lius, omnis Romana Ecclefia, omnis Africa, Nicæna Synodus, atque ita omnis fub Celo vera Chriftianitas. Et fequentia tempora adhuc magis mitigarunt. Nec unum Ecclefiæ Sæculum potuit damnare aliud, nec pofterioris Sæculi Doctores ad priùs provocare. Etenim uti idem corpus diverfo tempore diverfas veftes, ita eadem ejufdem Ecclefiæ Fides diverfis temporibus exquirit & fibi aptat diverfos mores, diverfos Ritus, diverfam Disciplinam. Quod notent illi, qui hoc tempore noftram, certè non hefternam, Pœnitentiæ Difciplinam volunt & student ad avitum rigorem reducere. Laudo tamen abufus, qui graves nobis non defunt, corrigi, profcribi, emendari. Secundò difcimus, quod quis ftatim à lapfu, & qui- | dem idololatrico, poffit ftatim redire ad femetipfum, lamentari ex animo, ac veraciter contrito corde fuam fœditatem deteftari. Quia nempè quorumdam Lapforum cafta in Deum dilectio Justà pres non fuit exstincta; fed dumtaxat victa, & fucedentis nota preffa, ideoque femoto hofte ftatim refurgit in fenfuz fuum Opus. Quod notent & illi zelofi. Ab omni, qui ftatim à Lapfu currit ad Pœnitentialem Presbyterum, ne credant fingi pœnitentiam.

I'

CANON II

97

pofteaquam dumtaxat carcerati fuissent, altero etiam Quidam ob Chriftum Dominum conjecti in caranno puniunter. Hæc eft alia Lapforum fpecies. ceres, & multis illic fqualloribus affecti & calamitatibus, acceperant Candidam Martyrii, necdum Martyres, attamen gloriofi Confeffores. Verùm tædio carceris ac inftantium tormentorum metu fracti, renuntiarant Chrifto Domino, atque ita fuerant liberati ac dimiffi. Et tunc ftatim dolentes, ac fuam infirmitatem ac Lapfum deteftantes, redierant ad Matrem Ecclefiam, pœnitentiam ac veniam poftularant, & fpontaneè fe dederant in Fletum. Ac etiam triennio conftanter fleverant. Eorum cauffa erat deterior quod fine tormentis cecidiffent. Tolerati in carcere erant fquallores confideratione digni; attamen & his non defecerat humana compenfatio : A fratribus in carcere multa confolatio. Hanc confolationem exponit in Libro Apologetico Ter- Cap. 39 tullianus, dicens in quavis Bafilica effe Gazophylacium, feu arcam, in quam quifque Fidelis conquafi Depofita pietatis funt, nam inde non epulis fert fuam Eleemofynam, atque adjungens: Hæc nec potaculis, nec ingratis Voratrinis difpenfatur fed egenis alendis, & fi qui in metallis, & fi qui in Infulis, vel in cuftodiis, dumtaxat ex cauffa Dei Sede alumni confeffionis fuæ fiunt. Et in Libro ad Cap. 1. Martyres fcribit: Inter Carnis alimenta, Benedicti Martyres defignati, quæ vobis & Domina Mater Ec

IS autem qui poftquam in cufto-
diam traditi funt, & in carcere,
tanquam in obfidione, afflictiones
gravefque fætores paffi funt; poftea
autem fine bello tormentorum capti-
vi facti funt, nimia virium inopia
& quadam cæcitate confracti, Annus
ad aliud tempus injunctus fufficiet
nam ipfi quoque fe omninò pro No-
mine Chrifti affligendos dedere: Si
etiam à fratribus in carcere multam
confolationem affecuti funt. Quæ
quidem multiplicata reddent, libe-
rari cupientes ab acerbiffima captivi-
tate Diaboli, ejus maximè recordan-
tes qui dicit, Spiritus Domini fu-
per me, quam ob caufam unxit me :
niis affirmat Martyres in carceribus fobriè alen-
dos, immò & macerandos; atque profequitur :
ut pauperibus evangelizarem mifit Planè veftrum eft, in carceribus popinas exhibere
me, & annuntiarem captivis libera-Martyribus incertis, ne confuetudinem quærant, ne
tionem, & cæcis vifus recuperatio-
& mitterem fractos in remiffio-
nem, prædicarem annum Domini ac-
ceptabilem, & diem retributionis.

clefia de uberibus fuis, & finguli fratres de opibus
quenti ejufdem Libri capite: Et fi aliqua amififtis
fuis propriis in carcerem fubminiftrant. Et in fe-
vita gaudia, negotiatio eft aliquid amittere, ut ma-
Deus Martyres invitat. Ipfam interim conversatio
jora lucreris. Nihil adhuc dico de præmio, ad quod

nem fæculi & carceris comparemus, fi non plùs in
carcere fpiritus acquirit, quam caro amittit. Immò
clefie, Agapen Fratrum. Affirmat quofdam lau-
& quæ jufta funt, caro non amittit per curam Ec-
:tius in carcere, quàm in propria domo fuiffe tra-

nem,

SCHOLION.

Onftantinus Harmenopulus præfenti Cano-
ni dat hoc compendium: Qui Lapfi funt,
Differt. Procm. Tom. I.

&tatos, ideoque ipfis carcerem fuiffe fpeciem negotiationis. Pergit in Libro Scorpiaco: Domi- Cap.1. nus cùm in carcere fratrem vult vifitari, Confefforis imperat curam. Et in fecundo ad Uxorem Cap. 4. in carcerem ad ofculanda Martyris vincula reptare paLibro: Quis infidelis Maritus fidelem Uxorem tietur? Et ad illi portanda victus folatia. Et Libro de pudicitia carceratos Martyres appellat Dectum, fed & nummos acciperent, immò & fuis nariis fupplices. Quod nempè illi non folum vi- Cap.22 neceffitatibus poftularent. Et in Libro de Jeju

tædeat vitæ, ne nova abftinenti & difciplina fcanda

æ

lizentur, quam nec ille Priftinus vefter non Chriftia

nus Martyr attigerat, quem & facultate cuftodia ptifmate melioribus, & omnibus luxuriæ feceffibus libere aliquamdiu factum omnibus balneis, quafi Baquafi Ecclefie fecretioribus, & omnibus vitæ iftius, illecebris, quafi æternæ dignioribus, hoc puto obligatum ne mori vellet, poftremo ipfo tribunalis die, luce fumma, condito mero tanquam antidoto præmedicatum, ita enervaftis, ut paucis ungulis titillatus, boc enim ebrietas fentiebat, quem Dominum confiteretur, interroganti Præfidi refpon dere

N

Cap. 12

37.

+98

quod hi Lapfi triennio flevissent, res ipfa clamat. Etenim à judicatis per priorem Canonem Lapfis non differebant, nifi quod fine tormentis ex humana infirmitate ac metu cecidiffent. Si triennio non fleverant, prioris Canonis Lapfi fuerunt his duriùs caftigati, quod juftitia non patitur. Hoc

autem veniunt ad pœnitentiam. Hoc eft, qui necdum flere ac palàm pœnitere cæperunt. Hi Canones procedunt à minori crimine ad majus, à majori poenitentia ad minorem aut nullam. At verò Tertius de illis, qui necdum cæperunt: adeoque non folummodò primus, fed etiam fecundus agit de illis, qui jam triennio fleverunt. Porrò quale crimen hi omnes Lapfi commiferunt? An Thurificationis, an facrilega Manducationis, an Libelli? Non exprimitur. Exiftimo quofdam hujus, quofdam illius fuiffe reos, aut iftius.

dere non potuerit amplius. Atque ita de hoc jam extortus, cum fingultus &ructus folos haberet, in ipfa negatione digeffit. Homo Montanista loquitur, & improperat Catholicæ Ecclefiæ. Poffit tamen iftius Civitatis Ecclefia exceffiffe, atque ita ille vera effe locutus. Et hinc magis patet fidelis Populi in carceratos Martyres profufa liberalitas.ipfum enim ajunt fequentis Canonis verba: Nunc Quod glomeratim omnes concurrerint ad carceratos Confeffores, lucet ex quinta fancti Cypriani Epift. Epiftola. Et nihilominus ipfe exul fcribit ad fuum Clerum: Quamquam fciam vos, fratres Chariffimi, Literis meis frequenter admonitos effe, ut gloriofa Dominum Voce confeffis, & in carcere Conftitutis, omnis diligentia præbeatar, tamen itentidem vobis incumbo, ne quid ad curam defit eis, quibus ad gloriam nihil de-eft. Et inter articulos, ob quos Secundi Tigifitani Epifcopi factio fa Synodus damnavit Cæcilianum Carthaginenfem Archi-Epifcopum, fuit & hic: Quia Cecilianus, cum effet Diaconus, victum adferri Martyribus in cuftodia conftituColl. 3. tis probibuiffe dicebatur. Ita habes apud fanctum cap. 14. Auguftinum in Breviculo Carthaginenfis Collationis. Et ibidem adjungitur de quadam Epistola Menfurii Carthaginenfis Epifcopi, fcripta circa Cap.13 hanc præfentem Diocletiani perfecutionem: Quidam in eadem Epiftola facinorofi arguebantur, & Fifei debitores, qui occafione perfecutionis, vel carere vellent onerofa multis debitis vita vel purgare Se putarent, & quafi abluere facinora fua, vel certè

I

CANON III.

IS autem qui nihil ejufmodi paffi funt, nec fidei fructum oftenderunt fed ad vitium ultrò transfugerunt, à metu & timiditate prodiacquirere pecuniam, & in cuftodia deliciis perfruiti; nunc autem veniunt ad pœniten

de obfequio Chriftianorum. Tanta erat Fidelium
Jiberalitas in carceratos Martyres. Ipfam, uti &
Martyralis carceris Difciplinam alibi fufiùs expo-

fui. Hanc liberalitatem præfens Canon affirmat
effe folatia, quæ carceris fquallorem ac tædia non

levarent folummodò, fed & compenfarent. Quod

fubinde fuit omninò verum. Hinc Canon con

2

tiam, necefsè eft & conveniens infrugiferæ ficus parabolam proponere, ut Dominus dicit: habebat quis ficum plantatam in fuo vineto; & venit quærens in ea fructum, & non invenit. Dixit autem vinitori: ecce tres annos, ex quo ego venio quærens fructum in hac ficu, & non invenio, exfcinde eam; cur terram

cludit ista tædia & fquallores in Lapfis iftis vix ef
fe ad leniendam pœnitentiam attendenda. Sancti
tamen Petri Paterna Clementia attendit, & le-
niit. Eis ultra decurfi fletus triennium adjunxit
unicum dumtaxat annum, diftribuendum in Au-
ditionem & Subftrationem. Et hanc fuam cle-
mentiam sanctus Petrus fundavit in Efaia Prophe-inaniter occupat? Ille verò refpon-

ta, prædicante annum Domini placabilem. Eft
fenfus accommodatitius.

Quæftionem faciunt hæc verba: Que quidem
multiplicata reddent, &c. Utique intra carcerem

accepta à fidelibus dona & folatia. Videtur fan-
&us Petrus obligaffe ipfos ad illorum reftitutio-
nem. Et fanè potuerat. Iftæ enim Eleemofynæ
præfertim facta ex Ecclefiæ Gazophylacio, viden-

dens dicit illi: Domine dimitte illam hoc quoque anno, donec circà eam fodero, & lætamen injecero, fi quidem fructum fecerit : fin minùs eam in futurum exfcinde : qua ante oculos

tur habuiffe adnexam, non dumtaxat admonitio-accepta, & oftenfo digno fructu pœ-
nem, perfevera, fed infuper conditionem, fi per- nitentiæ, in tanto temporis interval-
feveraveris. Ita & apud hanc Univerfitatem Lo-
vaniensem Præstimoniæ, quæ dantur pauperibus lo magis juvabuntur.

facræ Theologiæ Studiofis, habent fimile vincu-
Jum: Si in Ecclefiaftico ftatu permanferint. Non
permanentes obligantur reftituere. Refpondeo
tamen & hunc poffe effe fenfum: Lapfi illi hæc
folatia & dona abundè reftituent, fi jam femet-
ipfos, uti malè liberarunt è captivitate hominum,
benè jam liberent è captivitate Dæmonum. Et
hic omninò videtur fuiffe fenfus fancti Petri. Et
fanè quibus in ftatum priftinum reparatis Divina
gratia donat omnia delicta, quomodo nos illis
datas Eleemofynas non confirmemus? Porrò

Idolotytha, aut Libellum. Et hofcè ad plenam &
longam pœnitentiam compulerunt, qui Lapfis
primi aperuerunt Ecclefiafticæ aç Divinæ pacis
Januam fanctus Cornelius ac S. Cyprianus. Hæc
in Literis ad Antonianum Epifcopum vox eft fan-
Epift.52 to Cypriano frequentiffima: De eo tamen quod
ftatuendum effet circà cauffam Lapforum diftuli: ut
cum quies & tranquillitas data effet, & Epifcopis in
unum convenire Indulgentia Divina permitteret ;
tunc communicato librato de omnium Collatione
confilio ftatueremus, quid fieri oporteret. Et ipfe
fanctus Cyprianus & fanétus Cornelius nulli ifto-
-rum Lapfo permiserunt dari pacem, nifi mori-
bundis, ac paucis aliis, quibus Martyres indulfif-
fent. Sub mortis articulo comprehende & novam
perfecutionem. Item excipe Libellatos. Et ambo
in medio perfecutionis æftu funt nobis ablati per
Martyrium, atque ita nihil firmè ftatuerunt. Eo-
rum fucceffores videntur cunctos extra violen-
tiam Lapfos ad perpetuam totius vitæ pœniten-
tiam compuliffe, & non nifi morientibus impar-
tiviffe pacis viaticum. Iftiufmodi Lapfos infigni-
ter in proprio de ipfis Sermone defcribit fanctus
Cyprianus Exciderunt quibufdam, pro nefas!
Omnia Divina Mandata atque Promiffa, & de
memoria recefferunt. Non exfpectaverunt faltem, ut
interrogati negarent ut Thus accenderent apprehenfi.
Ante aciem multi vidi, fine congreffione proftrati, nec
boc fibi reliquerunt, ut facrificare Idolis viderentur
inviti: Ultrò ad forum currere, ad mortem spontè
properare, quafi boc olim cuperent, quafi amplecte-
rentur occafionem datam, quam femper optaffent.
Quid illi qui à Magiftratibus vefpera urgente dilati
funt? Quod ne eorum differretur interitus, etiam
rogaverunt? Quam vim poteft talis obtendere, qua
crimen fuum purget, cùm vim magis ipfe fecerit ut
periret? Nonne quando ad Capitolium spontè ven-
tum eft, quando ultrò ad obfequium diri facinoris ac-
ceffum eft, labavit greffus, caligavit aspectus, tre-
muerunt vifcera, brachia conciderunt? Ac multis
proprius interitus fatis non fuit: Hortamentis mutuis

in exitium fuum Populus impulfus eft, mors invi-
cem lætbali poculo propinata eft. Hæc omnia pro-

cefferunt à primis perfecutionis Edictis: Ab incuffo per ipfa metu mortis, carceris, privationis bonorum, deportationis. Et de danda iftiufmodi Lapfis pace, Nicæna Synodus & fancto Petro & Can.11 Ancyranis Patribus fuit fæverior: De his, qui præter neceffitatem prævaricati funt, aut præter ab

99

Pænitentiam non egerunt, nec converfi funt, nunc fionis cogitationem induerunt, placuit ad Magnum autem circà tempus Synodi fe obtulerunt, & Conver ufque diem eos inter Audientes admitti, & poft Magnum Diem triennio fubfterni, & poftmodùm duobus annis fine oblatione communicare. Et fic demùm fex annis per-actis ad Perfectionem venire, Denuò non exprimit Fletus tempora. Ratio fuo loco adducetur. Eft ipfiffimus Lapfus præfentis noftri Canonis. Et eadem ferè decifio: Nam & fan&tus Petrus iftos Lapfos cogit ad luctuofam Auditionis & Subftrationis poenitentiam per quatuor annos. Omninò loquitur de iftis Gradibus. Etenim infru&tuofa ficulnea per tranfmiffionem ad Confiftenideoque deinceps, ut liberetur ab excifionis petiam curata eft, ac recepit fructificandi virtutem, riculo, non indiget ftercoribus. Ifta pœnitentiæ Lætamina apud Antiquos Ecclefiæ Doctores om ninò funt Fletus, Auditio, atque Substratio. Attamen non eft ambigendum, quin fanctus Petrus iftos, & quofvis alios Lapfos ad certum tempus in fimplici Confiftentia cohibuerit, abftentos à Perfectione: Et quia tempus non expreffit, videtur ipfum permififfe Judicio Epifcoporum. Quod ipfum exiftimo de luctuofi quadriennii diNam & ipfe non diftribuit. Sanctus Cyprianus ftributione in Auditionem & Subftrationem. nec audire fuftinuit. Et non dubitem quin fucceffores iftud ipfum cenfuerint.

I'

CANON IV.

IS enim qui funt omninò defpe

rati, & pœnitentiam non agunt, fident, & pardi varietates, dicetur, & pellem Æthiopis immutabilem pofquod alii ficui dictum est. Nequaquam ex te fructus fiat in æternum, & ideo ftatim quoque exarefcit. In iis enim impletur quod ab Ecclefiafte dictum eft, quod perverfum eft non poterit exornari, & defectus nulationem facultatum, aut præter periculum vel ali- merari non poterit. Nifi enim quod quid hujufmodi (quod factum eft fub Tyrannide Licinii) placuit Synodo, quamvis bumanitate probentur perverfum eft priùs rectum fuerit, indigni, tamen eis benevolentiam commodari. Qui-fieri non poteft ut id exornetur, & cumque ergò veraciter pœnitudinem gerunt, tribus annis fideles inter Audientes habeantur; & fex an- nifi prior defectus expletus fuerit, nis omni fe contritione dejiciant, duobus autem an- fieri non poteft ut is numeretur : unnis fine ablatione Populo in oratione communicent.de & in fine eis eveniet quod à ProCap.4.5 Ancyrana Synodus fuit clementior. Etenim perpheta Efaia dicitur: & videbuntur,

tormenta aut fimilem violentiam Lapfos coegit

ad unius anni Auditionem, & ad Subftrationem inquit, membra eorum qui tranfgref per tres annos. Fletus tempora, licet non expref-fi funt in me. Vermis enim ipforum ferit, omninò fuppofuit aut exegit. Quo tempore cæperit ista Clementia, ignoro. Sanctus intenon morietur, & ignis eorum non rim Petrus fuit adhuc clementior. Pergit Ancy-extinguetur: & erunt in afpectum Cap. 6. rana Synodus: De his qui minis tantùm pœnarum, aut privationis facultatum, aut deportationis cesse- omnis carnis. Quandoquidem ut & runt, & immolaverunt, & ad præfens ufque tempus ab ipfo prædictum est: injusti autem

Differt. Procem. Tom. I.

N 2

fic

TOO

fic fluctuabunt, & requiefcere non
poterunt. Non eft gaudere impiis,
dicit Deus,

SCHOLION.

CANON V

IS autem qui fimularunt ficut & David, qui se epilepticum fingebat, ne moreretur, quamvis reverà & non nudè epilepticus non effet negationem infcripferunt, fed in multis anguftiis, tanquam pueri confifio & prudentia præditi inter pueros infipientes, inimicorum infidias ludificati funt, vel ut qui Altaria pervaferint, vel tanquam qui Chirogra

P Ræfens Canon à Constantino Harmenopulo accepit hoc Compendium: Qui poftquam Tapfi funt, non pœnituerint, funt rejiciendi. Licet fanctus Cornelius & fanétus Cyprianus Spontanée Lapforum Pacem cenfuerint non præcipitandam, ideoque fuum de illa Judicium voluerint pendere ufque ad perfecutionis expunctionem, ad plenam Synodum; cunctis tamen morientibus voluerunt de Viatico provideri. Hoe Decretum laudat & firmat fanctus Cyprianus in multis Epiftolis, & in Epiftola ad Antonianum Epifcopum adjungit :) Epist.52 Additum eft etiam Novatiano tune fcribente, & quodphum dederint, vel ut qui pro fe Ethfcripferat fua voce recitante, & Presbytero Moyfenicos immiferint, etiamfi nonnulli tunc adbuc Confeffore, nunc jam Martyre fubfcribente, ut Lapfis infirmis, & in exitu conftitutis Pax

daretur. Que Litere per totum Mundum miffe funt,

in notitiam Ecclefiis omnibus & univerfis fra
tribus perlata. Adeò folemne fuit illud Decretum.
Eft factum ante fancti Cornelii promotionem, à
Clero Romanæ Ecclefiæ, vacantis per mortem

fancti Fabiani. Ab omni penitus Clero. Nam &
ipfe Novatianus tunc orthodoxus Presbyter, ipfi
non folummodò subscripfit, fed & propria-manu-

fcripfit. Ex quo vides Novatianum fuiffe tunc

corum qui confeffi funt, ut audivi,
aliquibus eorum ignoverunt, quoniam
maxima cautione vitarunt, nè ipfi fuis
manibus ignem facerent, & dæmonas
impuros fuffirent: licet verò, ex
agentis ignorantia eos latuit; feme-
ftris tamen poenitentiæ pœna illis im-
ponetur: fic enim ipfi quoque magis
juvabuntur, Prophetæ dictum medi-
tantes, & dicentes: Puellus genitus
eft nobis, filius & datus eft nobis, cu-

non modica auctoritatis. Decretum tamen habuit
adjunctam claufulam & exceptionem, de qua
Martyr Cyprianus in laudatis ad Antonianum
Literis: Pænitentiam non agentes, nec dolorem de-
lictorum fuorum toto corde & manifefta lamentationis
suæ professione tefiantes, probibendos omninò cenfui-jus Principatus eft in humero suo, &

vocatur nomen ejus, Magni Confilii Angelus. Qui, ut fcitis, in fexto men

mus à fpe Communicationis & Pacis, fi in infirmita-
te atque in periculo cæperint deprecari. Quia rogare
illos non delici pœnitentia, fed mortis urgentis ad-
monitio compellit. Nec dignus eft in morte accipere fole conceptionis, cùm alius infans

latium, qui fe non cogitavit effe moriturum. Qui an

te infirmitatem non pulfavit fores Ecclefiæ, non
flevit ad ejus veftibula, nec fe dedit inter pœni-
tentes. Et Cyprianus & Cornelius, & omnis Ec-
clefia tunc probavit paræmiam: Pænitentia fera eft

prædicaffet, ante adventum ejus, pœnitentiam in remiffionem peccatorum, conceptus eft & ipfe ad prædi

Tarò vera. Iftiufmodi feros in mortis lecto pœni- candam poenitentiam. Etenim utrof

tentes permiferunt antiquo rigori. Eos non dona-
runt extrema Pacis & reconciliationis Viatico,
fed judicandos tranfmiferunt ad fummum in Dei

Patris dextera Sacerdotem. Et iftam exceptionem
hìc fequitur omninò, & firmat etiam fanctus Pe-

trus. Quin & iftos feros pœnitentes quafi habuit
pro defperatis, utique ad terrorem. Et iftud cle-

mens de reconciliandis lapfis, uti eft fancti Ze-
phyrini pro Machis, Decretum, alii etiam Epi-
fcopi variè funt moderati. Lucet ex Elibernia Sy-
nodo, que duplicata aut accumulata diverfa iftiuf
modi fpeciei delicta refervavit antique Difcipli-

næ. Etiam homicidium. At Nicæna Synodus om

nes has exceptiones circumfcripfit ac abolevit.

Cunctis, quibufcumque & qualibufcumque, in
fine pœnitentibus juffit dari Viaticum Sacramen-
ralis Reconciliationis.

que audimus imprimis prædicantes
non folùm de pœnitentia, fed & de
Regno Cœlorum: quod quidem, ut
didicimus, intra nos eft, quod pro-
pè nos fit Verbum quod credimus in
ore noftro, & corde noftro, quod
JESUS eft CHRISTUS: credentes
in corde noftro, quod Deus ipfum
fufcitavit ex mortuis :
ut qui au-
diant quòd corde quidem creditur ad
juftitiam, ore autem confeffio fit ad
falutem.

1

SCHO

SCHOLION.

laus Rigaltius legit: Quidquid alius fatendo com mifit. Lectio eft omninò legitima. Et pro verbis: Apud homines publicaverit, videtur legendum : Apud homines non publicaverit. Hinc enim fanctus Cyprianus addit, inculcat, & iterat, quod Di vine Scientiæ oculus non poffit evadi.

Onstantinus Harmenopulus præfenti Canoni dedit hoc Compendium: Qui diffimulationem adhibuerint, & irriferint eos, à quibus cogeban- || tur, atque ita, quo-minùs facrificarunt, effugerunt, fex menfibus caftigantor. At non percepit mentem Canonis. Quod S. Petrus hic appellat Chirographum dare, S. Cyprianus appellat dare aut facere Libellum, aut effe Libellatum. In Literis ad Romanæ Ecclefiæ Clerum diftinguit duas lapforum fpecies: Eos qui facrilegis contactibus manus fuas atque ora maculassent, vel nefandis Libellis, nihilominùs confcientiam polluiffent. Solam conscientiam, non manus aut ora. Et in Literis ad Epifcopum Antonianum fcribit: Exploraffe Collegas noftros fcias, Ep. 52. & verissimè comperisse nulla Cornelium Papam Li-fum civibus fuis fatisfacere, dimifit. Ut Asper, qui

belli, ut quidam jactant, labe maculatum effe. Et infra: Nec tu exiftimes, frater chariffime, ficut qui- || bufdam videtur, Libellatico's cum Sacrificatis æquari oportere, quando inter ipfos etiam qui facrificaverint, & conditio frequenter & caussa diverfa fit. Neque enim æquand: funt, ille qui ad facrificium nefandum ftatim voluntate profilivit, & qui reluctatus & congreffus diù ad hoc funeftum opus neceffitate pervenit. Cùm ergò inter ipfos qui facrificarunt, fit multa diverfitas, que inclementia eft, & quàm acerba duritia, Libellaticos cum iis qui facrificaverunt jungere, Quando is, cut Libellus acceptus eft, dicat: Ego priùs legeram,& Episcopo tractante cognoveram non facrificandum Idolis, nec fimulacra fervum Dei adorare debere; & idcircò nè hoc facerem, quod non licebat, cum occafio Libelli fuiffet oblata, quem nec ipfum acciperem, nifi oftenfa fuisset occafio, ad Magiftratum vel veni, vel alio eunte mandavi; Chriftianum me effe, facrificare mihi non licere, ad aras Diaboli me venire non posse, & ob hoc me daré præmium, nè quod non licet, faciam. Nunc tamen etiam ifte, qut Libello maculatus eft, pofteaquam nobis admonentibus di

Nótanda funt verba in Literis ad Antonianum: Cum Libelli occafio fuisset oblata, &c. Pagani Romanarum Provinciarum Præfecti Chriftianos, quos ex Auguftis Edictis debebant perfequi,quandoque miferabantur. In Libro ad Scapulam Africæ Pro-Confulem Tertullianus adducit hęc exempla: Quanti aut Præfides & conftantiores & crudeliores dissimuldverunt ab hujufmodi caussis? Ut Cincius Severus, qui Thyfdri ipfe dedit remedium, quomodò refponderent Chriftiani, ut dimitti poffent. Ut Vefpronius Candidus, qui Chriftianum, quafi tumultuo

modicè vexatum hominem, & mox dejectum, nec facrificium compulit facere, ante professus inter Advo catos & Affeffores, dolere fe incidiffe in hanc cauffam. Pudens etiam missum ad se Chriftianum, in elogia concussione ejus intellecta, dimifit, fciffo etiam elogio, fine accufatore fe negans auditurum hominem, fecundum mandatum. Naturalis quorumdam Gentilium benignitas horrebat fævire in homines, quos vide bant probos ac innocentes. Quod ipfum de fe profitetur in Literis ad Imperatorem Trajanum Plinius Secundus Pro-Conful Bythyniæ. Iftiufmodi igitur Præfides, nè in nos negare & facrificare de trectantes, cogerentur exercere quæftiones & tormenta, offerebant aut diffimulando permittebant evadi per Libellum. Quod præfertim evenit, dum integræ Civitates ad propofita perfecutionis Edi&ta concurrerent, offerrent fe ad tribunal Præfidis, & conftantiffimè animarent fefe mutuò, ac profiterentur. Ejufmodi exempla habes in laudato Septimii Libro, ac in prima Apologia fancti Justiní Martyris. Ad fimilem turmam Arius Antoninus) Afiæ Pro-Conful refpondit: O miferi, fi perire cu

femetipfis occidi, quàm fe cogi ad tantam Carni-
ficinam. Et ifta Libelli occafione infirmi fideles
paffim gaudebant & utebantur.

dicit, nec hoc fe facere debuisse, etfi manus pura fit,||pitis, habetis præcipitia & reftes. Malebat ipfos à &os ejus feralis cibi contagia nulla polluerint, confcientiam tamen ejus effe pollutam; flet auditis nobis, & lamentatur, & quod deliquerit nunc admonetur, &non tam crimine, quàm errore deceptus,quod jam de cætero inftructus, ac paratus fit, conteftatur. Et rursùs in eadem Epiftola: Multò & gravior, & pejor eft Machi quàm Libellatici caussa, cum hic neceffitate, ille voluntate peccaverit. Et de Bafilide LeEp. 68. gionenfi & Martiale Arturicenfi Epifcopis fcribit

ad iftas Ecclefias: Significantes Bafilidem & Martialem Idololatrie Libellis maculatos. Hinc infert ipfos ab Apoftolico Canone degradatos, ideóque nullo pacto poffe permanere in Minifterio. Pergit in Sermone de Lapfis: Nec fibi, quo-minùs agant pænitentiam, blandiantur, qui etfi nefandis facrificiis manus non contaminaverunt, Libellis tamen confcientiam polluerunt. Et illa Professio denegantis ; conteftatio eft Chriftiani, quod fuerat abnuentis: feciffe fe dixit, quidquid alius faciendo commifit. Viderit an minoré vel dedecore, vel crimine apud homines publicaverit, quod admifit. Deum tamen Judicem fubterfugere & vitare non poterit. Perfpicit ille abdita, & fecreta atque occulta confiderat. Nec Dei oculos poteft aliquis evadere. Videt ille corda & pectora fingulorum, & judicaturus eft non tantùm de fadis, fed & de verbis & cogitationibus noftris. Nico

Cap. 4.

Aliam Occafionem exprimit fanctus Cyprianus in laudata Epiftola: Ob boc me dare premium. Ea- Epift.21 dem de re videtur fcribere Celerinus Martyr ad Martyrem Lucianum: Etecusam semper appellavi, quia pro fe dona numeravit, nè facrificaret; fed tantùm afcendiffe videtur ufque ad Trianfacta, & inde defcendiffe. Jacobus Pamelius commentatur: Trianfacta videtur locus fuiffe, in quo facrificabatur, vide autem hinc verum ufum Libellaticorum, quia nempe pro fe dona numerabant, ne facrificaret. Et Nicolaus Rigaltius: Etecufa facrificandi necessitatem nummis redemerat. Sic plerique folebant, qui fuis ad perferenda tormenta viribus diffidebant: Itaque pacifcebantur cùm Delatore, vel Milite, vel furunculo aliquo Præfide. Et in Scholio laudatæ ad Antonianum Epiftola: Cum occafio Libelli fuiffet oblata, ab avaro fcilicet Præfide, vel forte an mifericordi, ac de melioribus Ethnicis. An meliores hi & mifericordes gratis Libellos fieri obtulerint, aut permiferint, ignoro. Certùm eft ipfos à multis fniffe venditos. Nam Syriæ Præfes Feftus fperabat à fancto Paulo, utpote fua vincula redempturo, pecuniam accìpere. Et apud Romanos omnia fuiffe venalia téftatur