sequentia, quia quod non potest se non malum, nunquàm non est malum; ergo nunquàm non est prohibitum ; ergo non potest verè declarari non prohibitum lege naturali pro aliquo temporo, vel occasione, quod ad epiikiam pertinet. Quòd si mutatio fiat in objecto vel circumstantiis intrinsecis, et ratione ejus mutationis actus desinat esse malus, jam illa non est epiikia, quia non versatur circa materiam sub tali lege naturali comprehensam, sed est cognitio, seu interpretatio materiæ legis et finium ejus. Ut quando interpretamur per legem non furandi non prohiberi accipere ab alio necessaria ad vitam in extremâ necessitate, illa no est epiikia, sed propria declaratio illius legis, quæ non prohibet nisi furtum, id est, acceptionem rei alienæ, domino rationabiliter invito, seu acceptionem rei alienæ quoad proprietatem et usum ; acceptio autem rei alienæ in extremâ necessitate nec est de re omninò alienâ, quia pro illo articulo omnia sunt communia, nec est invito domino rationabiliter. Sic etiam in illo exemplo de deposito, si intelligatur præceptum illud tanquàm negativum, sicut præceptum restituendi, id est, non retinendi depositum alienum, non est ita indefinitum præceptum, sed non retinendi irrationabiliter, seu sine causâ cogente. Ita ergo in præceptis negativis naturalibus intelligi non potest propria epiikia.

12. Dices: Ergo eâdem ratione etiam in præceptis positivis nunquàm intelligetur epiikia. Patet quia vel manet actus semper cum eisdem circumstantiis, et tunc impossibile est, ut præceptum negativum prohibens actum, nunc obliget, et postea non obliget: vel circumstantiæ actûs mutantur, et tunc etiam non erit epiikia. Et idem cum proportione dici poterit in affirmativis. Respondetur, negando consequentiam : sunt enim duæ differentiæ notandæ inter jus positivum et naturale, quæ maximè declarant hanc materiam. Prior est, quòd in lege positivå, manente totâ materiâ actûs, cum omnibus circumstantiis intrinsecis ejus, potest per interpretationem æquam cessare obligatio, quamvis necesse sit ut aliqua circumstantia extrinseca occurrat, quæ cogat ad talem interpretationem faciendam, et illa est propriissima epiikia. Patet in exemplo communi de prohibitione ferendi arma noctu; nam si sit evidens necessitas, et ita urgens ut non possit à superiori licentia postulari, justè interpretamur tunc præceptum non obligare, non quia non sit illa materia talis præcepti, sed quia licet sit eadem, ab câ est separabilis malitia, ablatâ prohibitione, et tunc non est verisimile intentionem legislatoris ad illum casum extendi. At verò in lege naturali fieri non potest ut, stante integrâ materiâ cum eisdem circumstantiis intrinsecis propter solas extrinsecas occasiones, interpretemur legem prohibentem non obligare, quia impossibile est à tali materiâ suis intrinsecis conditionibus affectâ separari malitiam, et consequenter nec naturalem prohibitionem, etiamsi extrinsecus finis, vel circumstantiæ varientur. Hoc declarat egregiè exemplum de mendacio, de quo suppono ita esse intrinsecè malum, ut propter nullam occasionem, vel necessita

tem extrinsecam licere possit, si manet mendacium, juxta doctrinam Augustini in libro de Mendacio et contra Mendac. et in Epist. 8 ad Hieron. et sequentibus, quæ fuit etiam Basilii, regulà 76 ex brevior., et Hieronym. Apolog. contra Ruffi., et Epist. 65, et est recepta ab omnibus theologis cum Magistro in 3, d. 58, et divo Thom., 2-2, quæst. 110, art. 3, et habet magnum fundamentum in verbis Christi Joan. 8, ubi de dæmone ait : Mendax est, et pater mendacii, quia mendacium non potest esse ex Deo, sed dæmone, et ideò vocatur pater, id est, inventor ejus, et ideò de Deo potiùs scriptum est: Perdes omnes qui loquuntur mendacium, Psalm. 5. Unde in cap. Super eo, de Usur. dicitur Scripturam sacram prohibere pro alterius vitâ mentiri, et ideò contrarium in Cassiano collatio. 17, tanquàm error damnatur, de quo latiùs alibi, et videri potest Castro contra hæres. verb. Mendacium. Nulla enim alia ratio hujus verissimi dogmatis reddi potest, nisi quia extrinsecus finis, vel necessitas extrinseca non mutat objectum, nec intrinsecas conditiones ad mendacium requisitas, à quo objecto præcisè spectato habet mendacium suam intrinsecam deformitatem, ct ideò nec dispensatio, nec epiikia in eo locum habet, ut possit licere propter intrinsecas occasiones, necessitates, aut fines. Quoties ergo præceptum aliquod naturale videtur non obligare in aliquâ opportunitate, necesse est mutari materiam talis actûs quæ illi dabat malitiam, propter quam prohibetur lege naturali. Et ita differt multùm talis mutatio ab illâ quæ fit in lege positivå, quando intervenit epiikia, quia hic sola prohibitio cessat circa eamdem materiam; ibi autem minimè, sed materia subtrahitur, et per illius mutationem tollitur malitia.

13. Alia differentia est, quòd in lege positivå, quando interpretatio fit per epiikiam, non fit circa actum prohibitum per legem, nec circa obscuritatem verborum ejus, sed potiùs supponitur illum esse actum prohibitum secundùm speciem suam, et comprehendi sub verbis legis spectatis in suâ proprietate: tota verò interpretatio, et conjectura fit circa intentionem legislatoris quòd non fuerit mens ejus comprehendere talem casum, seu actum illum pro tali opportunitate. Et hæc est propria epiikia, quæ dicitur emendatio legis; utique secundùm speciem verborum, justificando illa (ut sic dicam) per intentionem, et æquitatem præsumptam legislatoris. Hoc verò non habet locum in lege naturali, quia non fundatur primò in voluntate prohibente, sed in naturâ ipsius actûs per se mali; et ideò interpretatio ibi solùm habet bonum circa materiam, quando actus abstractè sumptus non habet intrinsecam malitiam, sed solùm ut versatur circa talem hateriam, tali vel tali modo; ut in occisione hominis, acceptione rei alienæ, retentione depositi, et aliis similibus explicuimus. Et ideò in hujusmodi lege non fit interpretatio per emendationem legis; nam hæc semper coaptatur materiæ, sed fit per solam explicationem rei, et malitiæ, quam secundùm se habet : nam secundùm illam tantùm fit prohibitio, vel fertur lex, sive intelligatur ut indicativa malitiae, sivc ut pro

CAPUT XVII.

Utrùm jus naturale distinguatur à jure gentium, quia hoc solis hominibus convenit, illud etiam brutis com

mune est.

1. Explicato naturali jure, priusquàm ad positivum transeamus, operæ pretium erit in fine hujus libri jus gentium quatenùs ad rationem legis spectat, de clarare, tum quia magnam habet cum jure naturalt affinitatem, ita ut à multis cum illo confundatur, vel pars quædam ejus esse censeatur, tum etiam quia eo modo quo ab illo distinguitur, est illi propinquissimum, et quasi medium inter naturale jus, et humanum, et priori extremo vicinius, et ideò per illud convenienter transitum faciemus ad proprium jus positivum exponendum. Quòd ergo aliquod sit jus gentium, vel ex ipsius vocis usu frequentissimo, omnes tanquàm certum supponunt: nam hujus juris frequens mentio est in jure civili, ff. de Justitiâ et jure et Instit. de Jure naturali gentium et civili, et in Decret. distinct. 1 et sequentib. ex Isidoro 5 Etymolog. capite 2, et in utriusque juris doctoribus illis locis, et passim, et in divo Thomâ, ac theologis, 2-2, q. 57, art. 3.

2. Quia verò hæc vox æquivoca est, oportet illam distinguere, ut significationem tantùm ad nos pertinentem usurpemus. Jus enim interdùm significat mo-ralem facultatem ad rem aliquam, vel in re, sive sit verum dominium, sive aliqua participatio ejus, quod est proprium objectum justitiæ, vt constat ex divo Thomå d. quæstione 57, artic. 1. Aliquando verò jus significat legem, quæ est regula honeste operandi, et in rebus quamdam æquitatem constituit, et est ratio ipsius juris priori modo sumpti, ut dixit ibidem divus Thomas dicto artic. 1 ad 2, quæ ratio est ipsa lex, ut ibi dicit; et ita jus coincidit cum lege, ut præcedenti libro capite 2 notavimus. Unde ut habeamus brevia nomina, quibus uti possimus, primum vocare possumus jus utile, secundum honestum; vel primum jus reale, secundum legale. Utrumque ergo jus potest dividi in naturale, gentium, et civile. Nam jus utile naturale dicitur, quando ab ipsâ naturâ datur, seu cum illâ provenit, quomodò libertas dici potest ex jure naturali. Civile dicitur, quod jus civile introduxit, ut jus præscriptionis; gentium, quod ex communi usu gentium habetur, ut est jus transeundi per vias publicas, vel jus servitutis bello introductum. Atque in hoc sensu pertinet hæc divisio ad objectum justitiæ, et fortè ita traditur à D. Thomâ dicto artic. 3. In præsenti verò non ita loquimur de jure gentium, sed ut est quædam species legis. Nam etiam jus legale per tria ila membra dividi solet: nam in libro 1, § Hujus studii, ff. de Justit. et jure, expressè dicitur jus collectum esse ex præceptis naturalibus, aut gentium, aut civili. Et eodem modo sumitur divisio illa in titulo de Jure naturali gentium, et civili. Quam divisionem ex communi usu et sententiâ bonam esse supponimus, et quia duo extrema membra satis nota sunt ex dictis in lib. 1, capite ultim., oportet nunc explicare secundum membrum, quod in hunc locum remisimus,

quia pendet ex comparatione ejus cur. jure naturali, unde etiam constabit ratio, et verus sensus totius divisionis.

3. In hoc itaque jure gentium explicando, varia sunt sententiæ, quarum primam in hoc capite pertra ctabimus, deinde cæteras persequemur. Jurisperiti ergo communiter distinguunt jus naturale à jure gentium in hoc, quòd jus naturale est commune brutis etiam animantibus; jus autem gentium est proprium hominum. Unde in lib. 1, § Hujus studii, et in § 1 et 2 Instit. de Jure natur. gentium, et civili, sic dicitur : Jus naturale est, quod natura omnia animalia docuit : nam jus istud non solàm humani generis proprium est, sed omnium animalium, quæ in terrâ marique nascuntur, avium quoque commune est. Et adhibentur exempla, ut maris et feminæ conjunctio, filiorum procreatio et educatio. De jure autem gentium additur: Gentium est, quo gentes humanæ utuntur, et dicitur à naturali recedere, quia solis hominibus inter se commune est. Additur verò inferiùs in lege 9, jus gentium vocari, quod naturalis ratio inter omnes homines constituit, et apud omnes peræquè custoditur. Unde constat jus gentium censeri etiam naturale, sed speciali modo, et proprio hominum; et hoc etiam declarant exempla, quæ adhibentur in lege 2, 3 et 4, scilicet, religio in Deum, obedientia ad parentes et patriam, vim atque injuriam propulsare. Unde ibidem significatur, hominem homini insidiari contra jus gentium esse. Adduntur præterea Manumissiones et servitutes; item bella, regnorum, dominiorum, rerumque divisio, commercia, aliique contractus venditionum, et similiter in § 4 Institution. de Jure natural. eadem exempla adhibentur, præter religionem, et pietatem ad parentes, et patriam.

4. Quocirca juxta hanc sententiam divisio illa juris, seu legis in naturalem, gentium, et civilem, ita debet ad duas bimembres reduci, ut priùs lex dividatur in naturalem et civilem; deinde verò lex naturalis generatim subdistinguatur in naturalem communem omnibus animantibus, quæ absolutam appellationem juris naturalis retinuit, secundùm quamdam acceptionem, et legem naturalem propriam hominum, quæ juris gentium appellata est. Et ratio talis subdivisionis esse potest, quia illæ duæ rationes verè sunt distinctæ in re, et possunt habere diversas considerationes et effectus morales, et ideò congruum fuit illas distinguere, et illis nomina propria imponere et accommodare. Nec videtur posse meliùs illa nomina explicari. Et solvitur facilè difficultas tacta, quia jam constat, quomodò divisio illa adæquata sit; sumpto tamen nomine juris naturalis in generaliori significato. Nee videtur ab hâc sententiâ recedere divus Thomas 1-2, quæst. 95, artic. 4, ad primum, et latiùs 2-2, quæst. 7, artic. 3, ubi hos duos modos juris naturalis agnoscit, eisque illas voces accommodat. Atque ita illum interpretatur Conrad. dictâ quæst. 95, articulo secundo et quarto, ubi ita exponit juristarum opinionem, et dicit divum Thomam locutum fuisse more illorum, licet philosophi aliter loquantur.

qui moderni Thomista, ita intelligentes D. Thomam, quem infra interpretabimur. Nobis igitur hæc etiam sententia non placet, primò, quia multa dicuntur esse de jure gentium, quæ non habent illam intrinsecam necessitatem, ut divisio rerum, servitus, et alia, quæ infra videbimus. Secundò ac præcipuè, quia jus gentium nec circa prima principia moralia, nec circa conclusiones, quæ ex illis necessariò inferuntur, versari potest, quia omnia illa sub proprio jure naturali comprehenduntur, ut cap. 7 probatum est. Et confirmatur: nam omnia præcepta quæ à Deo sunt in cordibus hominum scripta, pertinent ad jus naturale, ut sumitur ex Paulo ad Roman. 2, sed omnia illa, quæ evidenti ratione deducuntur ex principiis naturæ, sunt scripta in cordibus; ergo omnia pertinent ad jus naturæ. Et è converso præcepta juris gentium ab hominibus introducta sunt per arbitrium, et consensum illorum, sive in totâ hominum communitate, sive in majori parte; ergo non possunt dici scripta in cordibus hominum ab auctore naturæ ; ergo sunt juris humani, et non naturalis. Quòd si de aliquibus præceptis juris gentium hoc necessariò fatendum est, ut osten demus, non oportet jus gentium cum naturali confundere, nec propter solas illationes etiam plures ita vocare jus illud, quod simpliciter naturale est: nam discursus non excludit veram et naturalem necessitatem præcepti sic cogniti, et quòd discursus sit per plures vel pauciores illationes, magis vel minùs notas, valdè accidentarium est.

9. Dicunt verò aliqui jus naturale comprehendere conclusiones ita necessarias ut nullâ factâ suppositione societatis humanæ, vel dependentis à voluntate humanâ, sequatur ex principiis naturæ evidenter, et has non spectare ad jus gentium: esse verò alias conclusiones, quæ sequuntur etiam ex principiis naturæ necessariò, tamen non absolutè, sed suppositâ humanâ societate, et consideratis aliquibus circumstantiis necessariis ad ipsius conservationem, et præcepta, quæ circa hujusmodi conclusiones versantur, constituere jus gentium. Quod videtur posse sumi ex divo Thomâ in 2-2, loco allegato. Sed per hoc ctiam non explicatur vera et propria ratio, et distinctio juris gentium à naturali. Nam multa sunt de jure naturali quæ non obligant, nec locum habent, nisi aliquâ suppositione factâ, ut præceptum non furandi non habet locum, nisi factâ divisione bonorum et dominiorum. Præceptum item parendi dominis non habet locum, nisi suppositâ servitute; justitia etiam contractuum non habet locum, nisi ex suppositione commercii humani. Et ita sunt plura alia quæ manifestè pertinent ad jus naturale: nam ita sunt per se honesta, ut conraria prohibeantur, quia mala, et non è contrario. Ratio etiam reddi potest, quia quòd conclusio sequatur ex principiis naturæ ex suppositione talis vel talis materiæ, aut status hominum, non variat modum legis, quæ subsistit ex intrinsecâ rei naturâ, et non, ex voluntate humanâ, sed denotat solùm distinctam materiam legis; verbi gratiâ, lex reddendi promissum, et servandi fidelitatem Deo, vel homini, naturalis est;

et tamen non habet locum, nisi ex suppositione promissionis; sic etiam in materiâ de sinonià, dicitur vendere rem consecratam ab hominibus, contra jus naturale esse, licet supponat consecrationem humano jure introductam. Ergo licet conclusio sequatur ex suppositione, se tenente tantùm ex parte materia præcepti, si illatio est evidens ex principiis per se notis, talis conclusio ad jus naturæ pertinet, non ad jus gentium. Ergo ut jus gentium à naturali distinguatur, necesse est ut etiam suppositâ tali materia non sequatur per evidentem consequentiam, sed per aliquam minùs certam, ita ut arbitrium humanum, et moralis commoditas, potiùs quàm necessitas intercedat. Concludendum igitur censeo, jus gentium non præcipere aliquid tanquàm ex se necessarium ad honestatem, nec prohibere aliquid quod per se, et intrinsecè malum est, vel absolutè, vel supposito tali statu, et conditione rerum, sed hæc omnia pertinere ad jus naturale, ac subinde in hoc sensu jus gentium non comprehendi sub jure naturali; nec etiam ab illo differre, quia sit proprium hominum, nam hoc etiam juri naturali convenit, vel majori ex parte, vel etiam omninò, si de jure, et lege propriè loquendum est.

CAPUT XVIII.

An jus gentium aliquid præcipiat vel prohibeat, aut potiùs solùm concedat vel permittal.

1. Propter ea quæ superiori capite tractata sunt, Conan. lib. 1 Comment. Jur. civil. cap. 6, n. 5, quem refert et sequitur Vasquez disp. 157, c. 3, existimavit, jus gentium prout à naturali distinguitur, non continere sub se præcepta aut promissiones, sed solùm concessiones quasdam seu facultates, aut promissiones aliquid agendi, vel non agendi, non tantùm impunè, sed etiam justè et honestè; ita tamen ut contrarium non sit turpe, vel injustum. Adduntque ulteriùs auctores hujus sententiæ, ad jus gentium necessarium esse ut conveniat humana naturæ non absolutè spectatæ, sed ut constitutæ in civili communitate, quia multa sunt utilia hominibus, ut in communitate viventibus, quæ absolutè non pertinent ad commodum naturæ secundùm se. Illa ergo quæ conceduntur hominibus in communitate viventibus propter communem utilitatem, tanquàm honesta, et non tanquàm necessaria ad honestatem, nec tanquàm præcepta dicunt esse de jure gentium. Nam si præcipiantur, erunt vel de jure naturali, si ex vi rationis præcipiantur; vel de jure civili, si præcipiantur ex humanâ voluntate polestatem habente, ut probant discursus facti capite superiori; ergo ut jus gentium possit esse distinctum, sportet ut sit concessivum, non præceptivum. Confirmatur hæc sententia auctoritate saltem negativâ D. Isidori ct divi Thomæ. Nam Isidorus 5 Etymolog. cap. 4 et 6, dicit jus naturale esse illud quod est commune omnibus nationibus; jus autem gentium non definit, sed explicat tantùm per quædam exempla, quæ concessionem tantùm continent, non præcepta, ut postea videbimus. Divus etiam Thomas solùm dixit jus gentium positum esse ab hominibus in societate viventi