicis animi devotione, ac præsumptibili humilitate, malentes potius, si qui æmuli fieri volunt, patere morsibus degannientium, quam miracula ad laudem et gloriam nominis Dei electi sui meritis nobis præsentibus celebriter perpetrata segniter reticere, et a memoria aboleri succedentium. Unde, quanquam simus inertes, nune cordi adest proposita inchoare, et inchoata summa cum devotionc pro posse edere.

modum, ron (quod absit!) inopia dictatorum, vel defectu scriptorum, sed multimoda insurgente adversitate temporum exstant intermissa relatu dignissima. Quoram e numerositate pauca, ac ne forte frivolitatis vel mendæ notemur noxa, solum ea quæ aut ipsi vidimus, aut ab idoneis personis visa cognovimus, non propriæ temeritatis fisi audacia, sed potius illius freti fiducia qui linguas infantium facit discrtas, quanquam minus eleganter, subinferre satagimus humiliter. Et licet ingenio tardi, sermone imperiti, hæc qualitercunque aggre

INCIPIUNT MIRACULA.

CAP. I. De adventu paganorum. Temporibus divæ memoriæ Caroli (36) filii Ludovici, prius regis, postea imperatoris, cum sæva tyrannides paganorum emergeret, famosa flumina Sequanæ ac Ligeris advolans, et per totam grassando Neustriam. ferro igneque non tantum circumjacentes terminos, verum etiam Armoricæ magnam partem consumeret, post non multorum tandem annorum rotatus partim ingeniose adacti, præsertimque respccta miserationis divinæ repulsi, abscedentes repatriaverunt, protestantes nullo modo usquam se amplius illius regni fines vastandi læsione repetituros. Quod tamen non multo post amica sibi fraude inficiati, more canino qui quanto plus alliciuntur, tanto magis insequuntur, pecunia avidi, rapina usitati, præda famelici, sanguineque mentiebantur sitibundi. Nam C anno Incarnationis Domini Christi octingentesimo sexagesimo immodica iterato coadunata manu, plurima classe iter notum repetentes,ac toto nisu alto mari velificantes, spumantia certatim sulcabant freta, pertinacique cursu applicuerunt in finibus Menapiorum, in sinu qui vocatur (37) Iseræ portus: et ibi prosilientes nulloque a publico pervio divertentes, incendiis quoque ac cædibus illius ergo indulgentes, ut ad famosissimum locum pausationis Christi confessorum Audomari atque Bertini furtim properarent, aviditate thesauros ecclesiarum latenter subripiendi ac spe servos Dei improviso inibi comprehendendi, brevibus noctium meatibus, scilicet Sabbato hebdomadis Pentecostes hora secunda pervenerunt ad locum quo tendebant. Sed provisione jugiter in D stantem a monasterio tertio milliario ad aquilonalem

B verunt, hæc sunt: Woraraus [al., Woradus] et. Winebaldus sacerdotes, Gerwaldus et Raynardus diaconi. Quorum Worardus, qui ab ipsis pene cunabulis sub norma monastica religionis educatus, et veluti tunc jam decrepitus, ita et in Christi tirocinio emeritus miles erat, diris colaphorum tunsionibus ictus nuditateque triduana et algu fere leiho tenus profligatus exstitit; Winebaldus autem licet pro afflictione nimia sui corporis macrore attenuatus pro Dei nomine fuisset, acribus verberibus maceratus, atque etiam per nares infusione viscera distentus, semivivus est relictus. Gerwaldus itidem, quanquam senior, quoniam vegetior et fortior aliis videbatur, licet diversis multoque gravioribus vexatus fuisset ludibriorum suorum irrisionibus, servante eum tamen Domnino, etsi non pristinæ sanitati, saltem est vitæ concessus ac sic non sunt fraudati martyrio, quod inhianter toto appetebant voto. Quartus proinde corum qui et junior ac succulentior (ut prætulimus) Raynardus nomine, variis contritionibus fractus illisque abscedentibus et secum ducere couantibus, cum viribus quibus potuit ne cum eis iret obniteretur, eligens potius in Christi nominis confessione, si id quoquo modo ab inimicis extorqueri quivisset, martyrio ibi animam Deo commendare, et corpus paternis cœmeteriis concinerari, nomenque fraternis dypticis inscribi, quam, ludibriorum suorum exsecrabilissimis spurcitiis pollui; diris tamen ut erat nexibus vinctus, miserabiliter protractus est ad villam propriæ humanitatis de matre profusionis, di

se confidentium tutantis Dei, nullos ex fratribus ibidem repererunt; verum monitu jubentis Domini obtemperantes, quo dicit : Si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam (Matth. x, 23), subduxerunt se ad tempus, servantes secundis et melioribus rebus præter quatuor qui devoverunt se (si Deo placuisset) ibi martyrio potius velle vitam finire quam desolationi sui loci supervivere. Quod quia ex parte aliter Deus fieri disposuit, subsequenti eventu patuit. Nomina. autem illorum qui se taliter devo

(36) Id est Caroli Calvi, qui anno 740 successit in paterni regni portionem, anno 875 imperator salutatus. In Chronico Nortmannico edito apud Chesnium tomo II Hist. Franc. dicuntur Nortmanni bis

plagam dictam Miramo. Stipatus itaque multitudine iniquorum ac tam pro plurima vallantium quam · densitate noctis, quia in ipso crepusculo per cam transierunt, nesciens ubi esset, dictum est ei a concaptivis notis: Ecce e regione portæ quondam nativitatis tuæ imus. Quod cum advertisset, subito in terram corruit. Cumque aversis telis ab inimicis ducentibus tundendo cogeretur ut surgeret, et ille protestaretur, se nullo pacto velle, sed magis inibi pro Christo oppetere, crebris lancearum, punctioniSithivense monasterium diripuisse, nimirum anno 845 et 881.

(37) Isere portus Iperio cap. 14 modo Neoportus, vulgo Nieuport, oppidum ad Iseræ ostia.

bus perfossus una cum sanguinis effusione animam A mirabilisque fabricæ studuerunt ædificare, cujus efflans Christo libavit.

CAP. III. Qualiter quidam opifex a summitate ecclesia in terram rucns nihil mali sentit.. Post discriminis præfati liberationem fratres ejusdem cœnobii convenientes, lacrymisque non minus gaudii quam mæroris iiti, post tamen animæquiores facti, coeperunt præcordialiter tractare qualiter Domini offensam placabilem sibi potuissent facere, seseque ei placabiles reddere. In argumentum etiam hujus rei, veluti mansueti filii admonitionem patris pii generali pacto consenserunt, gratiosiores se super hac castigatione, imo emendatiores fieri velle. Soferti quoque priores eura eum senioribus consuluerunt, quibus potissimum p occupationibus quivissent priorum negligentiarum redhibitionem reddere. Sicque communiter tractakum est, ut tecta ecclesiarum vetustate consumpta, cæterarumque officinarum perstillantia non solum resarcirent, verum sine intermissione vel alterius negatii interpositione pleniter renovarent. Quod sicut summa devotione inchoatum, ita nostro opere ocius quam putabatur, Deo effectum subministrante, pulchre strenuissimeque est perfectum. Ecclesia. quoque requiei S. Bertini celerime exstitit miro opere plumbo cooperta. Sed et turrile ipsius licet noviter esset superpositum, quia antiquo more erat factum, deposuerunt, et aliud miræ magnitudinis (38) Id est summo campanili, vulgo le clocher.