Epift. 8.

Epift.4

Q

,

SCHOLION,

Apforum ac ftantium frequentiffima eft men

tio apud antiquos Patres, qui floruere temporibus gentilium perfecutionum. Sanctus Cyprianus Epiftolas quafdam fcripfit ad lapfos, reliquitque infignem tractatum popularem, cui titulus Sermo de lapfis. In litteris ad fuos Prefbyteros, & Diaconos dolet in fua Ecclefia effe numerofam lapforum ftragem, & exiguam ftantium paucitatem. In aliis ad eofdem litteris ait: Lapforum per pœnitentiam erigi, poftulantium caufam tractari oportere fynodaliter ab Epifcopis, Præfente & ftantium plebe. Et in Epistola ad lapfos dicit Ecclefiam in Epifcopis, Clero, & omnibus ftantibus conftitutam. Vocabulum ergo

Epift.31 Lapfus eo tempore per antonomafiam fignificabat Idololatriæ delictum, thurificationem, libellum, convivium ac aliud quodvis Et in hunc fenfum omninò accipit nofter Canon.

L. de ido

Porrò idololatria, ut rectè Tertullianus, Jol.c.1. Principale crimen generis humani, fummufque feculi reatus, fuit primùm ex illis tribus, quibus facramentalem reconciliationem etiam in fine negavit vetufta difciplina. Adeò lapfis ad clericatum nullus erat aditus. Fidelium artificum miferanda tum erat querimonia: Idola quidem C. 6. 7. 8. facio, fed non colo, aliter vivere non poffum. Ea enim facere detrectans radebatur è corpore artificum, ideoque quidam Epifcopi mitiùs de illis. cenfebant, affumebantque etiam in Clerum. Verùm exclamat Tertullianus: Adleguntur in Ordinem Ecclefiafticum artifices idolorum; pro fcelus! Aft ubi lapfis reconciliationis atque Ec. clefiæ januam aperuit materna Sedis Apoftolicæ pietas, cœperunt & ad Clerum adfpirare, variifque viis fubindè irrepere: Hunc ergo abufum nofter Canon eliminat & damnat.

Solummodò vetat lapfos admitti in Clerum. Quare videri poffit permittere lapfos Epifcopos, & Clericos reftitui in fuum gradum. At longè Epift. 52. aliter habet antiquus Ecclefiæ Canon, à San54. 68. to Cypriano in Epiftolis ad Epifcopum Anthonianum, Epictetum Epifcopum Affuritanum, & ad Legionenfem atque Afturicenfem Ecclefias, relatus & expofitus, quem abfit folvi, vel mutilari à noftro. Lapfos, inquam, Epifcopos & Clericos ex graviffimis quibufdam caufis admittebat antiquus Canon ad laicam communionem; verùm illos in gradum reponere erat crimen peffimum & contagiofum, cujus Sanctum Cornelium Pontificem, ut tamquam indifpenfabilis Canonis prævaricatorem, & facrilega thurificatorum communicatione pollutum, à Pontificatu excluderent, accufavere calumniofi, & mendaces Novatianenfes, Addit in Epiftola ad dictum Epi

&tetum Sanctus Cyprianus hujufce criminis reos Epifcopos, & Clericos effe lapfos ultra laicos, id eft, infra laicorum in Ecclefia gradum, utpotè lapfos extra Ecclefiam in perpetui fletus neceffitatem, atque irregularitatem irreparabilem, ideoque quicumque eorum redire tentarint, tentare reditum ad altaris, non minifterium, fed impiamentum, fratrumque, pro quibus in altari orarint, non fanctificationem, fed contagium. Et mendacem calumniam veraci accufatione diffipans memoratus Pontifex ad Fabium Epifcopum Antiochenum fcribit, præfatum Novatianum, quod fe, licèt non Chriftianum, tamen Chriftianorum Presbyterum negarit, effe irreparabiliter, & plenè irregularem, ideoque nec in gra du fuo manere poffe, longè minus adfcendere Epifcopalem.

Opponi poffint lapfus & reftitutio Sancti Pontificis Marcellini. At refpondet Sanctus Auguftinus in libro de unico Baptifmo contra Petilianum Cirrhenfem Epifcopum Donatiftarum: C. 16, Quid jam opus eft, ut Epifcoporum Romanæ Ecclefiæ, quos incredibilibus calumniis infectatus eft, objecta ab eo crimina diluamus? Marcellinus, & Presbyteri ejus Melchiades, Marcellus, Sylvefter, traditionis codicum Divinorum, & thurificationis crimine ab eo arguuntur ; fed numquid ideò convincuntur, aut convicti aliqua documentorum firmitate monftrantur? Ipfe fceleratos & facrilegos fuiffe dicit, L 1, c. 3. ego innocentes fuiffe refpondeo. Addunt Theodoretus,& Nicephorus Calixtus Marcellinum fuiffe virum perfecutionis temporibus magna gloria planè nobilitatum Ut Melchiadis ac Sylveftri Pontificum de fuo Donato in Cafis nigris Epifcopo, & fchifmate judicia exufflarent, hæc peffima mendacia per Ecclefiam fparferunt nequiffimi Donatifte, imitati Novatianenfes, fimili fine accufantes ejufdem criminis Cornelium Papam, & è fpaciis imaginariis producentes nefcio quem alium lapfum Pontificem Macedonium, uti apud Photium in Bibliotheca refert Eulogius Patriarcha Alexandrinus, cujus opus commendat San- 280. ctus Agatho Pontifex in litteris dogmaticis ad Synodum fextam,

L.S. C. 6.

L. 182.

Quod porrò Canon nofter antiquum neque folvat, neque mutilet, docet nos apud Sanctum Epiphanium Sanctus Potamon, Heracleenfis in ÆgyptoEpifcopus, in Eufebium Cæfaræenfem Epifcopum, fedentem Sancti Athanafii ftantis quafi rei in Synodo Tyria judicem, libero ore hæc inve- Hære68, Aus: Tu fedes, Eufebi, & Athanafius innocens à te judicatur? Quis tulerit talia? Dic mihi tu, nonne mecum fuifti in carcere tempore perfecutionis? Et ego quidem amifi oculum pro veritate, tu verò nihil mutilatum in corpore habere videris, neque teftimonium per confeffionem præbuifti, fed fte, tifti vivens nulla parte detruncata. Quomodo de

pulfare Ecclefiæ mifericordiam ftatim à lapfu non deftiterunt.

Quatuor verò olim fuerunt pœnitentium gradus, claffes, feu ftationes: Fletus, Auditio, Subftratio, Confiftentia, quas eleganter defcribit in Epiftola Canonica Sancti Gregorii Thaumaturgi Canon poftremus, licèt, ut eruditis videtur, adjectus & fuppofitus, antiquus tamen & venerandus. Fletus eft extra portam Oratorii, ubi peccatorem ftantem oportet fideles ingredientes orare, ut pro fe precentur. Auditio eft intra portam in Narthece, ubi oportet eum, qui peccavit, ftare ufque ad Catechumenos, & illinc egredi. Audiens enim, inquit, fcripturas & doErinam ejiciatur, & precatione indignus cenfeatur. Subftratio autem eft, ut intra portam templi ftans cum catechumenis egrediatur. Confiftentia eft, ut cum fidelibus confiftat, & cum catechumenis non egrediatur. Poftremò eft participatio Sacramentorum. Eofdem gradus defcribit eodem ferè modo Epift.7. Felix tertius Pontifex in epiftola ad univerfos Epifcopos, meminitque Sanctus Ambrofius in L.z. c.7. libris de poenitentia, hæc Domini verba de La Ubi pofuiftis eum, exponens: In quo reorum ftatu eft, quo pænitentium ordine?

C. I.

C. 4

Epift.30.

C. 9.

zaro,

Quidam exiftimant illos Novatiano non antiquiores, utpotè ab Ecclefia inftitutos adverfum ejus errores. Exiftimo errare. Fateor non effe inftitutum Apoftolicum, eorum tamen non tantummodò Sanctus Cyprianus, fed & Tertullianus meminit tamquam rei vetuftæ.

Exponitur primus pænitentiæ gradus.

FL

Letus itaque, primus gradus, fiebat extra portam oratorii, in Ecclefiæ porticu veftibulari, feu, uti in libro de pudicitia Tertullianus loquitur, foris extra Ecclefiam ad certum limitem à limine. Antiquas enim omnes Ecclefias matrices habuiffe veftibularem porticum, patet ex antiquis Romanis Bafilicis, Lateranenfi, Vaticana, nova licèt ad formam tamen antiquam exftructa, Sanctæ Crucis, Sanda Mariæ Majoris, & ad Martyres, plurimifque per Flandriam noftram, & omnem fermè Galliam, Canonum olim obfervantiffimam 5 Ecclefiis rufticorum. Et hinc intelligitur locus Tertulliani in jam dicto libro: Impias contra naturam libidinum furias, monftra paffim dictas, non modò limine, verùm omni Ecclefie telo ar

cemus.

tes,

Et Canon Ancyranus decimus feptimus eafdem furias ftare & flere mandans inter byemanid eft, hyemantium more extra omne Ecclefiæ tectum. Et locus Sancti Hieronymi, dicentis Fabiolam, matronam adulteram, fieviffe in Lateranenfi Bafilica: Intelligit porticum Bafilicæ adnexam.

Hic ergò peccatorem ftantem oportet orare ingredientes, ut pro fe precentur. Diftinctiùs Joannes Abbas de Raithu in Scholiis ad fcalam Joannis Climaci Abbatis: Procidens cum fletu ab ingredientibus poftulat orationem ante ipforum pedes profratus. Eleganter Tertullianus in libro de poenitentia Exomologefis, qua ille voce omnem

paffini Poenitentialium Stationum paraturam complectitur, eft profternendi & bumilificandi bo minis disciplina, conversationem injungens mifericordiæ illicem, mandans facco & cineri incubare, Presbyteris advolvi, caris Dei adgeniculari, omnibus fratribus legationes deprecationis fuæ injungere. Hæc omninò refpiciunt fletum. Ejufdem in libro C. I. de pudicitia opus effe dicit profundere lacrymas pacis expoftulatrices, facere dedecoris fui publi- L. de pœcationem, fratrum compaffionem negotiari. Hocce nit.c.io. opus, ut publicationem fui, plerique aut fuffugiebant, aut de die in diem differebant.

Et Sanctus Ambrofius in libris de Pœnitentia: Volo veniam reus fperet. Petat eam lacrymis, pe- L.1.c.16.; tat gemitibus, petat populi totius fletibus. Et cùm fecundò & tertiò fuerit dilata ejus communio, credat remiffiùs fe fupplicaffe. Fletus augeat miferabilior pofteà revertatur teneat pedes brachiis ofculetur ofculis, lavet fletibus, nec dimittat, ut de ipfo dicat Dominus Jefus: Remiffa funt peccata ejus multa, quoniam dilexit multùm.

L.3.c.11.

Sic de Natalio Confeffore, in Theodoti Co- L.8.c.27. riarii errorem lapfo, fcribit Eufebius, quod cilicio & facco indutus, adfperfufque cinere, cum magno mærore & lacrymis ad pedes Zephyrini, Romani Pontificis fe abjecerit fupplicem, & non modò ad Cleri, fed & ad laicorum quoque genua advolverit; ita ut Chrifti mifericordis Ecclefia, illum magnoperè miferata, lamentis unà fe dederet. De Eccebolo, Sophifta Conftantinopolitano, lapfo fub Juliano Augufto, fcribit Socrates: Ante portam Ecclefiæ fe pronum abjiciens fic vociferatus eft: Me quafi falem infipidum pedibus concul- Epift.30. cate. Et in Epiftola ad Oceanum multis defcribit Sanctus Hieronymus, quomodo Fabiola, nobiliffima Romana matrona, adulterii pœnitens faccum induerit, errorem publicè faffa fuerit, ad Bafilicam Lateranenfem fteterit in ordine Pœnitentium, Epifcopo, Presbyteris, & omni populo collacrymantibus, habens fparfum crinem, ora lurida, fqualidas manus, colla fordida. Hæc enim erant flentium ornamenta.

Etiam Philippum Auguftum, criminibus obnoxium, volentem Pafchalibus Sacramentis communicare, Fabianus Pontifex Ecclefiam intrare non permifit, juffum, uti fcribit Eusebius Cæfaræenfis, fua fponte inter pœnitentes fe collocare. Nempe fletum exigebat Ecclefia, non imponebat virtute divina clavium, neque ad facramentalis fatisfactionis opus operatum elevabat Effe debebat fpontanea humilitas, expoftulans divini iftius adjutorii donum. Hinc flentibus nullæ impendebantur impofitiones manum, nullæ expurgativæ preces, nulla Divini nominis fuper ipfos folemnis invocatio, fine quibus Chriftiana Sacramenta non poffunt confici, nec opera noftra ad operis operati virtutem elevari.

Hinc item in fletu fiebat dedecoris publicatio, feu peccatorum confeffio, &, juxta Sanctum Ambrofium, brofium, poftulabatur venia fecundò, tertiò, & ampliùs, lacrymis, gemitibus, geniculationibus, pedum ofculis; neque tantùm ab Epifcopo & Presbyteris, fed & ab omni populo. Nempe licèt pœnitentiæ actionem imponere,& facramentalem Reconciliationem impendere füerit ex jure divino femper folius Epifcopi & Presby

tero

L.6.C.27.

terorum, tamen circa graviora, quæ Ecclefiam fcandalizarant, delicta, olim fine totius frater nitatis confenfu aut confilio id non poterant per Canones, uti teftatur frequenter Sanctus Cyprianus, aliique Patres.

Hunc gradum refpiciunt hæc verba noftri CaOrat. 34. nonis: Quicumque ergo veraciter pœnitudinem gerunt. Id eft, quicumque fe veraciter dederint in fletum. Et Sanctus Gregorius Nazianzenus, agens adverfum Novatianenfes, hujus Canonis calumniatores. Nec ipfe eos recipio, qui vel nulle modo, vel non fatis deprimuntur, nec patrato crimini parem vitæ emendationem afferunt. Hoc eft, qui fletum non fatis fervidè adimplent. Hæc verba, Non recipio, non tantùm de communionis redditione, fed & de admiffione ad Audientiam & Subftrationem intelligi poffint, atque ita clarè edicunt flentes necdum effe receptos ab Ecclefia, id eft, fletum per claves non confueviffe imponi.

Porrò Canon flentibus nullum tempus præfigit. More latino. Quod enim effet fpontanea humilitas, facramentalis fatisfactionis expoftulatrix & præparatrix, Patres noftri Epifcoporum arbitrio reliquerunt, ex compuncto potiùs corde, quàm tempore menfurandam. At verò Græ ci præfixere certum temporis limitem, uti patet ex canonicis litteris Sancti Bafilii , ac fratris & fuffraganei ejus, Sancti Gregorii, Epifcopi | Nyffeni.

Exponitur fecundus gradus,

Surther, ubi oportet eum, qui peccavit, Ra

Ecundus gradus eft Auditio intra portam in

re ufque ad Catechumenos, & illinc egredi. Vocabulum, Narthex, Gregorio Thaumaturgo recentius, utpotè fub finem quinti, aut fexti fæculi exordium, à Græcis ufitari cœptum, quibufdam perfuadet Canonem effe fuppofitum & adjectum. Quidquid fit, res eft antiqua. Græci enim Ecclefias fuas, quomodo nos Belgæ & plerique Galli, & Germani, diviferunt in tres partes, enumeratas à Theodofio Augufto in Edi&to de Afylo Ecclefiaftico, quod habes ad finem Synodi Ephefinæ: Sacrofanétum altare cancellis claufum , quadratum templi oratorium murorum ambitu circumfeptum, & locum refiduum ufque ad Ecclefie fores exteriores. Hoc eft, Sanctuarium, feu Sanctum Sanctorum, aulam, feu chorum, & populi atrium, qui eft Narthex.

Canoni Gregoriano confonat Matthæus Blaftares in Nomocanone: Audientes funt, qui ftant intra portam in loco, qui Narthex dicitur, & divinas Scripturas communifque doctrine explicationem audiunt, & pofteà cum Catechumenis exeunt. At verò Theorianus, Emmanuelis Comneni Imperatoris Legatus, in difputatione cum Nierfece Patriarcha Armeniorum, contradicit: Au ditores fent extra Ecclefiam in ferula, facrafque litteras audiant. Ferula erat locus, in quo Catechumeni docebantur inchoationis fermonem. Contrarietatem eleganter conciliat Scholiaftes Harmenopuli in Epitome Canonum: Nam & Audientes extra Ecclefiam ftabant ufque ad lectionem Sandit Evangelii.

Tunc ergo ingrediebantur juxta Canonem quartæ Synodi Carthaginenfis. Epifcopus nullum C. 84. prohibeat ingredi Ecclefiam, & audire verbum Dei, five gentilem, five hæreticum, five Judæum, ufque ad miffam Catechumenorum. Ab hac auditione hi noftri Pœnitentes vocabantur Auditores. Etiam impoenitentes adulteros admitti mandat quartus Canon Ilerdenfis. Ea de caufa Valentina Hifpa niæ Synodus ftatuit Evangelia legi ante munerum illationem, ut non tantùm fideles, fed & Catechumeni, Pænitentes, & omnes, qui ex diverfo funt, audire licitum habeant. Exiftimant quidam extraneos hos admitti primùm cœpiffe poft datam Ecclefiis à Conftantino pacem: At aliud fuadet Apoftolus in prima Epistola ad Corinthios, nec non dialogus Luciani, cui nomen Philopatus. Hi omnes ftabant inter portas Ecclefiæ exteriores & ambonem, fine confufione diftincti in fuos ordines , unaque ejiciebantur. Hæc erat prima miffa, miffio feu admiffio Catechumenorum

?

C. 14

Addit Gregorius Thaumaturgus, aut certè illi adjectus Canon: Audiens, inquit, Scripturas & doctrinam ejiciatur, & oratione dignus non habeatur. Vox, inquit, oftendit hanc fententiam adfumi ex quopiam Doctore & Patre alio. Utis que ex Sancto Bafilio in litteris canonicis ad San- C. 75, &tum Amphilochium Epifcopum Iconienfem: Scripturam & doctrinam audiens ejiciatur, & preca tione indignus cenfeatur. Ex quo liquere videtur Canonem effe adjectum. Loquuntur ambo de precatione, nequaquam Euchariftica, fed expurgatoria, & expiativa. Quocirca etiam Audientibus nulla imponebatur manus, nulla divini nominis fuper ipfos invocatio, ideoque & hanc ftationem fufpicor poteftate clavium confueviffe imponi, fuiffeque non facramentalem, fed dumtaxat fecundum ad ipfam præparationis gradum.

non

?

Epift. 10.

C. 32.

C. 80.

C. 82.

L.3.C.16.

Diverfi diverfo modo exponunt. Quidam hoc fenfu Tribus annis inter Audientes habeantur, fi tamen fideles fint. Hæreticos lapfos autumant cogi ad longius tempus Auditionis. Alii hoc fenfu; licèt fint fideles.

T

Exponitur tertius Gradus.

qua

Ertius Pœnitentium gradus eft Subftratio, de nofter Canon: Sex annos omni fe contritione dejiciant. Eft commentarius potiùs quàm verfio: Græcus enim textus fimpliciter habet, Subjacebunt. Theorianus ita exponit: Ecclefiam quidem ingredientur, fed in parte Ambonis poftica ftabunt, & cum Catechumenis egredientur Caufam vocabuli, Subftratio, dat Felix tertius Pontifex in litteris ad univerfos Epifcopos : Subjaceant manibus Sacerdotum. Mandat enim tertia Carthaginenfis Synodus: Cujufcumque pænitentis publicum & vulgatissimum crimen eft, quod univerfa Ecclefia noverit, ante abfidem manus ei imponatur. Afrorum enim abfis erat in loco eminentiori, ab omnibus confpicuo. Et quarta Synodus: Omni tempore jejunii manus pœnitentibus à Sacerdotibus imponatur. Subftratis & genu flexis: Etenim etiam remiffionis diebus genua flectunt. Porrò manus impofitio, ut in libris de baptifmo contra Donatiftas Sanctus Auguftinus, quid eft aliud, nifi oratio fuper hominem? Proindè fubftratorum Pænitentia variis Ecclefiæ ritibus & precibus adjuvabatur, Deo commendabatur, ad ope ris operati virtutem elevabatur, eratque verè Sacramentalis.

Erat manus impofitio fubftrati cinere, facco, infami rafura, cilicio comitata, quæ idcircò Epifcopis, Presbyteris, ac Diaconis, facræ ordinationis manum impofitam habentibus, fieri non Epift. 92. poterat, idque ex traditione Apoftolica, uti

C. 2.

fcribit Sanctus Leo ad Rufticum Epifcopum NarL.1.c.13. bonenfem. Caufam dat Sanctus Auguftinus in libris contra Parmenianum: Ne non homini, fed ipfi Sacramento fieret injuria. Hinc Optatus Milevitanus Epifcopus fcribit damnatum à Melchiade Papa Donatum in Cafis nigris Epifcopum, quod convictus fateretur fe rebaptizaffe, ac Epifcopis lapfis manum impofuiffe utique pœnitentialem, qua vivis hominibus honores occiderat, id eft, innocentes Epifcopos, Presbyteros, atque Diaconos de gradu dejecerat, fecerat perpetuò irregulares. Quifquis enim, etiam innocens atque invitus, feu laicus, feu clericus hanc publicam humilitatem paffus fuerat, fine reparationis fpe, erat irregularis.

Hujus ftationis etiam Tertullianus meminit

C. 13.

Pontificem: Et tu quidem pœnitentiam machi ad exorandam fraternitatem in Ecclefiam inducens, conciliatum & concineratum, cum dedecore & borrore compofitum pofternis in medium ante viduas, ante Presbyteros, omnium lacrymas fuadentem, omnium lacinias invadentem, omnium veftigia lambentem, omnium genua detinentem. Loquitur non de flentibus, fed omninò de fubftratis: Neque enim flentes inducebantur in Ecclefiam. Et ex hoc loco manifeftum puto errare eos, qui folos flentes exiftimant debuiffe lacrymabiliter fupplicare fraternitati. Nam & quartus Canon Ancyranus fubftratos mandat effe fupplices. Et in libro de pœnitentia dicit Exomologefim, fub qua omnes hafce ftationes comprehendit, effe difci plinam bominis profternendi & humilificandi, uti C. 9. que fub manibus Sacerdotum, qui fuper te lacrymas agunt, & per quos Chriftus Patrem deprecatur, id eft, qui legatione pro Chrifto fungentes tibi proftrato manus imponunt & orant. Hæc eft proftratio, quam apud Minutium Felicem ridentes Pagani, dixere à Chriftianis adorari virilia fuorum Sacerdotum.

Et in libro Apologetico fcribit effe nobis fummum futuri Judicii præjudicium, fi quis ita deliquerit, ut à communicatione orationis & conventus, &omnis fandi commercii relegetur. Hi funt Subftrati, qui Eucharifticis Ecclefiæ orationibus & conventui non poterant intereffe. Quocirca hæc ftatio eft longè antiquior Novatiano. Ejufdem ut rei vetuftæ meminit Sanctus Cyprianus.

Exibant verò Subftrati cum Catechumenis fecundi ordinis, dictis etiam Subftratis feu Genuflectentibus, eratque hæc fecunda eorum miffio, feu miffa. Erant enim plures ftationes etiam Catechumenorum .

Q

Uartus gradus eft Consistentia, ut Pœnitens cum fidelibus confiftat, & cum Catechumenis non ejiciatur, de qua Canon nofter: Duobus annis populo fine oblatione in oratione communicent. Utique in oratione Euchariftica, feu facrificio.

Porrò integros fideles jam fupra dixi olim appellatos Stantes. Hinc & ad facrificium erecti ftabant in prima Narthecis parte inter ambonem & portas fpeciofas; etiam ad facrificii confecrationem, ac fumptionem: Erecto corpore ereEtam à peccati lapfu mentem, Dominicæque Refurrectionis participem profitentes. Eadem de caufa hic gradus dictus Confiftentia, & huc promoti, Confiftentes.

Ad hunc enim gradum admiffio erat omninò Reconciliatio Sacramentalis. Neque enim folum corpus, fed & mens per ipfum erigebatur à Subftrationis fordibus, quod fieri non potest, nifi virtute Clavis Apoftolicæ reconciliantis.

Confiftentes ergò communicabant Eucharifticis, & perfectivis Ecclefiæ orationibus, verùm fine oblatione. Exponit hoc Theorianus: Sacramentorum, Euchariftia videlicet, perceptio

nem

Epift.ro.